• Nie Znaleziono Wyników

Religia i jej funkcje społeczne

W dokumencie UNIWERSYTET KAZIMIERZA WIELKIEGO (Stron 5-9)

Sama religia jest bez wątpienia zjawiskiem, które może zaliczać się do sfery historyczno-społecznej oraz kulturowej. Jednak, jaka jest jej definicja? Badacze zajmujący się tą tematyką wielokrotnie spotykali się z problemem określenia definicji religii jako takiej.

Dotychczasowe obserwacje socjologów wskazują, że można wyróżnić podział na dwa jej typy: substancjalne i funkcjonalne. Te pierwsze tłumaczą zjawiska, które nazywamy religią, zaś definicje funkcjonalne traktują o czynnościach związanych z religią oraz o konsekwencjach tych działań. Należy jednak wspomnieć, że jeden z prekursorów socjologii religii – Max Weber – twierdził, iż niewykonalnym jest zainicjowanie obserwacji naukowych odnośnie religii, od podania konkretnej definicji. W swojej pracy Religionssoziologie napisał, że jeśli takie określenie jednak się pojawi, to będzie ono zaledwie wnioskiem dokonanych

1 Emile Durkheim, Elementarne formy życia religijnego, Warszawa: PWN, 1990, s. 35

2 Meredith B. McGuire, Socjologiczne ujęcie religii, Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS, 2011, s. 44.

badań. 3 Do tych sugestii odniósł się Peter L. Berger – współczesny amerykański socjolog – tłumacząc, że Weber w swoich obserwacjach ustosunkował się wtedy do funkcjonalnej definicji religii. Natomiast Berger stworzył własną definicję, która swoim zakresem objęła sferę sacrum. „Religia jest ludzkim przedsięwzięciem, ustanawiającym święty kosmos.”.

Co więcej socjolog ten precyzuje, że jako sacrum można zakwalifikować nie tylko przedmioty naturalne, ale także zwierzęta, ludzi, a nawet wytwory ludzkiej kultury. 4 Podobne stanowisko zajmuje E. Durkheim, który twierdzi: „ Każda rzecz może być sakralna. Kręgu przedmiotów sakralnych nie da się ustalić raz na zawsze”. Tezę tę uzupełnia E.Norbeck, który napisał, iż, cecha konieczna do identyfikacji religii tkwi w stosunku społeczeństwa do pewnych myśli, przedmiotów i rytuałów. 5

Karel Dobbelaere w swojej analizie definicji substancjalnej zawęża jej zakres jedynie do kultury cywilizacji zachodniej. 6 Tłumaczy on, że w społeczeństwach świata zachodniego sacrum gromadzi w ludziach emocje takie jak strach oraz szacunek. Na dowód swojej tezy podaje przykłady Verdun we Francji oraz sanktuarium Douamont – uświęcone miejsca I wojny światowej. Uważa on również, że religia nie może być definiowana jako uniwersalna.

Badając to zjawisko analizuje się najczęściej to, co socjolodzy w swojej kulturze określają jako religia. W przeprowadzanych badaniach porównuje się więc najczęściej funkcje, jakie pełnią dane praktyki w jednej i drugiej kulturze. Dobbelaere podaje więc słuszną tezę, iż religia zależna jest od podłoża społecznego. Ponadto na podstawie jego analizy przeprowadzonych badań, za identyfikator religii w przypadku kultur zachodnich przyjmuje on element nadprzyrodzony. W tym wypadku akceptowana przez niego definicja brzmi tak:

„Religia to spójny system wierzeń i praktyk odnoszących się do rzeczy nadnaturalnych, które łączą się w jedną wspólnotę moralną tych wszystkich, którzy je podzielają.” Jest to jednak pojęcie substancjalne, ustalone jedynie w oparciu o literaturę przedmiotu. 7 Świat zachodu udowadnia nam, że za religie mogą być brane ruchy, które nie posiadają

3 Max Weber, Die Wirtschaftsethik der Weltreligionen, Einleitung [w:] M. Weber: Gesammelte Aufsatze zur Religionssoziologie., Tubingen: 1963, s.1

4 Peter Berger, La religion dans la conscience modern, Essai d` analysa culturelle, Paris: 1997

5 Karel Dobbelare, Socjologiczna analiza definicji religii,w: Socjologia religii. Antologia tekstów, pod red.

prof. dr hab. Irena Borowik, Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS, 2012, s.160 ; 168.

6 Karel Dobbelare, Socjologiczna analiza definicji religii, w: Socjologia religii. Antologia tekstów, pod red.

prof. dr hab. Irena Borowik, Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS, 2012, s. 169

7 Karel Dobbelare, Socjologiczna analiza definicji religii,w: Socjologia religii. Antologia tekstów, pod red.

prof. dr hab. Irena Borowik, Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS, 2012, s. 170

żadnego odniesienia do rzeczy nadnaturalnych. W dowód tej tezy weźmy pod uwagę przypadek teologii śmierci Boga. Mówi ona, że kiedyś Bóg, co prawda istniał i koniecznym było czczenie go, lecz dzisiaj jego egzystencja dobiegła końca. Główni głosiciele tej sugestii – J.Alitzer, W.Hamilton, P. van Buren – nadal jednak uważają siebie za chrześcijan i osoby religijne. Co więcej, parafianie w dalszym ciągu zwracają się do nich per „wielebny ojcze”.

Widzimy więc, że termin religii może być wykorzystywany do określania grup, które nie nawiązują do nadnaturalności. Istnieją również przypadki, gdzie takie odniesienie istnieje, lecz ruch nie jest uznawany za religię, bądź jest, ale w stopniu szczątkowym. Jednym z takim przykładów jest Black Muslims. To społeczność, która działa w Stanach Zjednoczonych.

Karl Dobbelaere w swoim artykule „Socjologiczne ujęcie religii” wyjaśnia, że głównym powodem, przez który nie mają oni pełnej akceptacji społeczeństwa, jest brak znajomości przez Amerykanów ich obrzędów religijnych i kulturowych. 8

Przejdźmy jednak do definicji funkcjonalnej religii. Jeden z jej twórców - J.Milton Yinger - mówił: „Możemy przeto określić religię, jako zespół przekonań i praktyk, za pomocą których określona grupa stawia czoło […] wielkim problemom ludzkiego życia. Jest to odmowa kapitulacji w obliczu śmierci, klęsk i niepowodzeń, niezgoda na to, by wrogie nam siły zniszczyły sieć naszych ludzkich powiązań.” 9 Yinger w swojej pracy Religion Societe Persome wyjaśnił, iż religia będzie niczym innym, jak szczególnym rodzajem wysiłku, który ma pełnić określone funkcje. Jednak tłumaczy, że społeczeństwo tylko wyjątkowy ich rodzaj określa jako religię. Pozostaje więc zadać pytanie, na jakiej podstawie społeczeństwa decydują o tym, co można uznać za nadzwyczajne, a co nie? Karel Dobbelaere słusznie zauważył, iż aby korzystać z definicji funkcjonalnej wymagane jest sięgnięcie po wyszczególnienie pewnych zjawisk przez definicję substancjalną. Zatem jedna definicja nie może istnieć bez drugiej?

Otóż nie wszystkie określenia religii są substancjalne lub funkcjonalne. Istnieje również stanowisko socjologów, którzy łączą oba rodzaje definicji. Na potwierdzenie tych słów należy przytoczyć definicję religii E.Durkheima. Powiedział on: „ Religia jest systemem powiązanych ze sobą wierzeń i praktyk odnoszących się do rzeczy świętych, to znaczy rzeczy wyodrębnionych i zakazanych, wierzeń i praktyk łączących wszystkich wyznawców w jedną

8 Karel Dobbelare, Socjologiczna analiza definicji religii,w: Socjologia religii. Antologia tekstów, pod red.

prof. dr hab. Irena Borowik, Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS, 2012, s. 172

9 John Milton Yinger, Religon, societe, personne, Paris: 1974, s. 17

wspólnotę moralną zwaną kościołem.” 10 Zwraca on tu uwagę na istotę religii, jaką jest sfera sacrum oraz spaja jej funkcję, wspominając o łączeniu się we wspólnoty. Wniosek nasuwa się sam – Durkheim twierdzi, iż funkcją religii jest integracja społeczna i tworzenie się pewnej zbiorowości. 11 Berger – analizując alternatywę jednej i drugiej definicji – doszedł do konkluzji, że definicje są tak naprawdę kwestią smaku. Karl Dobbelaere zastanawia się jednak, czy aby na pewno tak jest. W uzasadnieniu swoich poglądów wyjaśnia, że wybór tej, czy innej definicji wiąże się z odpowiednim podejściem socjologicznym badaczy oraz wybór oddziałuje na ogląd konkretnych środowisk.

Rozumienie religii jest zależne od wartości, które przypisywane są do danych zjawisk, rzeczy i funkcji. Wartości te przypisują konkretne społeczeństwa i wnioski takie można wysunąć z definicji substancjalnych jak i funkcjonalnych. Ponadto Dobbelaere przekonuje, iż dla socjologa najważniejszym aspektem religii jest to, że jest ona określana w przeróżny sposób. Ten proces definiowania religii zależny jest od wielu czynników takich jak: kontekst sytuacyjny, kategorie społeczne oraz historyczny kontekst. Tym samym przeczy to tezie Bergera, że definicja religii nie jest kwestią gustu, lecz zależy od przyjętego podejścia badawczego. 12

Biorąc natomiast pod uwagę określenie funkcji religii, należy spojrzeć na pogląd przedstawiony przez Durkheima. Uważał on, że dzięki religii ludzie mają możliwość pokonania własnego egoizmu oraz stworzenia wspólnoty. Poczucie istnienia siły znajdującej się ponad ludźmi, która jest znacznie silniejsza od nich, sprawia, iż odczuwają oni potrzebę integracji z innymi. Religia przyczynia się więc do syntezy jednostek i wzmacniania relacji między ludźmi. Durkeim głosił również pogląd, że religia jest podstawowym zjawiskiem społecznym. Przez wskazywanie ludziom pewnych ideałów staje się ona motorem rozwojowym w społeczeństwach. Wynika więc z tego, że wierzenia stanowią źródło inspiracji dla nauki, tworzenia moralności i uspołeczniania samej jednostki. Nie można również zapomnieć o pewnej terapeutycznej jej funkcji. Polega ona na podtrzymywaniu ducha jednostek w sytuacjach kryzysowych. Odwoływanie się do sił wyższych pozwala ludziom przezwyciężyć trudne chwile.

10

Emile Durkheim, Elementarne formy życia religijnego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1990, s.

41

11 Karel Dobbelare, Socjologiczna analiza definicji religii,w: Socjologia religii. Antologia tekstów, pod red.

prof. dr hab. Irena Borowik, Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS, 2012,, s. 161.

12 Karel Dobbelare, Socjologiczna analiza definicji religii,w: Socjologia religii. Antologia tekstów, pod red.

prof. dr hab. Irena Borowik, Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS, 2012, s. 174

W dokumencie UNIWERSYTET KAZIMIERZA WIELKIEGO (Stron 5-9)

Powiązane dokumenty