ROZDZIAŁ PIĄTY: PRAWO DO RZETELNEJ INFOR MACJI I JEGO EGZEKWOWANIE

PRAWO DO INFORMACJI I PRAWO PRASOWE

Prawo do informacji – jest jednym z najważniejszych przywilejów konstytuujących działalność państwa prawa, a w nim instytucji i administracji publicznej. Jawność i udzielanie prasie informacji o działalności jest nie tylko standardem komunikacyjnym , ale wymogiem stawianym instytucjom przez prawo, o ile informacja nie jest objęta tajemnicą służbową lub nie narusza prawa do prywatności.

Dostęp do informacji publicznej gwarantuje art. 61 Konstytucji RP. Gwarantowana konstytucją RP (art. 14) „wolność prasy i innych środków społecznego przekazu” jest jedną z najbardziej podstawowych zasad demokratycznego państwa prawa. Wolność prasy zapewnia realizację konstytucyjnych praw swobody wyrażania poglądów, pozyskiwania i rozpowszechniania informacji, oraz jawności życia publicznego.

Prawo dziennikarzy do zbierania i publikowania informacji reguluje Prawo Prasowe (wielokrotnie nowelizowana Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r.) a także Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. 2001 nr 112 poz. 1198) oraz Kodeks Postępowania Administracyjnego.

W świetle obowiązującego prawa Dziennikarską praktykę, normy pracy mediów i ich pracowników kształtują dwa podstawowe systemy: etyczny oraz prawny, które wzajemnie się zazębiają oraz uzupełniają (Chyliński, 2008: s. 300).

„Dziennikarzem jest osoba zajmująca się redagowaniem, tworzeniem lub przygotowywaniem materiałów prasowych, pozostająca w stosunku pracy z redakcją albo zajmująca się taką działalnością na rzecz i z upoważnienia redakcji" – tak definiuje zawód dziennikarza Prawo Prasowe. Ustawa reguluje także prawa i obowiązki dziennikarzy oraz formalnoprawne warunki funkcjonowania mediów w Polsce. Zgodnie z jej brzmieniem dziennikarz zobowiązany jest każdorazowo do publikacji tekstów i obrazów prawdziwych, a opinii rzetelnych. Prawo prasowe zobowiązuje do sprawdzania faktów i informacji, oraz ochrony dóbr osobistych, jest to wymóg „szczególnej rzetelności i staranności przy zbieraniu i wykorzystywaniu materiałów prasowych, ochrony dóbr osobistych i interesów działających w dobrej wierze informatorów” (art. 12 Prawa Prasowego).

W tym kontekście, gwarantowana prawem zasada wolności słowa nie chroni wszystkiego, co w prasie (mediach) jest publikowane, wolność słowa nie oznacza bezkarności dziennikarzy i mediów, jednak prawo jest tak skonstruowane, że dochodzenie tych praw przeważnie jest bardzo skomplikowane, a

146

często pokrzywdzonym na skutek opublikowania nieprawdy pozostaje skomplikowane i długotrwałe roszczenie praw w organie wyższej instancji, czyli sądzie.

POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU NIERZETELNOŚCI DZIENNIKARSKIEJ

Prawo prasowe rozdziela fakty oraz opinie. Dziennikarz ma obowiązek pisania prawdy, a więc podawane przez niego fakty muszą być sprawdzone lub udowodnione. Natomiast ocena, opinia i komentarz to kwestie dowolne, zależne wyłącznie od dziennikarskiej inwencji. Jedyne zastrzeżenie dotyczy sposobu przedstawiania opinii: dziennikarz nie może sugerować, że własne oceny, domysły lub opinie są faktami. Fakty od ocen (opinii, sugestii, domniemań) powinny być wyraźnie rozróżnione.

Jak to wygląda w praktyce? bardzo różnie i przykładów nieuczciwego dziennikarstwa jest sporo.

Czego możemy domagać się w przypadku, gdy nierzetelność lub nieuczciwość dziennikarska, niedopełnienie obowiązków lub brak dobrej woli postawi nas w roli poszkodowanych? Prawo prasowe podaje dwie podstawowe możliwości. Jeżeli na skutek opublikowania nieprawdy, lub jakiegokolwiek innego zafałszowania rzeczywistego obrazu sprawy instytucja lub pracownicy doznają szkody materialnej lub niematerialnej (np. artykuł insynuuje niedopełnienie obowiązków, co w rzeczywistości nie miało miejsca) można domagać się:

Opublikowania przygotowanego sprostowania, opublikowania przygotowanej odpowiedzi.

W sytuacji naruszenia dóbr osobistych na skutek opublikowania nieprawdy można ponadto domagać się w drodze postępowania sądowego publicznych przeprosin, stosownego zadośćuczynienia poniesionych strat, jak też zapłaty określonej kwoty na cele charytatywne, przy czym należy pamiętać, prasowe procesy o zniesławienie trwają średnio 2-3 lata (Chyliński, 2008).

SPROSTOWANIE I ODPOWIEDŹ

Kwestie sprostowania i odpowiedzi reguluje rozdział piąty Prawa Prasowego. Jeżeli opublikowany w prasie, radiu lub telewizji materiał jest nieprzychylny, a podane informacje są nieprawdziwe lub też przedstawione fakty budzą duże wątpliwości (są przeinaczone, lub podane wybiórczo) sprawa jest relatywnie prosta, powinniśmy przygotować odpowiednie sprostowanie. Jeżeli natomiast nieprawdziwa publikacja dziennikarska (lub jej fragmenty) godzi w dobre imię osoby i zagraża dobrom osobistym (art. 23 Kodeksu Cywilnego) stosuje się odpowiedź.

Sprostowanie to w definicji ustawy opublikowana bezpłatnie wypowiedź (zaprzeczenie, wyjaśnienie etc.), odnosząca się do przedstawionych przez dziennikarza faktów i zawierająca korektę wiadomości,

147

która dostała się do wiadomości publicznej, a którą prostujący uznał za nieścisłą lub nieprawdziwą. W praktyce jest to uzupełnienie materiału dziennikarza, uściślenie i przedstawienie własnego stanowiska w sprawie, a jego treść powinna sprowadzać się do wyjaśnienia faktów i podania konkretów.

Oczywiście redaktorzy naczelni są bardzo niechętni publikowaniu sprostowań i odpowiedzi, aby odebrać im argumenty, należy spełnić wszystkie określone w ustawie wymogi (art. 33 Prawa Prasowego). Aby sprostowanie zostało opublikowane, musi odnosić się konkretnie i rzeczowo do przedstawionych w materiale informacji (faktów, nie opinii), obejmować ich korektę lub uzupełnienie (często odmowy publikacji sprostowania wynikają z luźnego ich związku z faktami materiału prasowego). Sprostowanie nie może podważać faktów potwierdzonych prawnym orzecznictwem, zawierać treści karalnej albo zagrażającej dobru osobistemu osób trzecich, a jego forma i treść musi być zgodna z zasadami społecznego współżycia. Sprostowanie musi wpłynąć do miesiąca od opublikowania nierzetelnego materiału, tekst sprostowania nie może być dłuższy od dwukrotnej objętości fragmentu materiału prasowego, a redaktor nie może domagać się by był krótszy niż połowa strony znormalizowanego maszynopisu, chyba że sami wyrazimy na to zgodę. Nota bene przesadzona objętość sprostowań jest najczęstszą przyczyną odmowy publikacji, przepisy są tu precyzyjne.

Redaktor naczelny, do którego każdorazowo adresowane jest sprostowanie, ma obowiązek opublikowania sprostowania (lub odpowiedzi) w ciągu 7 dni od dnia jego otrzymania (w przypadku dziennika), w najbliższym lub jednym z dwóch następujących po nim przygotowywanych do druku numerów (w przypadku czasopisma) lub w najbliższym analogicznym przekazie (inne media), jednak nie później niż w ciągu 14 dni od dnia otrzymania pisma. W zgodnym z wymogami tekście sprostowania redaktor naczelny – bez zgody wnioskodawcy – nie może dokonywać żadnych skrótów ani zmian, które by osłabiały znaczenie lub zniekształciły intencje autora. Sprostowanie powinno być opublikowane lub zasygnalizowane w tym samym dziale, równorzędną czcionką, pod widocznym tytułem lub nadane w zbliżonym czasie i w analogicznym programie (radio telewizja, media elektroniczne). Tekst sprostowania nie może być bezpośrednio skomentowany w tym samym numerze lub audycji, komentarz (polemika, wyjaśnienie) może jednak zostać zapowiedziany. Inaczej z odpowiedzią, redaktor ma prawo do odpowiedzi i przedstawienia własnego stanowiska.

W sytuacji, gdy redaktor naczelny odmówi publikacji sprostowania albo odpowiedzi, publikacja jest niewystarczająca (np. tekst został skrócony) lub publikacja nie ukazała się w określonym terminie (art. 32 ust. 1-4), według art. 39 prawa prasowego możemy (do roku od opublikowania materiału prasowego) wnieść do sądu właściwej instancji pozew o opublikowanie sprostowania lub odpowiedzi.

148

Duża część wysyłanych przez instytucje sprostowań spotyka się z odmową publikacji (redaktor naczelny ma obowiązek zawrzeć przyczyny odmowy na piśmie). Bardzo częstym błędem jest niedostosowanie autorów do wskazanych w ustawie limitów objętościowych (jak i specyfiki prasy):

sprostowania przybierają formy 3-5 stronicowych elaboratów lub polemik i ostatecznie w tej formie publikowane są na stronach internetowych ośrodków. Druga przyczyna podawana przez redaktorów to nieadekwatność do zawartych treści materiału prasowego i niespełniony warunek rzeczowego odnoszenia się do faktów oraz treści zawartych w materiale prasowym.