• Nie Znaleziono Wyników

RODZAJE FINANSOWANIA MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW

Streszczenie: Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie istoty i rodzajów finansowania sektora MŚP. Opisanie i omówienie poszczególnych form finansowania, powinien przybliżyć czytelnikom, dlaczego odpowiedni wybór finansowania jest tak ważnym elementem podczas prowadzenia działalności oraz jej rozwoju.

Słowa kluczowe: sektor MŚP, finansowanie przedsiębiorstw, kapitał własny, kapitał obcy, kapitał obrotowy

Wprowadzenie

Przedsiębiorstwo jest nazywane produktem historycznym, ponieważ pojawiło się w życiu gospodarczym dopiero na określonym etapie jego rozwoju. Poglądy ekonomistów oraz historyków są zgodne co do tego, iż gospodarstwa w okresie fundamentalizmu oraz niewolnictwa nie miały cech przedsiębiorstwa, w średniowieczu również nie było znane pojęcie przedsiębiorstwa1. Geneza przedsiębiorstwa związana jest bezpośrednio z rozwojem cywilizacyjnym społeczeństwa obejmującym trzy epoki2:

a. agrarną;

b. przemysłową;

c. informatyczną.

W zależności od tego, z jakiego punktu widzenia spojrzymy na pojęcie przedsiębiorstwa, to zauważymy, że brane są pod uwagę rożne aspekty. Na przykład socjolodzy są zainteresowani pracownikami jako grupą społeczną czy funkcjami przedsiębiorstwa w systemie społecznym. Natomiast patrząc przez pryzmat prawa, wyróżnia się jego osobowość prawną, mówiąc inaczej zdolności do wykonywania określonych czynności prawnych. Psycholodzy w pojęciu przedsiębiorstwa skupiają się nad zachowaniem ludzi w przedsiębiorstwie oraz relacje między pracownikami.

W nauce o zarządzaniu przedsiębiorstwo jest po prostu jakąś klasą organizacji3.

Wielość pojęć przedsiębiorstwa i ich definicji powoduje występowanie niejednorodności, co skutkuje definiowaniem przedsiębiorstwa z punktu widzenia różnych ujęć.

Ujęcia podmiotowe:

1 S. Sudoł, Przedsiębiorstwo, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2006, s. 13.

2 S. Marek, Podstawy ekonomiki usług przedsiębiorstw, Przedstawicielstwo Okręgowe Zrzeszenia Studentów Polskich, Szczecin 1997, s. 13.

3 3M. Strużycki, Zarządzanie przedsiębiorstwem, wydawnictwo Difin, Warszawa 2004, s. 101.

98 1. Według Małej encyklopedii ekonomicznej4:

„Przedsiębiorstwo to jednostka gospodarcza wyodrębniona pod względem ekonomicznym, organizacyjnym i prawnym”.

2. Według podręcznika M. Nasiłowskiego5:

„Przedsiębiorstwo to podmiot gospodarczy prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową w celu osiągnięcia określonych korzyści.

Zatrudnia ono różnorodne czynniki produkcji (pracę, kapitał, ziemię) w celu wytwarzania określonych dóbr lub świadczenia określonych usług, które sprzedaje na rynku innym przedsiębiorcom, gospodarstwom domowym bądź władzy centralnej, lub władzy lokalnej”.

3. Według S. Sudoła6:

„Przedsiębiorstwo jest jednostką (podmiotem) prowadzącą działalność gospodarczą, motywowaną chęcią uzyskania korzyści majątkowych, mającą na celu zaspokojenie potrzeb innych podmiotów życia społecznego przez wytwarzanie produktów i/lub świadczenie usług, przy czym działalność ta prowadzona jest samodzielnie na ryzyko właściciela”.

Ujęcie przedmiotowe:

1. Art. 55 kodeksu cywilnego z 14.02.2003 roku, definiuje przedsiębiorstwo jako7:

„ Zorganizowany zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej, obejmujący:

oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa),

własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe od nieruchomości lub ruchomości,

prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;

wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne,

koncesje, licencje i zezwolenia,

patenty i inne prawa własności przemysłowej,

majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne,

tajemnice przedsiębiorstwa,

księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej”.

Przyczyną tak różnorodnego definiowania przedsiębiorstwa jest inne podejście ze strony różnych dyscyplin naukowych, które opisując przedsiębiorstwo skupiają się na najważniejszych z ich punktu widzenia priorytetach. Kolejną pobudką jest ogromne

4 Mała encyklopedia ekonomiczna, PWE, Warszawa 1974, s. 658.

5 M. Nasiłowski, System rynkowy, podstawy mikro - i makroekonomii, KeyTex, Warszawa 1992, s25, [w:] S.

Sudoł, Przedsiębiorstwo - podstawy nauki o przedsiębiorstwie, Wydawnictwo TNOiK, Toruń 1999, s.42.

6 S. Sudoł, Przedsiębiorstwo – podstawy nauki o przedsiębiorstwie, Wydawnictwo TNOiK, Toruń 1999, s. 39.

7 Art. 55 kodeksu cywilnego z 14.02.2003 roku

99 zróżnicowane pod względem m.in. własności, wielkości, formy prawnej czy typu i rodzaju działalności. Na różnorodność definicji mają też wpływ wielkie przemiany w przedsiębiorstwach (wynikające np. z turbulentnego otoczenia) czy znikanie jednych form przedsiębiorstw i pojawianie się kolejnych.

Do końca lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku w Europie i USA przeważały pomysły na tworzenie dużych korporacji, aż do lat siedemdziesiątych, kiedy to zaczęto się decydować na inwestowanie w mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa. Do takiej zmiany tendencji przyczyniło się między innymi:

a. postęp technologii informacyjnych;

b. rozwój technik wytwarzania;

c. zmiany w sektorze usług;

d. znaczny postęp technologiczny;

e. spadek konkurencyjności dużych firm na rynku międzynarodowym;

f. MSP zaczął przeważać nad dużymi przedsiębiorstwami.

Z punktu widzenia rynku, do takich zmian doszło wskutek odmiennego charakteru sektora MMSP. Główną jego cechą jest na przykład szybka reakcja na zmieniające się wymagania rynku.

Podział przedsiębiorstw na mikro, małe i średnie można przedstawić za pomocą kryterium według liczby zatrudnionych pracowników, obrotu rocznego i bilansu rocznego. Podział taki przedstawiam w tab.1.

Tabela 1. Typy przedsiębiorstw

Przedsiębiorstwo

Liczba zatrudnionych pracowników

Obrót roczny (w mln euro)

Bilans roczny (w mln euro)

Mikroprzedsiębiorstwo mniej niż 10 2 2

Małe przedsiębiorstwo mniej niż 50 10 10

Średnie

przedsiębiorstwo mniej niż 250 50 43

Duże przedsiębiorstwo 250 i więcej - -

Źródło: Opracowanie własne na podstawnie: Ustawa z dnia 2 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej Dz. U 2014 nr 173, poz. 1807

Istota finansowania działalności przedsiębiorstw

Głównym sposobem prawidłowego funkcjonowania przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej nie jest wyłącznie dobry pomysł na biznes, strategia zarządzania

100 czy osiąganie jak najlepszego poziomu rentowności, ale także odpowiedni wybór źródeł finansowania prowadzonej działalności.

Kompleksowe spojrzenie na finansowanie przedsiębiorstwa, polega na zwróceniu uwagi szczególnie na to, kto jest biorcą, a kto dawcą kapitału. Inwestorzy, czyli właściciele i wierzyciele działalności, wymagają od przedsiębiorstwa odpowiedniej stopy zwrotu z kapitału przy ustalonym poziomie ryzyka. Proces finansowania powinno postrzegać się jako dwie strony inwestowania kapitału, czyli przez właścicieli i wierzycieli oraz przez przedsiębiorstwo.

Aby prawidłowo prowadzić działalność, należy dobrze zaopatrzyć przedsiębiorstwo w aktywa trwałe i obrotowe, co wymaga uzyskania źródeł ich sfinansowania. Praktycznie każda decyzja podjęta w przedsiębiorstwie, wcześniej czy później, wpływa na ukształtowanie się struktury finansowej przedsiębiorstwa, a przede wszystkim na realizowane przepływy pieniężne. Przepływy pieniężne można podzielić na wpływy i wypływy z przedsiębiorstwa, które mają związek z trzema rodzajami działalności, a konkretnie: operacyjną, inwestycyjną i finansową. Na ich podstawie możemy dokonać rachunku przepływów pieniężnych oraz rachunku zysków i strat w wariancie kalkulacyjnym oraz porównawczym, co odpowie na pytanie przedsiębiorców czy ich działalność w danym roku bilansowym przyniosła im właśnie zysk, czy stratę.

Tabela 2. Bilans przedsiębiorstwa

Bilans

AKTYWA PASYWA

Aktywa trwałe: Kapitał własny:

Wartości niematerialne i prawne: Kapitał podstawowy (zakładowy) Koszty zakończonych

prac rozwojowych

Kapitał (fundusz) zapasowy

Wartość firmy Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny Inne wartości Rzeczowe aktywa trwałe: Zysk (strata) netto

Środki trwałe Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego (wielkość ujemna)

Środki trwałe w budowie Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania Zaliczki na środki trwałe

101

Źródło: Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U.2013, poz. 330)

102 Wynikiem podejmowanych decyzji w przedsiębiorstwie jest stan, jakiemu odpowiadają zgromadzone aktywa danego przedsiębiorstwa, na które przedsiębiorstwo te musiało pozyskać odpowiednie źródła finansowania, czyli pasywów przedsiębiorstwa.

Bilans (tabela 2) przedsiębiorstwa przedstawia nam taką zależność. Dokument taki jest często definiowany jako „zdjęcie przedsiębiorstwa”.

Dzięki pasywom możemy analizować źródła finansowania przedsiębiorstw z dwóch perspektyw:

1. Podział na kapitał własny, kapitał obcy oraz pozostałe zobowiązania 2. Kapitał stały oraz zobowiązania krótkoterminowe

Źródłami finansowania jest każdorazowe zwiększenie pasywów i każdorazowe zmniejszenie aktywów, natomiast przedmiotami finansowania każde zmniejszenie pasywów i każde zwiększenie pasywów.

Kolejnym głównym celem podejmowania decyzji co do źródeł finansowania aktywów przez przedsiębiorstwo jest takie sterowanie tymi źródłami, aby utrzymać optymalny poziom płynności finansowej przedsiębiorstwa, zarówno w krótkim jak i długim okresie działalności. Przez pojęcie płynność finansowa rozumie się zdolność przedsiębiorstwa do terminowej spłaty swoich zobowiązań. Utrzymywanie płynności finansowej w przedsiębiorstwie minimalizuje ryzyko jakie ponoszą właściciele.

Ogólna zasada finansowania aktywów przedsiębiorstwa mówi o tym, że okres wymagalności pasywów musi się pokrywać z okresem funkcjonowania aktywów finansowanych tymi pasywami, czyli kierowanie instrumentem takim, jak kapitał obrotowy netto.

Kapitałem stałym nazywamy połączenie kapitału własnego z zobowiązaniami długoterminowymi, mówiąc inaczej są to długoterminowe źródła finansowania.

Powinien on mieć wartość większą niż aktywa trwałe, bądź przynajmniej równą.

Wtedy, gdy występuje różnica między aktywami obrotowymi a zobowiązaniami krótkoterminowymi, mamy do czynienia z kapitałem obrotowym netto, który informuje nas o poziomie płynności finansowej danego przedsiębiorstwa. Jeśli różnica jest dodatnia, to przedsiębiorstwo posiada dodatni kapitał obrotowy netto. Jest równoznaczne z tym, że przedsiębiorstwo nie ma problemu z płynnością finansową, a ryzyko jego finansowania jest niskie- takie warunki sprzyjają prowadzeniu konserwatywnej strategii finansowania przedsiębiorstwa (przewaga bezpieczeństwa nad efektywnością finansowania). W sytuacji odwrotnej, kiedy to zobowiązania krótkoterminowe biorą górę nad aktywami obrotowymi, przedsiębiorstwo ma problem z płynnością finansową, może być niewypłacalne, a ryzyko jest na wysokim poziomie.

Takie efekty ma prowadzenie agresywnej strategii finansowania przedsiębiorstwa, czyli liczy się efektywność inwestowania a nie bezpieczeństwo. Jest jeszcze trzecia możliwość- prowadzenie strategii umiarkowanej. Ma to miejsce wtedy, gdy aktywa obrotowe i zobowiązania krótkoterminowe mają taki sam poziom. W praktyce jest bardzo trudne do zrealizowania, a wręcz nierealne.

103 Tabela 3. Porównanie strategii finansowania

Źródło: opracowania własne.