IN DETECTING OSTEOPOROSIS*
Klinika Reumatologii Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie ul. Unii Lubelskiej 1, 71-252 Szczecin
Kierownik: dr hab. n. med. Marek Brzosko
Summary
Introduction: Purpose of the study was: 1) to assess the best localization and the method for diagnosis of os-teoporosis; 2) to assess risk factors of osos-teoporosis; 3) to assess risk factors of spinal fractures due to osteoporosis;
4) assessment of bone metabolism.
Material and methods: The study consisted of 46 male patients with confi rmed diagnosis of ankylosisng spondylitis (AS) aged 23–68 years. All patients underwent the follow-ing assessment: lateral x-ray of spine, bone mineral density (BMD) assessment of lumbar spine, femoral neck and radius by DEXA method and bone mineral density assessment of radius by peripheral quantitative computed tomography (pQCT) method. Activity of bone specifi c alkaline phos-phatase, hydroxyproline-creatinine ratio and calcium-cre-atinine ratio were assessed. The following indexes were assessed: BASMI, BASFI, BASDAI, BASG-t i BASG-6.
Biochemical activity of the disease was assessed by C-reac-tive protein (CRP), mucoproteids, fi brinogen, erythrocyte sedimentation rate.
Results: 34.8% of AS patients had spinal fractures.
There were 19 fractures of thoracic spine, 9 of cervical and 5 of lumbar spine. There was negative correlation of spinal fractures and neck osteopenia (r = -0.485; p = 0.05).
There was increased relative risk of fractures in patients with increased BASFI, BASDAI and BASMI and with in-creased level of CRP. Older patients with longer history of disease had higher relative risk of fractures. Together along with the duration of disease there was the decrease of neck BMD and the increase of lumbar BMD. AS patients compared with control group had increased hydroxypro-line-creatinine ratio.
Conclusion: Ankylosing spondylitis patients have in-creased risk of spinal fractures due to osteoporosis. Assess-ment of BMD at femoral neck is the best for assessAssess-ment of osteoporosis in AS patients.
K e y w o r d s: ankylosing spondylitis – osteoporosis – spinal fractures – bone specifi c alka-line phosphatase.
Streszczenie
Wstęp: Celem pracy było 1) określenie najlepszego miej-sca szkieletu i metody do diagnostyki osteoporozy; 2) ocena czynników ryzyka występowania osteoporozy; 3) ocena ryzyka występowania złamań trzonów kręgów spowodo-wanych osteoporozą; 4) ocena metabolizmu kostnego.
* Zwięzła wersja rozprawy doktorskiej przyjętej przez Radę Wydziału Lekarskiego Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie. Promotor:
prof. dr hab. n. med. Irena Fiedorowicz-Fabrycy. Oryginalny maszynopis obejmuje: 73 strony, 28 tabel, 14 rycin, 96 pozycji piśmiennictwa.
* Consise version of doctoral thesis approved by the cuncil of the Faculty of Medicine, Pomeranian Medical University in Szczecin. Promotor:
Prof. Irena Fiedorowicz-Fabrycy M.D., D.M.Sc. Habil. Original typescript comprises: 73 pages, 28 tables, 14 fi gures, 96 references.
40 HANNA PRZEPIERA-BĘDZAK
Materiał i metody: Badaniami objęto 46 mężczyzn z ustalonym rozpoznaniem zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa (ZZSK) w wieku 23–68 lat. U wszyst-kich wykonano badania radiologiczne kręgosłupa w pro-jekcji bocznej oraz badania densytometryczne kręgosłupa lędźwiowego, szyjki kości udowej i przedramienia meto-dą Dexa oraz badanie densytometryczne przedramienia metodą obwodowej ilościowej tomografi i komputerowej (pQCT). U wszystkich określono aktywność izoenzymu kostnego fosfatazy zasadowej oraz wskaźniki: hydroksy-prolina–kreatynina, wapń–kreatynina. Oceniono aktywność funkcjonalną indeksami: BASMI, BASFI, BASDAI, BASG-t i BASG-6 oraz aktywność zapalną choroby, oznaczając:
białko C-reaktywne, mukoproteidy, fi brynogen i OB.
Wyniki: Złamania trzonów kręgów stwierdzono u 34,8%
chorych na ZZSK. Stwierdzono 19 złamań w kręgosłupie piersiowym, 9 w szyjnym oraz 5 w kręgosłupie lędźwio-wym. Wykazano istotną ujemną korelację pomiędzy wy-stępowaniem złamań kręgosłupa a osteopenią szyjki kości udowej (r = -0,485; p = 0,05). Najwyższe ryzyko wystąpienia złamań stwierdzono u chorych z podwyższoną wartością indeksów BASFI, BASDAI i BASMI oraz z podwyższo-nym stężeniem białka C-reaktywnego. Ryzyko złamań było wyższe u pacjentów starszych i dłużej chorujących. Wraz z czasem trwania choroby obniżała się gęstość mineralna kości (BMD) w obrębie szyjki kości udowej, a wzrastała w obrębie kręgosłupa. Chorzy na ZZSK mieli istotnie wyż-sze wartości wskaźnika hydroksyprolina–kreatynina (0,0173) w porównaniu z grupą kontrolną (0,0106), p = 0,02.
Wnioski: Chorzy na ZZSK charakteryzują się zwięk-szonym ryzykiem wystąpienia złamań kręgosłupa spowo-dowanych osteoporozą. Najlepszym miejscem pomiaru do densytometrycznego wykrywania osteoporozy w tej grupie pacjentów jest szyjka kości udowej.
H a s ł a: zesztywniające zapalenie kręgosłupa – oste-oporoza – złamania trzonów kręgów – fosfataza zasadowa izoenzym kostny.
Wstęp
Badania oceniające stan tkanki kostnej oraz częstość wy-stępowania złamań kręgosłupa spowodowanych osteoporozą u chorych na zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) są nieliczne i nie były przeprowadzone w sposób kompleksowy [1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13].
U młodych pacjentów z krótkim czasem trwania cho-roby (około 10 lat), z minimalnymi zmianami kliniczny-mi i radiologicznykliniczny-mi wykazano występowanie znaczącej redukcji gęstości mineralnej kości (bone mineral density – BMD) w obrębie kręgosłupa i szyjki kości udowej [2, 3, 6, 13]. Nie zaobserwowano zmian mineralizacji w ob-rębie dystalnej części kości promieniowej [2]. U chorych z bardziej zaawansowanym ZZSK dochodziło do dalszej demineralizacji w obrębie szyjki kości udowej oraz dystalnej
części przedramienia, natomiast w kręgosłupie lędźwiowym zaobserwowano nawet wzrost BMD [2, 3, 6, 12, 13].
Badania metabolizmu kostnego u pacjentów chorych na ZZSK wykazały, że obrót kostny mierzony poziomem osteo-kalcyny charakteryzuje się małym kościotworzeniem [14, 15]. Nie stwierdzono także zwiększonego wydalania wapnia z moczem, co może sugerować, że we wczesnym okresie ZZSK mamy do czynienia z redukcją obrotu kostnego [13].
Aktywność fosfatazy zasadowej całkowitej, w przeciwień-stwie do poziomu osteokalcyny, nie jest czułym parametrem obrotu kostnego u tych chorych [14].
W badaniach radiologicznych w zaawansowanych kli-nicznie przypadkach ZZSK opisuje się samoistne złamania trzonów kręgów [3, 8, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23].
Złamania kręgosłupa w przebiegu ZZSK powsta-ją najczęściej w wyniku uszkodzenia zesztywniałego krążka międzykręgowego z następowym uszkodzeniem sąsiadujących z nim kręgów i destabilizacją kręgosłupa w mechanizmie zgięcia lub wyprostu [22, 23]. Rzadko mogą występować izolowane złamania dotyczące trzonów kręgów [22, 24].
Złamania kręgosłupa występują u 16% chorych [8].
Dotyczą one najczęściej kręgosłupa szyjnego – 70%, na-stępnie piersiowego – 14% i lędźwiowego – 15% [4, 7].
U 46% chorych złamania są wynikiem niewielkiego urazu.
Śmiertelność w grupie chorych ze złamaniami kręgosłupa szyjnego jest znacznie większa u osób, które chorują na ZZSK (35%) w porównaniu z pozostałą populacją (18%) [7]. Pomimo że złamania kręgosłupa u tych chorych wy-stępują często, to jednak stosunkowo rzadko są wykrywane [4, 5, 7, 25].
Celem pracy było: 1) określenie najlepszego miejsca szkieletu i metody do densytometrycznej diagnostyki porozy; 2) ocena czynników ryzyka występowania osteo-porozy; 3) ocena ryzyka występowania złamań trzonów kręgów spowodowanych osteoporozą; 4) ocena metabolizmu kostnego.
Materiał i metody
Badaniami objęto 46 chorych z ustalonym rozpozna-niem ZZSK. Od wszystkich chorych zebrano informacje:
o wieku, czasie trwania dolegliwości chorobowych oraz trwania choroby od momentu ustalenia rozpoznania, stoso-wanym dotychczas leczeniu, chorobach współistniejących i stosowanych z tego powodu lekach, dziennym spożyciu mleka, twarogu i produktów mlecznych, paleniu papierosów, tygodniowej aktywności fi zycznej oraz wywiad rodzinny w odniesieniu do występowania osteoporozy. Wszyscy cho-rzy mieli przeprowadzone badanie przedmiotowe ze szcze-gólnym uwzględnieniem oceny ustawienia oraz ruchomości kręgosłupa w odcinku szyjnym, piersiowym i lędźwiowym (próba Otto, próba Schöbera, próby: palce – podłoga, potyli-ca – ściana, odległość broda – klatka piersiowa, ruchomość oddechowa klatki piersiowej), obecności bólu palpacyjnego
GĘSTOŚĆ MINERALNA KOŚCI I METABOLIZM KOSTNY U CHORYCH NA ZZSK 41 wyrostków trzonów kręgów, a także oceny zajęcia procesem
chorobowym stawów obwodowych.
Celem oceny stopnia zaawansowania choroby wszyscy pacjenci mieli wykonane zdjęcia radiologiczne kręgosłupa szyjnego, piersiowego i lędźwiowego w projekcji przednio--tylnej oraz bocznej, a także zdjęcia radiologiczne stawów krzyżowo-biodrowych.
Ocenę złamań trzonów kręgów na zdjęciach radiolo-gicznych przeprowadzono za pomocą suwmiarki z dokład-nością 0,01 cm. Pomiary wykonano dwukrotnie, mierząc wysokości trzonów kręgów: przednią, środkową i tylną, a następnie wyznaczając wskaźnik środkowy, tylno-przedni oraz wskaźnik trzech wymiarów wysokości każdego trzonu kręgu do 3 wymiarów trzonów kręgów sąsiadują-cych. W ten sposób dla każdego trzonu kręgu otrzymano 8 wskaźników. W zależności od wartości tych wskaźników określano stopień złamania trzonu kręgu. Jeżeli wskaźniki te mieściły się w przedziale 0,75 < x 0,80, to złamanie określano jako niewielkie, jeżeli zaś w przedziale 0,60 < x
0,75, jako umiarkowane, jeśli natomiast wskaźniki wy-nosiły 0,60 i mniej, to było to złamanie ciężkie [26, 27].
U wszystkich chorych oznaczono gęstość mineralną kości metodą absorpcjometrii dwóch wiązek fotonów o dwóch różnych energiach aparatem DPX-L fi rmy Lunar. Oznaczono BMD kręgosłupa L1–L4, szyjki kości oraz przedramienia po stronie niedominującej.
Oznaczono również gęstość mineralną kości metodą obwodowej ilościowej tomografi i komputerowej w obrębie dystalnej części przedramienia kończyny niedominującej aparatem Stratec XCT-960 pQCTtm. Zarówno w pomia-rach DEXA, jak i w pomiapomia-rach pQCT, stosunek gęstości mineralnej kości badanej do średniej gęstości kości młodej – T-score w przedziale -2,5 x < -1 przyjmowano za oste-openię, natomiast T-score < -2,5 za osteoporozę [28].
Tymi samymi metodami u 38 chorych w wieku 24–69 lat, o średniej wieku 50,97 10,46 lat, wykonano kontrolne ba-dania densytometryczne po 12 miesiącach obserwacji. Średni czas trwania choroby wynosił 22,13 10,15 lat, a średni czas od rozpoznania choroby wynosił 12,13 8,74 lat.
Jako markery metabolizmu kostnego oznaczono aktyw-ność izoenzymu kostnego fosfatazy zasadowej w surowicy krwi (metodą ELISA), wskaźnik hydroksyprolina–kreatyni-na w moczu oraz wskaźnik wapń–kreatynihydroksyprolina–kreatyni-na w moczu.
Oznaczenie izoenzymu kostnego fosfatazy zasadowej (bone alkaline phosphatase – BAP) w surowicy krwi wy-konano metodą ELISA u 44 chorych w wieku 23–68 lat, o średniej wieku 48,95 10,59 lat. Grupę kontrolną sta-nowiło 18 honorowych dawców krwi w wieku 21–66 lat, o średniej wieku 46,06 12,93 lat.
Oznaczenie wskaźnika hydroksyprolina–kreatynina w moczu (po 2-godzinnej rannej zbiórce, po 2 dniach diety bezkolagenowej) wykonano u wszystkich chorych. Grupę kontrolną stanowiło 10 zdrowych mężczyzn w wieku 25–69 lat, o średniej wieku 45,1 14,56 lat. Stężenie hydroksy-proliny oznaczano metodą hydrolizy według modyfi kacji Woessnera [29].
W tych samych próbkach moczu oznaczano stężenie kreatyniny metodą kolorymetryczną aparatem Cobas Bio fi rmy Roche. Następnie wyznaczano wskaźnik stężenia hydroksyproliny do stężenia kreatyniny. Norma dla tego wskaźnika wynosi 0,006–0,016 [30].
Wydalanie wapnia z moczem w grupie wszystkich cho-rych oznaczono w moczu (po 2-godzinnej rannej zbiór-ce). Wapń w moczu oznaczano metodą kolorymetryczną.
Następnie wyznaczano wskaźnik wapń–kreatynina. Gru-pę kontrolną stanowiło 10 zdrowych mężczyzn w wieku 25–69 lat, o średniej wieku 45,1 14,56 lat. Za normę wydalania wapnia z moczem przyjęto wartość wskaźnika
< 0,15 [31].
U wszystkich chorych określono następujące indeksy:
indeks upośledzenia funkcji BASFI (Bath Ankylosing Spon-dylitis Functional Index), indeks dyskomfortu fi zycznego BASDAI (Bath Ankylosing Spondylitis Disease Activity Index), indeks globalny BASG (Bath Ankylosing Spondy-litis Patient Global Score) dotyczący ostatniego tygodnia BASG-t i ostatnich 6 miesięcy BASG-6, indeks ograniczenia ruchomości BASMI (Bath Ankylosing Spondylitis Metrology Index) [32, 33, 34, 35].
Oceniono aktywność zapalną choroby oznaczając w su-rowicy krwi stężenia: białka C-reaktywnego (C-reactive protein – CRP), mukoproteidów i fi brynogenu oraz wartość OB. U wszystkich chorych wykonano badanie ogólne moczu i oznaczono stężenia: wapnia, fosforu, magnezu, mocznika oraz kreatyniny w surowicy krwi.
Analizę statystyczną wyników wykonano za pomo-cą testu t istotności różnicy wartości średnich, zakładając równe wariancje zbiorów danych, przeprowadzono analizę korelacji i regresji danych. Za pomocą programu kompu-terowego Stata 5 oceniano relatywne ryzyko wystąpienia złamań kręgosłupa i osteopenii.
Wyniki
Złamania trzonów kręgów
Złamania trzonów kręgów stwierdzono u 16 (34,8%) spośród 46 chorych na ZZSK. Złamania niewielkie stwier-dzono u 11 pacjentów, umiarkowane u 9 oraz ciężkie u 1 oso-by. Niektórzy badani mieli jednocześnie 2 lub 3 typy złamań.
Ogółem stwierdzono 33 złamania trzonów kręgów, w tym 21 niewielkich, 11 umiarkowanych oraz 1 ciężkie. Siedmiu chorych miało tylko 1 złamanie, czterech – 2 złamania, trzech – 3 złamania, jeden – 4 złamania. Jeden chory miał równocześnie 5 złamań trzonów kręgów.
W poszczególnych odcinkach kręgosłupa złamania naj-częściej dotyczyły kręgu Th12 (6 złamań) w kręgosłupie piersiowym, kręgu L1 (3 złamania) w kręgosłupie lędźwio-wym oraz kręgu C6 (5 złamań) w kręgosłupie szyjnym.
Złamania najczęściej występowały w kręgosłupie piersio-wym (19 złamań), następnie w szyjnym (9 złamań) oraz w kręgosłupie lędźwiowym (5 złamań).
42 HANNA PRZEPIERA-BĘDZAK
Osteopenię w którymkolwiek miejscu szkieletu w gru-pie chorych ze złamaniami wykryto u 87,5% pacjentów, podczas gdy w grupie chorych bez złamań dotyczyła ona 83,3%. Wykazano istotną ujemną korelację pomiędzy występowaniem złamań kręgosłupa a osteopenią szyjki kości udowej (r = -0,485; p = 0,05). Stwierdzono istotną ujemną korelację pomiędzy wystąpieniem złamań w krę-gosłupie szyjnym a osteopenią w obrębie przedramienia, w pomiarze total metodą pQCT (r = -0,428; p = 0,1). Nie stwierdzono występowania istotnych korelacji pomiędzy osteopenią a złamaniami kręgosłupa piersiowego i lędźwio-wego. Osteopenia w obrębie szkieletu obwodowego stano-wiła ryzyko wystąpienia złamań zarówno niewielkich, jak i umiarkowanych. Największe ryzyko wystąpienia złamań wiązało się z osteopenią w obrębie przedramienia mierzoną zarówno metodą Dexa, jak i pQCT. Osteopenia w obrębie kręgosłupa lędźwiowego nie wiązała się z ryzykiem wy-stąpienia złamań (tab. 1).
Chorzy na ZZSK ze złamaniami kręgosłupa, w porów-naniu z grupą chorych bez złamań, mieli mniejszą wartość BMD w obrębie przedramienia mierzoną metodą pQCT (T-score: -1,37 w porównaniu z T-score -0,8; p = 0,04).
Najwyższe ryzyko wystąpienia złamań, zarówno nie-wielkich, jak i umiarkowanych, mieli pacjenci z podwyższo-ną wartością indeksów BASFI, BASDAI i BASMI. Podwyż-szona wartość indeksu BASMI wiązała się z największym ryzykiem wystąpienia obu typów złamań (tab. 2).
Przyspieszone OB i podwyższone stężenie fi brynoge-nu u osób ze złamaniami niewielkimi oraz przyspieszone OB i podwyższone stężenie mukoproteidów u chorych ze złamaniami umiarkowanymi nie wiązały się z ryzykiem wystąpienia złamań. Natomiast podwyższone stężenie CRP stanowiło takie ryzyko zarówno dla złamań niewielkich, jak i umiarkowanych. Ryzyko to było większe dla pacjentów ze złamaniami umiarkowanymi (tab. 3).
Osoby ze złamaniami kręgosłupa, w porównaniu z gru-pą badanych bez złamań, byli starsi (średnia wieku 52,9 lat w porównaniu z 46,9 lat; p = 0,03) i występował u nich dłuż-szy czas trwania choroby (14,9 lat w porównaniu z 9,6 lat;
p = 0,04). Ryzyko złamań było wyższe u pacjentów > 50. r.ż.
(relatywne ryzyko – odds ratio – OR: 2,88; przedział ufności – confi dence interval – CI: 0,82–10,1), oraz u tych, którzy chorowali > 30 lat (OR: 1,6; CI: 0,38–7,35).
Ograniczenie ruchomości kręgosłupa mierzone te-stem Schöbera było czynnikiem ryzyka złamań w odcinku piersiowym (OR: 1,59; CI: 0,31–8,27) i lędźwiowym krę-gosłupa (OR: 1,06; CI: 0,12–9,26). Osoby ze złamania-mi, w porównaniu z grupą badanych bez złamań, miały zmniejszoną ruchomość kręgosłupa szyjnego mierzoną odległością potylica–ściana (8,8 cm w porównaniu z 5,3 cm;
p = 0,04).
Złamania kręgosłupa szyjnego stwierdzono u 7 (15,2%) spośród 46 chorych na ZZSK, co stanowiło 43,8% chorych ze złamaniami kręgosłupa. Sześciu pacjentów miało zła-mania niewielkie, 1 miał złamanie umiarkowane. Ogółem stwierdzono 9 złamań trzonów kręgów szyjnych, w tym
T a b e l a 1. Ryzyko wystąpienia złamań w zależności od T-score w poszczególnych miejscach pomiaru
T a b l e 1. Relative risk of spinal fractures according to T-score at different sites of skeleton
< -1 0,66 0,14–3,14 0,89 0,17–4,63
T-neck ≥ -1 1,00 1,00
< -1 1,02 0,23–4,48 1,41 0,27–7,37
T-radius ≥ -1 1,00 1,00
< -1 1,90 0,32–11,18 2,35 0,39–14,21
T-trab. ≥ -1 1,00 1,00
< -1 2,85 0,60–13,53 2,40 0,47–12,3 OR – relatywne ryzyko / odds ratio; CI – przedział ufności / con-fi dence interval
* relatywne ryzyko było kontrolowane przez wiek / OR was con-trolled by the age
T a b e l a 2. Ryzyko złamań kręgosłupa w zależności od indeksu aktywności choroby
T a b l e 2. Relative risk of spinal fractures according to indexes of disease activity
> 5 1,27 0,27–5,63 1,99 0,40–9,91
BASDAI ≤ 5 1,00 1,00
> 5 1,41 0,31–6,29 1,18 0,22–6,30
BASG-t ≤ 5 1,00 1,00
> 5 1,00 0,23–4,38 1,62 0,33–8,01
BASG-6 ≤ 5 1,00 1,00
> 5 0,31 0,05–1,76 1,09 0,23–5,28
BASMI ≤ 5 1,00 1,00
> 5 1,56 0,33–7,34 4,04 0,78–20,81 OR – relatywne ryzyko / odds ratio; CI – przedział ufności / con-fi dence interval
* relatywne ryzyko było kontrolowane przez wiek / OR was con-trolled by the age
T a b e l a 3. Ryzyko złamań kręgosłupa w zależności od aktywności choroby
T a b l e 3. Relative risk of spinal fractures according to parameters of disease activity
> 5 mg/dL 2,67 0,59–12,04 5,62 0,78–40,07 Mukoproteidy
Mucoproteids
≤ 120 mg/dL 1,00 1,00
> 120 mg/dL 1,80 0,45–7,25 0,89 0,17–4,67 Fibrynogen
Fibrinogen
≤ 450 mg/dL 1,00 1,00
> 450 mg/dL 0,40 0,04–3,76 1,87 0,34–10,45 OB
ESR
≤ 10/h 1,00 1,00
> 10/h 0,13 0,02–0,72 0,91 0,70–11,57 OR – relatywne ryzyko / odds ratio; CI – przedział ufności / con-fi dence interval
GĘSTOŚĆ MINERALNA KOŚCI I METABOLIZM KOSTNY U CHORYCH NA ZZSK 43 8 złamań niewielkich i 1 umiarkowane. Nie stwierdzono
złamań ciężkich w obrębie kręgosłupa szyjnego.
Wszyscy chorzy ze złamaniami kręgosłupa szyjnego mieli osteopenię przynajmniej w jednym miejscu pomia-ru densytometrycznego. Osoby ze złamaniami kręgosłupa szyjnego, w porównaniu z grupą chorych bez złamań, mieli mniejszą BMD w obrębie przedramienia mierzoną metodą pQCT, zarówno w pomiarach total (T-score -1,67 w porów-naniu z T-score -0,7; p = 0,02), jak i w pomiarach trabecular (T-score -1,53 w porównaniu z T-score -0,71; p = 0,04).
Osteopenia w obrębie szkieletu obwodowego wiązała się z ryzykiem wystąpienia złamań tego odcinka kręgosłupa.
Największe ryzyko złamań stanowiła osteopenia w obrębie szyjki kości udowej oraz przedramienia mierzona metodą Dexa (tab. 4).
(OR: 3,59; CI: 0,62–20,88). Czas trwania choroby powyżej 30 lat nie wiązał się natomiast z ryzykiem złamań tego odcinka kręgosłupa (OR: 0,65; CI: 0,07–6,16).
Wyniki badań densytometrycznych
Średnie wartości T-score dla poszczególnych miejsc po-miaru wynosiły: dla kręgosłupa lędźwiowego: -0,18 1,61;
dla szyjki kości udowej: -1,13 1,16; dla przedramienia mie-rzone metodą Dexa: -0,07 1,4; dla przedramienia miemie-rzone metodą pQCT w pomiarze total: -0,84 1,15, a w pomiarze trabecular: -1,0 1,04.
Osteopenia, przynajmniej w jednym miejscu szkieletu, wystąpiła u 32 chorych (69,7%), a osteoporoza u 7 (15,2%).
Największy odsetek pacjentów miał osteopenię w obrębie kości beleczkowej przedramienia mierzoną metodą pQCT oraz w obrębie szyjki kości udowej mierzoną metodą DEXA, natomiast osteoporozę – w obrębie szyjki kości udowej.
Pacjenci z czasem od rozpoznania choroby wynoszącym
> 10 lat w porównaniu z pacjentami o czasie od rozpoznania choroby do 10 lat, mieli istotnie niższe wartości BMD w ob-rębie szyjki kości udowej (p = 0,3) oraz w obob-rębie przed-ramienia, zarówno w badaniu metodą Dexa (p = 0,07), jak i metodą pQCT (p = 0,2). Natomiast w obrębie kręgosłupa lędźwiowego chorzy z czasem trwania choroby > 10 lat mieli wyższe wartości BMD w porównaniu z grupą pacjentów o krótszym czasie trwania choroby (p = 0,1).
Osteopenia kręgosłupa lędźwiowego korelowała do-datnio z wiekiem badanych, czasem trwania choroby oraz aktywnością choroby mierzoną indeksem BASMI (p = 0,1).
Natomiast ujemna korelacja występowała pomiędzy oste-openią w tym miejscu pomiaru a ruchomością kręgosłupa mierzoną testem Otto, Schöbera i ruchomością oddechową klatki piersiowej (p = 0,05). Ograniczenie ruchomości krę-gosłupa mierzone odległością potylica–ściana korelowało dodatnio z osteopenią w obrębie kręgosłupa lędźwiowego dla p = 0,05.
Osteopenia w obrębie szyjki kości udowej korelowała ujemnie z wiekiem pacjentów (p = 0,1). Nie stwierdzono korelacji pomiędzy osteopenią w tym miejscu pomiaru a czasem trwania choroby oraz aktywnością choroby.
Osteopenia w obrębie przedramienia, mierzona zarów-no metodą Dexa, jak i metodą pQCT, korelowała ujem-nie z wiekiem badanych oraz z czasem trwania dolegli-wości chorobowych i z czasem od rozpoznania choroby (p = 0,05). Ponadto wartości T-score w pomiarze total metodą pQCT malały wraz ze wzrostem aktywności cho-roby wyrażonej indeksami BASFI dla p = 0,1 i BASDAI dla p = 0,05. Nie stwierdzono korelacji pomiędzy osteope-nią w poszczególnych miejscach szkieletu a aktywnością zapalną choroby.
Spośród oznaczonych markerów metabolizmu kostnego, jedynie aktywność BAP korelowała dodatnio z wartościami BMD w kręgosłupie lędźwiowym (r = 0,39; p = 0,05).
Po roku obserwacji średnie wartości BMD w obrębie kręgosłupa lędźwiowego uległy podwyższeniu, a średnie wartości BMD w obrębie szyjki kości udowej oraz
przed-T a b e l a 4. Ryzyko złamań kręgosłupa szyjnego w zależności od wartości T-score w różnych miejscach pomiaru densytometrycznego
T a b l e 4. Relative risk of cervical spine fractures depending on T-score at different sites of skeleton
T-score
OR – relatywne ryzyko / odds ratio; CI – przedział ufności / con-fi dence interval
* relatywne ryzyko było kontrolowane przez wiek / OR was con-trolled by the age
Zwiększona aktywność choroby mierzona indeksem BASDAI stanowiła ryzyko złamań kręgosłupa szyjnego (OR:
1,74; CI: 0,33–9,31). Stwierdzono istotną dodatnią korelację pomiędzy liczbą złamań kręgosłupa szyjnego a wynikiem pomiaru potylica–ściana (r = 0,631; p < 0,001).
Zarówno przyspieszone OB, jak i podwyższone stężenie mukoproteidów, nie wiązało się z ryzykiem wystąpienia złamań kręgosłupa szyjnego, jedynie podwyższone stężenie CRP stanowiło większe prawdopodobieństwo wystąpienia złamań (OR: 1,14; CI: 0,23–5,8). Pacjenci ze złamaniami kręgosłupa szyjnego, w porównaniu z grupą bez złamań, mieli mniejszą aktywność choroby mierzoną stężeniem mu-koproteidów (97,7 mg/dL w porównaniu z 118,9 mg/dL;
Zarówno przyspieszone OB, jak i podwyższone stężenie mukoproteidów, nie wiązało się z ryzykiem wystąpienia złamań kręgosłupa szyjnego, jedynie podwyższone stężenie CRP stanowiło większe prawdopodobieństwo wystąpienia złamań (OR: 1,14; CI: 0,23–5,8). Pacjenci ze złamaniami kręgosłupa szyjnego, w porównaniu z grupą bez złamań, mieli mniejszą aktywność choroby mierzoną stężeniem mu-koproteidów (97,7 mg/dL w porównaniu z 118,9 mg/dL;