zawieszo-nej (nierejestrowazawieszo-nej emigracji stałej)
Prezentację wyników badań rozpoczęto od tab. 1, w której zestawiono naj-ważniejsze wyjściowe dane i ustalenia dotyczące ludności badanych miejsco-wości. Jak się okazało, kluczowym dla dalszych analiz zabiegiem było usta-lenie faktycznej liczby mieszkańców poszczególnych miejscowości. Według danych meldunkowych, badane miejscowości powinno zamieszkiwać 30 448 osób, jednak przeprowadzone badania dowodzą, że faktycznie mieszka ich tam jedynie 24 708, a zatem o 5740 osób mniej. Rozbieżność między liczbą
Romuald Jończy 72
zameldowanych a zamieszkałych wynosi więc 18,9% ogółu zameldowanych.
„Brakujący” to prawie w całości4 osoby stanowiące tzw. emigrację zawie-szoną5, czyli te, które wyemigrowały na stałe za granicę, ale są zameldowane również w Polsce. Najczęściej osoby te opuściły kraj już w okresie od koń-ca lat 70. do początku lat 90. ubiegłego wieku6; dopiero bowiem od tamtego okresu procedury wyjazdowe nie zmuszały do wymeldowania się z miejsca zameldowania w Polsce. Jednocześnie skłonność do migracji była zwłaszcza wśród osób w tamtym okresie młodych7 duża, bo powodowała ją trudna sytu-acja ekonomiczna w ostatniej dekadzie PRL-u i w pierwszych latach okresu transformacji. Znaczną większość emigrantów zawieszonych stanowią Śląza-cy z obywatelstwem niemieckim, którzy w tym okresie masowo wyjeżdża-li do Niemiec. Warto również zaznaczyć, że duży udział nierejestrowanych emigrantów stałych jest tylko jedną z form migracji ludności wiejskiej. Spo-śród 81,1% zameldowanych osób faktycznie mieszkających w badanych miej-scowościach znaczną część stanowią osoby przebywające czasowo poza ba-danymi miejscowościami. Bardzo istotny, bo kilkudziesięcioprocentowy jest zwłaszcza8 udział osób zamieszkałych wprawdzie w kraju, ale pracujących za granicą9. Problem ewidencji tych osób nie jest poruszany w tym opracowaniu, gdzie potraktowano ich jako mieszkających w Polsce; poświęcono mu wiele miejsca w innych publikacjach10.
4 W grupie osób tworzących różnicę pomiędzy liczbą zameldowanych a faktycznie zamieszkałych zdarzały się nieliczne przypadki osób, które nie wyjechały za granicę; niemniej jednak przyjęta metoda badań sprawiła, że różnice były niewielkie, dlatego dla uproszczenia w dalszej części pracy emigrację zawieszoną (nierejestrowaną emigrację stałą) traktuje się jako różnicę między liczbą zameldowanych i mieszkających. Należy jednak zdawać sobie sprawę z tego, że w liczbie osób składających się na tę gru-pę znalazły się m.in. osoby, które już za granicą zmarły, ale dalej są zameldowane w Polsce.
5 Kategoria umowna wprowadzona i spopularyzowana przez autora.
6 Zob. szerzej na ten temat: R. Jończy, Wpływ migracji zagranicznych na dysharmonię rozwoju wo-jewództwa opolskiego, ze szczególnym uwzględnieniem rynku pracy, Uniwerystet Opolski, Opole 2006, s. 18-19; Migracje zarobkowe ludności autochtonicznej województwa opolskiego. Studium ekonomicz-nych determinant i konsekwencji, Uniwersytet Opolski, Opole 2003, s. 81-89.
7 Szczególne nasilenie nierejestrowanej emigracji stałej miało miejsce w dziesięcioleciu po stanie wo-jennym w latach 1983-1993. W pierwszej połowie lat 80. wyjeżdżały głównie osoby urodzone w końcu lat 50. i na początku lat 60., często były to młode rodziny z dziećmi. Pod koniec lat 80. i na początku lat 90.
wyjeżdżały głównie osoby urodzone pod koniec lat 60. i w latach 70., wraz z osiąganiem pełnoletniości.
Były to najczęściej osoby niepozostające w związkach małżeńskich.
8 Pewną, choć niemierzoną w prezentowanych badaniach część mieszkańców miejscowości stanowią osoby przebywające i pracujące w ośrodkach miejskich oraz mieszkająca tam również (internaty, stan-cje, akademiki itp.) przez większą część czasu młodzież ucząca się. Ponadto znaczna część pracujących i uczących się uczestniczy w codziennych dojazdach do pracy i szkół. Aby nie mylić tych osób z emigra-cją zawieszoną, traktowano je jako mieszkające w danej miejscowości
9 Szczegółowe dane na ten temat zawiera rozdział V cytowanej pracy R. Jończy, Migracje zagranicz-ne z obszarów wiejskich…, op. cit.
10 Zob. np. w R. Jończy, Migracje zarobkowe z obszarów wiejskich…, op. cit., rozdział V.
Nierejestrowane wyludnienie wsi... 73
Tabela 1 Podstawowe dane o ludności w badanych miejscowościach województwa opolskiego.
Stan na początek 2007 r.*
Lp. Miejscowość
Liczba Udział procentowy Stosunek
liczby
15 Grocholub 402 91 253 58 81,4 18,6 22,6 29,3
16 Idzikowice 823 744 79 742 0,3 99,7 9,6 10,6
17 Januszkowice 1 073 712 361 602 110 84,6 15,4 33,6 50,7
18 Jarnołtów 470 433 37 430 0,7 99,3 7,9 8,5
19 Jaśkowice 251 247 4 235 4,9 95,1 1,6 1,6
20 Knieja 302 253 49 227 26 89,7 10,3 16,2 19,4
Kobiela 345 343 26 317 7,6 92,4 0,6 0,6
Koperniki 707 594 24 570 4,0 96,0 16,0 19,0
Kotlarnia 699 571 128 168 403 29,4 70,6 18,3 22,4
24 Krasków 585 441 144 217 224 49,2 50,8 24,6 32,7
25 Ligota Górna 107 82 25 65 17 79,3 20,7 23,4 30,5
26 Ligota
Książęca 433 100 0 0,0 100,0 23,1 30,0
27 Ligota Prószkowska 850 671 179 590 81 87,9 12,1 21,1 26,7
28 Lipowa 471 369 102 10 359 2,7 97,3 21,7 27,6
29 Lubienia 385 335 50 71 264 21,2 78,8 13,0 14,9
30 Łaziska 642 460 182 434 26 94,3 5,7 28,3 39,6
Łącznik 871 262 602 269 69,1 30,9 23,1 30,1
Łukowice
Brzeskie 534 409 125 0 409 0,0 100,0 23,4 30,6
Mąkoszyce 841 833 8 0 833 0,0 100,0 1,0 1,0
34 Narok 767 592 175 364 228 61,5 38,5 22,8 29,6
Romuald Jończy 74
4 5 6 7 8 9 10
35 Niwki 128 101 27 78 77,2 22,8 21,1 26,7
36 Nowa Wieś 291 249 42 146 103 58,6 41,4 14,4 16,9
37 Olszanka 456 379 77 0 379 0,0 100,0 16,9 20,3
38 Pielgrzymów 79 79 0 0 79 0,0 100,0 0,0 0,0
39 Pilszcz 427 431 -4 24 407 5,6 94,4 -0,9 -0,9
40 Pokrzywnica 682 622 60 571 51 91,8 8,2 8,8 9,6
41 Popielów 2 224 1 416 808 985 431 69,6 30,4 36,3 57,1
42 Prądy 370 272 98 251 7,7 92,3 26,5 36,0
43 Raków 412 352 60 255 97 72,4 27,6 14,6 17,0
44 Rzymkowice 576 494 82 428 66 86,6 13,4 14,2 16,6
45 Staniszcze
Małe 1 086 768 318 692 76 90,1 9,9 29,3 41,4
46 Świerkle 502 359 143 241 118 67,1 32,9 28,5 39,8
47 Wasiłowice 180 129 51 124 5 96,1 3,9 28,3 39,5
48 Wilemowice 127 116 0 116 0,0 100,0 8,7 9,5
49 Wojciechów 872 650 441 209 67,8 32,2 25,5 34,2
50 Wódka 160 159 47 29,6 70,4 0,6 0,6
51 Wróblin 427 374 53 63 83,2 16,8 12,4 14,2
52 Zakrzów 1 034 929 105 577 352 62,1 37,9 10,2 11,3
53 Zofijówka 75 68 7 65 4,4 95,6 9,3 10,3
Należy zwrócić uwagę, że skala rozbieżności pomiędzy liczbą zameldowa-nych a liczbą faktycznie zamieszkałych znacznie się różni w poszczególzameldowa-nych miejscowościach, co przedstawiono w ostatniej kolumnie tab. 1 i zilustrowano na rys. 2.
Spośród 21 miejscowości, w których udział emigracji zawieszonej jest większy niż wynosi średnia 18,9%, 18 to miejscowości zamieszkiwane (w przeszłości i obecnie) głównie przez mających obywatelstwo niemieckie autochtonów, masowo migrujących od lat 80. Z kolei stosunkowo duży udział emigrantów zawieszonych w takich miejscowościach, jak Łukowice Brzeskie, Ligota Książęca i Prądy może wynikać z wyjątkowej specyfiki migracyjnej tych wsi, odznaczających się silnymi powiązaniami z zagranicą, której rezul-tatem, oprócz emigracji stałej są także bardzo duże udziały osób pracujących za granicą. Wspólną cechą wszystkich miejscowości dotkniętych
najwięk- Ibid.
cd. tabeli 1
Nierejestrowane wyludnienie wsi... 75
szymi rozmiarami nierejestrowanej emigracji stałej jest też znaczne oddalenie od Opola i innych ośrodków cechujących się dobrą sytuacją na rynku pracy i rozwojem gospodarczym, zwłaszcza w kluczowym dla powstawania emigra-cji zawieszonej okresie ostatniego trzydziestolecia.
60262
(udział nierejestrowanych emigrantów stałych)
Rys. 2. Rozbieżności pomiędzy liczbą osób zamieszkałych a zameldowanych (skala emigracji zawieszonej) w poszczególnych badanych miejscowościach województwa opolskiego Żródło: Ibid.
Natężenie emigracji zawieszonej wykazuje również znaczne zróżnicowanie w ujęciu przestrzennym. Najmniejsze rozbieżności pomiędzy liczbą zamiesz-kałych a zameldowanych wykazują miejscowości z powiatu głubczyckiego, które również w innych zestawieniach, np. dotyczących emigracji zarobkowej, cechują się najmniejszą aktywnością migracyjną. Stosunkowo małe udziały emigrantów zawieszonych znamionują również zamieszkane przez ludność
Ibid.
Romuald Jończy 76
napływową miejscowości z powiatów oleskiego, nyskiego i namysłowskiego.
Z kolei największą skalą emigracji zawieszonej odznaczają się miejscowości z powiatów zamieszkanych w większości przez ludność autochtoniczną (krap-kowicki, strzelecki, opolski ziemski, oleski, część kluczborskiego i prudni-ckiego), a poza tym obszarem miejscowości z powiatu brzeskiego.
Celem badań było również, bardzo istotne w kontekście dalszych analiz, ustalenie, jaką część mieszkańców badanych miejscowości stanowią autochto-ni mający podwójne – polskie i autochto-niemieckie – obywatelstwo lub prawo do jego potwierdzenia albo uzyskania. Jak wykazały badania, udział ludności auto-chtonicznej wyniósł wśród 24 708 osób zamieszkujących badane miejscowo-ści 46,3%, zaś udział osób pochodzenia napływowego, mających jedynie pol-skie obywatelstwo – 53,7%. Zgodnie z rozmieszczeniem tych grup ludności w województwie opolskim, większymi udziałami ludności autochtonicznej ce-chowały się miejscowości z centralno-wschodniej części województwa (rys. 3).
39555 1075735 1416
Liczba ludności faktycznie zamieszkałej Udział autochtonów wśród zamieszkałych
Rys. 3. Udział ludności autochtonicznej w ogólnej liczbie mieszkańców badanych wsi Źródło: Ibid.
Nierejestrowane wyludnienie wsi... 77