• Nie Znaleziono Wyników

Rodzaje i cechy action research

W dokumencie Action research (Stron 23-28)

1. Wprowadzenie do action research

1.3. Rodzaje i cechy action research

W kolejnych latach, w których action research się rozwijało, wokół tego po-jęcia wyrosło wiele innych terminów i określeń ściśle z nim korelujących. Jak zauważają Cordeiro i in. [2017, s. 396], część z nich jest substytutami zna-czeniowymi action research (np. mutual inquiry, co-operative inquiry, colla-borative research, participatory research), opisując de facto te same procesy badawcze, mimo że zostały one nieco inaczej nazwane. Wielość pojęć towa-rzyszących action research może sugerować występowanie wielu jego ro-dzajów. Analiza literatury wskazuje nierzadko na brak przestrzegania przez autorów wspólnego kanonu w zakresie klasyfi kacji action research, a tym sa-mym na niedobór uniwersalnych i ogólnie przyjętych kryteriów wyodrębnia-nia jego odmian.

Na przykład Afi fy [2008, ss. 154–155] oraz Zuber-Skerritt [1996, s. 4] wyróż-niają trzy rodzaje badań w działaniu: techniczny, praktyczny i emancypacyj-ny. Rodzaje te różnią się między sobą równocześnie trzema cechami: celami podejmowania, rolą facylitatora oraz charakterem relacji między facylitato-rami i uczestnikami badania. W przypadku technicznej odmiany action re-search cel badania stanowi efektywność i skuteczność wybranych praktyk oraz ich profesjonalny rozwój. Rola facylitatora sprowadza się do bycia zewnętrz-nym ekspertem. Z kolei kryterium relacji odzwierciedla sytuacja dokooptowa-nia praktyków do uczestnictwa w projekcie i ich uzależnienie od facylitatora.

W praktycznym action research wymieniony wyżej cel uzupełnia dodatkowo zapewnienie zrozumienia i świadomości przez praktyków potrzeby transfor-macji. Facylitator odgrywa w tym przypadku rolę sokratejską, mobilizując uczestników do partycypacji i samorefl eksji. Relacje cechuje współpraca ma-jąca charakter procesu konsultacyjnego. I wreszcie w emancypacyjnym action research wymienione cele wzbogaca potrzeba emancypacji uczestników od dyktatu tradycji i samooszukiwania się, przymus krytyki biurokratycznego modelu działania, a także transformacja organizacji. Facylitator jest w tej od-mianie moderatorem procesu, a odpowiedzialność jest podzielona propor-cjonalnie pomiędzy uczestników. Relacje mają postać ścisłej współpracy. Po-dobny podział action research, jako podział wyjściowy, kreśli Skinner [2017, s. 13], który jednak wskazuje, opierając się na przeglądzie literatury przedmiotu, że wymienione rodzaje action research mają swoje odpowiedniki terminolo-giczne. Techniczny action research jest więc tożsamy z technicznym i opartym na współpracy lub naukowo-technicznym action research. Odpowiednikiem praktycznego action research jest wzajemny i oparty na współpracy action re-search oraz action rere-search praktyczny i oparty na przemyśleniach. Z kolei

1. Wprowadzenie do action research 27

emancypacyjny action research polega na tym samym, co wzmacniający action research oraz action research krytyczny, emancypacyjny.

Nawiązując do pionierskich rozważań Lewina, ze względu na podejście na-ukowe zastosowane w action research można wyróżnić [Skinner 2017, s. 14]:

• diagnostyczny action research, w którym następuje diagnoza problemu i pomoc w generowaniu sugerowanych rozwiązań, które byłyby akcep-towalne dla wszystkich związanych z sytuacją problemową;

• partycypacyjny action research, w którym wszyscy związani z proble-mem są od początku włączeni w proces poszukiwania rozwiązania, co prowadzi często do ograniczeń w postaci jego lokalnej aplikacyjności i braku możliwości generalizacji wyników;

• empiryczny action research, który nie wykorzystuje testów kontrolnych, lecz wymaga gromadzenia i utrwalania codziennych doświadczeń gru-powych; wiedza generowana w ten sposób nie ma co prawda walorów reprezentatywności, ale może być wykorzystana w odniesieniu do ana-logicznych grup;

• eksperymentalny action research, w którym wykorzystuje się testy do sprawdzania hipotez w quasi-eksperymentalnych warunkach; chociaż forma ta wydaje się najbardziej kompleksowa, to jednak jest trudna do zrozumienia i adaptacji.

Powyższe, mimo wszystko dość uporządkowane i spójne, klasyfi kacje action research uzupełniają inne, mające hybrydowy, niejednoznaczny charakter, które eksponują nie tyle kryteria podziału, ile pewne szczególne wyróżniki postępowania. Nie dość, że wynikiem takich klasyfi kacji jest zbiór odmian action research wyróżniony w sposób dość swobodny, to jeszcze nakładają się nań częściowo wyniki wcześniejszych klasyfi kacji. Przykładem omawianego, mało restrykcyjnego podejścia do klasyfi kowania action research jest propo-zycja Kemmisa i McTaggarta [2005, ss. 272 i n.], którzy wyróżniają:

• badania partycypacyjne, które stanowią alternatywną fi lozofi ę prowa-dzenia badań w stosunku do tradycyjnych badań społecznych i cechu-ją się: podziałem uprawnień do prowadzenia projektu badawczego, do-konywaną kolegialnie analizą problemów społecznych oraz orientacją na wspólne działania;

• krytyczny action research, który wyraża potrzebę zaangażowania w pro-wadzenie wspólnych, wielowymiarowych analiz społecznych, potrze-bę samorefl eksji i kolektywnego studiowania rozwiązań praktycznych z zastosowaniem właściwego języka narracji;

• edukacyjny action research, stosowany typowo przez nauczycieli z wy-korzystaniem jakościowych i interpretatywnych miar danych;

Action research w kształtowaniu współpracy uczelni z interesariuszami. Korzyści, szanse i wyzwania 28

• uczenie się poprzez działanie, którego fundamentalną ideą jest zachę-cenie ludzi do wspólnego uczenia się poprzez wzajemne doświadczenia;

• naukę opartą na działaniu, która eksponuje studiowanie praktyk w róż-nych obszarach organizacyjw róż-nych jako źródła nowych odkryć i uspraw-nień tychże praktyk;

• podejście oparte na miękkich systemach, które jest podejściem meto-dologicznym wykorzystującym analogię do funkcjonowania systemów żywych; badacz pracuje z uczestnikami w celu wypracowania modeli identyfi kujących sytuację oraz wskazujących zmodyfi kowane kierun-ki działań;

• przemysłowy action research, posiadający swoją etymologię w psycho-logii organizacji oraz rozwoju organizacji; w sytuacjach typowych pro-jekty prowadzą doradcy organizacyjni.

Powyższa propozycja wyszczególnienia rodzajów action research została zatem dokonana z wykorzystaniem zarówno dominującej orientacji metodo-logicznej, jak i obszaru zastosowań. Uzupełnienie rodzajowej charakterystyki action research stanowi analiza jego cech. W tabeli 2 przedstawiono przegląd stanowisk kilku autorów ilustrujący w sposób komplementarny charakterysty-czne właściwości action research.

Tabela 2. Podstawowe cechy action research

Wyszczególnienie

Autor

Wittmayer i inni, 2013 Tripp, 2005 MacDonald, 2012 Greenwood, 2004 Th iollent, 2014 Kemmis i McTaggart, 2005 Afi fy, 2008

Własne zapytania badacza v

Etyczny charakter v

Zróżnicowane role badacza v

Otwarta przestrzeń komunikacji v

Potrzeba radzenia sobie z otwartą przestrzenią komunikacji v Potrzeba radzenia sobie z różnymi podmiotami władzy v

Innowacyjne v

Ciągłe (bardziej niż okazjonalne) v

Proaktywne i zdeterminowane strategicznie v

Partycypacyjne v v v v

1. Wprowadzenie do action research 29

Wyszczególnienie

Autor

Wittmayer i inni, 2013 Tripp, 2005 MacDonald, 2012 Greenwood, 2004 Th iollent, 2014 Kemmis i McTaggart, 2005 Afi fy, 2008

Interwencjonistyczne v v

Problematyzujące v

Rozważne v

Dokumentowane v v

Oparte na zrozumieniu v v

Rozpowszechniane v

Jakościowe v

Integrujące v

Wyjaśniające v

Oparte na kompromisie v

Mieszane v

Lokujące się między mikro- i makroperspektywą v

Kompleksowe v

Alternatywne v

Społeczne v

Oparte na doświadczeniu v

Standaryzujące v

Zorientowane na rezultaty v

Praktyczne v

Oparte na współpracy v

Emancypacyjne v

Krytyczne v

Refl eksyjne v

Transformujące v

Kształcące v

Uwzględniające jednostki jako członków grup społecznych v

Zorientowane na problemy v

Zorientowane na przyszłość v

Specyfi czne treściowo v

Dążące do doskonalenia i zaangażowania v

Wymagające cyklicznego procesu postępowania v

Angażujące uczestników v

Źródło: opracowanie własne na podstawie: [Afi fy 2008; Jedynak 2018].

Action research w kształtowaniu współpracy uczelni z interesariuszami. Korzyści, szanse i wyzwania 30

Przywołani w tabeli 2 autorzy sformułowali łącznie 42 cechy action re-search. Spośród nich tylko cztery się powtórzyły, co świadczy o dużym zróżni-cowaniu spojrzenia tychże autorów na badane podejście. W przedstawionym zbiorze cech można wyróżnić podzbiory odnoszące się do takich aspektów, jak: kwestie ściśle formalne związane z zasadami postępowania badawczego, uwarunkowania prowadzenia badań w action research, rezultaty stosowania action research, tożsamościowe decydujące o odmienności action research jako postępowania badawczego. Na podstawie lektury wymienionych cech wyłania się obraz action research jako podejścia badawczego o zróżnicowanym, boga-tym charakterze, którego stosowanie nie pozostaje neutralne wobec wszyst-kich zaangażowanych interesariuszy oraz objętych nim praktyk postępowa-nia i rozmaitych kategorii wynikowych.

Pożytecznym zabiegiem uzupełniającym specyfi kowanie cech action re-search jest jego skonfrontowanie z innymi podejściami badawczymi. Tego ro-dzaju porównanie przeprowadził między innymi Afi fy [2008, s. 155], korzy-stając z czterech kryteriów. Jego zdaniem:

• podczas gdy action research podejmuje rzeczywiste problemy i jest ogra-niczone kontekstem, inne podejścia badawcze podejmują rzeczywiste problemy, a także problemy ściśle naukowe, i usiłują odkryć generalne zasady oraz możliwe konsekwencje;

• podczas gdy action research opiera się na wspólnym przedsięwzięciu badaczy, uczestników i praktyków, w innych podejściach badawczych przewiduje się jasny rozdział ról wymienionych osób;

• podczas gdy action research stanowi ciągły, refl eksyjny proces bada-nia i działabada-nia, w innych podejściach badawczych występuje zazwy-czaj jasny podział między procesem badawczym i procesem imple-mentacji;

• podczas gdy wartość action research jest mierzona w zależności od tego, czy działania rozwiązują problemy oraz czy realizowane są pożądane zmiany, wartość innych podejść badawczych jest dowodzona miarami statystycznymi oraz udanymi replikacjami.

Wskazane porównanie, choć oczywiście uproszczone, wymownie ilustru-je metodologiczną odmienność action research.

Zwieńczeniem charakterystyki action research jako podejścia badawczego jest ukazanie jego mocnych stron. MacDonald [2012, s. 39] dokonała syntezy propozycji różnych autorów, wymieniając następujące atuty:

• silną orientację na wartości;

• podejmowanie zagadnień o istotnym znaczeniu dla funkcjonowania lu-dzi, wspólnot i szerszej przestrzeni, w której są aktywni;

1. Wprowadzenie do action research 31

• traktowanie uczestników nie jako przedmiotu badań, lecz jako aktyw-nych współaktorów wszystkich faz badania;

• wspieranie odbudowy indywidualnych zdolności do bycia kreatywnym obywatelem świata oraz aktywnym uczestnikiem znaczących procesów podejmowania decyzji;

• zapewnianie ogólnego dostępu do informacji oraz budowanie zaufania;

• wzmacnianie roli ludzi jako partnerów w procesach zmian społecznych;

• aranżowanie możliwości współpracy pomiędzy ludźmi oraz wymiany i współtworzenia wiedzy;

• wzmacnianie wiary ludzi we własne umiejętności oraz tworzenie wa-runków rozwoju kompetencji.

W dokumencie Action research (Stron 23-28)