Przed zakładem rozpościerała się łąka z przecinającym ją potokiem, nad którym zbudowano otoczony wieńcem łąk i lasów kąpielowy basen z pływalnią, skocznią, roz-bieralniami i łódkami. W rozległym zakładowym ogrodzie usytuowano korty tenisowe, boiska do piłki koszykowej, krokieta, do ćwiczeń lekkoatletycznych, kręgielnie, róż-norakie przyrządy gimnastyczne etc. W odległej od Nie-mirowa o 2 km Rudzie znajdował się staw z czekającymi na gości czółnami [3, 27].
Ryc. 6. Dom zdrojowy w Niemirowie [3]
Zdrojowisko starało się zapewniać gościom różnorakie atrakcje. Był tu dom zdrojowy (ryc. 6), w którym dwa razy dziennie odbywały się koncerty zdrojowej orkiestry. Mieścił on także salę balową i teatralną na 250 osób, klub towarzy-ski, restaurację z nowocześnie urządzoną salą dancingową i cukiernię. W niedziele i święta urządzane były wycieczki, festyny, amatorskie przedstawienia, zabawy taneczne, sku-piające także mieszkańców sąsiednich miejscowości. Raz w miesiącu odbywał się bal na cel dobroczynny. Potrzeby intelektualne kuracjuszy starała się zaspokajać miejscowa księgarnia.
W początkach drugiej dekady XX w. Lewicki, Orłowicz i Praschil zachęcali: „Kto zatem chce uciec od gwaru wiel-komiejskiego, a oddać się swobodnie wiejskim rozrywkom i wczasom, pokrzepić ciało naturalnym bogactwem przyrody, dla tego będzie Niemirów pożądanem miejscem letniego pobytu”. Sądzili oni, że na Niemirów „i zamożniejsze war-stwy inteligencyi zwrócą (…) uwagę”, szczególnie z tego powodu, że uzdrowisko należało do najtańszych w kraju [3, 18]. W latach 30. XX w. odbywały się cykliczne zawody hippiczne, które miały ustaloną renomę [5]. Niejednokrot-nie kuracjusze mieli dylemat, co robić wieczorem. „Czy pójść na dancing, czy do klubu, czy do teatru na rewię lub operetkę – a może przy księżycu na spacer leśną drogą” [5].
Nie od rzeczy będzie przypomnieć, jaki program oferowano w 1938 r.: „dwa razy dziennie koncert na deptaku; po połu-dniu i wieczorem dancingi w restauracji Zakładowej; we wtorki wycieczka autokarami; w środy i soboty przedsta-wienia teatralne; w poniedziałki i piątki koncerty nocne na deptaku; stały kinoteatr; co drugą sobotę bal na cel dobro-czynny; z końcem czerwca IX Doroczne Zawody Hippiczne;
w drugiej połowie lipca II Opera Leśna…” [5]. śmiech i humor zarządcy zdrojowiska uważali oprócz zabiegów za ważny leczniczy czynnik.
Na dalsze spacery z Niemirowa wynająć można było zakładowe konie. Niedaleko Niemirowa usytuowany Jawo-rów, ongiś siedziba Jana III Sobieskiego, Żółkiew z zam-kiem tego króla, ciekawym kościołem, synagogą, zabyt-kami po Stanisławie Żółkiewskim i Szczepłoty z dawnymi wałami i lochami oraz Potylicza z kopalnią węgla brunat-nego – stanowiły także nie lada atrakcje dla niemirowskich kuracjuszy [5].
Zakończenie
W czasie zaborów zdrojowisko traktowane po maco-szemu nie cieszyło się specjalną opieką władz; jego działal-ność oparta była na inicjatywie właścicieli. W 1912 r., jak wspomniano, wybudowano nowoczesny zakład kąpielowy.
I wojna światowa, a wraz z nią przemarsze i kwaterunki różnych wojsk doprowadziły zdrojowisko do pewnej dewa-stacji [12]. W okresie międzywojennym, od 1932 r. uzdro-wisko prowadziły założone w tym celu spółki. Szczególnie druga spółka, która doprowadziła uzdrowisko do rozkwitu.
Po ataku Niemiec na ZSRR, w dniach 22–23 czerwca 1941 r.
pod Niemirowem toczyła się graniczna bitwa, w wyniku której oddziały radzieckie zostały rozbite i musiały się wyco-fać, porzucając w rejonie znaczną ilość ciężkiego sprzętu oraz czołgów [6].
Autorzy niniejszej publikacji mają nadzieję, że wystar-czająco wykazali, że w okresie międzywojennym przywią-zywano odpowiednią wagę do rozwoju lecznictwa uzdrowi-skowego na południowo -wschodnich kresach Polski, o czym przekonywała we wnikliwej pracy Barbara Krawczyk [2].
Udowodnili także, że tworzywa naturalne uzdrowisk, „(o) we martwe płody ziemi, ożywione tchnieniem ludzkiego
ducha, a wsparte potęgą naszej pracy (były): ulgą i pomocą w chorobach, dźwignią zamożności i dobrobytu, tudzież podnietą ku szlachetnym objawom miłosierdzia bliźnich, których niedola cierpienia dotknęła” [28]. Te słowa Michała Zieleniewskiego, jednego z najwybitniejszych lekarzy uzdro-wiskowych XIX w., świadczą o tym, jaką rolę owe tworzywa
odgrywały przez lata w procesie terapeutycznym.
Piśmiennictwo
Kozłowska -Szczęsna T.
1. : Zasoby lecznicze uzdrowisk w Polsce. Baln Pol. 1997, 39, 1–2, 122.
Krawczyk B.
2. : Lecznictwo uzdrowiskowe na południowo -wschodnich kre-sach Polski w okresie międzywojennym. Baln Pol. 1999, 41, 3–4, 114–122.
Lewicki S.A., Orłowicz M., Praschil T.
3. : Przewodnik po zdrojowiskach
i miejscowościach klimatycznych Galicyi. Lwów 1912, 125–128.
Pawluk B.
4. : Niemirów. Zakład kąpielowy siarczano -solno -alkaliczny.
Lwów [po 1908], 7–35.
Niemirów Zdrój. 124 lata w służbie zdrowia. Lwów 1938, 1–5.
5. Rąkowski G.
6. : Ziemia lwowska. Pruszków 2007, 151–152.
Uzdrowiska polskie. Bydgoszcz [po 1937], 182–186.
7.
Szarejko P.
8. : Słownik lekarzy polskich XIX wieku, vol. 5. Warszawa 2000, 341.
Hanecki M.
9. : Lekarze polscy – wychowankowie Uniwersytetu Wie-deńskiego. Arch Hist Filoz Med. 1986, 49, 3, 338.
Torosiewicz T.
10. : Krótka wiadomość o doświadczeniach wody kruszcowej w Niemierowie, w cyrkule Żółkiewskim w Galicyi, przedsiębranych w latach 1829 i 1830 przez… Rozmaitości. Pismo dodatk. do Gaz.
Lwowskiej. 1832, 27, 227–228.
Zieleniewski M.
11. : Rys balneologii powszechnej. Warszawa 1873, 242–243.
Karczyński A.
12. : Sto lat w rozwoju Niemirowa -Zdroju. Pol Gaz Lek. 1937, 16, 1, 405.
Pawluk B.
13. : O Niemirowie słów kilkoro. Nasze Zdroje. 1912, 3, 7, 251–252.
Prospekt pensjonatu „Warszawianka” w Niemirowie Zdroju. Lwów 14.
1928, 1–3.
Niemirów Zdrój. Prospekt. Lwów 1937, 7.
15. Przewodnik po Galicyi. Ed. Z. Pelczara. Kraków 1911, 58.
16.
Mianowski H.
17. : Znaczenie gospodarcze ruchu turystyczno -uzdrowis-kowego w Polsce. Rozważania na czasie. Kraków 1934, 48.
Niemirów Zdrój. Polski Almanach Uzdrowisk. Kraków 1934, 326.
18. 19. Koskowski W., Dadlez J.: O wpływie wody alkalicznej siarkowej ze źró-dła „Aleksandry” w Niemirowie na wydalanie kwasu moczowego z ustroju z uwzględnieniem niektórych jej własności farmakodyna-micznych. Pol Gaz Lek. 1929, 8, 33–34, 616–623;
Koskowski W.
20. : O niektórych odczynach ustroju po wodach siarczanych i gorzkich oraz po kąpielach borowinowych. Now Społ Lek. 1938, 12, 10, 153.
Karczyński A.
21. : Znaczenie i działanie mięsienia natryskowego w scho-rzeniach gośćcowych (Douche -massage). Pol Gaz Lek. 1938, 22, 470–471.
Karczyński A.
22. : Rola zdrojowisk, a w szczególności Niemirowa, w akcji przeciwgośćcowej. Pol Gaz Lek. 1933, 12, 20, 387–389.
Pieniążek J.
23. : Leczenie zdrojowo -kąpielowe stanów pozakrzepowych kończyn dolnych. Pol Gaz Lek. 1938, 17, 22, 468–470.
Niedźwiedzki M.
24. : Przyczynek do leczenia niektórych wypadków scho-rzeń kobiecych stosowaniem zabiegów borowinowych dopochwowo.
Acta Baln Pol. 1938, 2, 5, 30–33.
Niedźwiedzki M.
25. : Przyczynek do leczenia dopochwowego borowiną niektórych schorzeń kobiecych. Ginekol Pol. 1938, 17, 7–8, 712.
Niedźwiedzki M.
26. : Przyczynek do leczenia niektórych przypadków schorzeń kobiecych borowiną stosowaną dopochwowo. Lek Kolej.
1938, 11, 2, 175–180.
Orłowicz M.
27. : Ilustrowany przewodnik po Galicyi. Lwów 1914, 81.Zieleniewski M.
28. : Czego najpilniej potrzeba ku ulepszeniu naszych zdrojowisk. Medycyna. 1883, 11, 856.
R O C Z N I K I P O M O R S K I E J A K A D E M I I M E D Y C Z N E J W S Z C Z E C I N I E 2013, 59, 1, 157–13
TADEUSZ ZAJĄCZKOWSKI