Postać Luisa José Sartoriusa nieustannie osnuwa legenda i tajemnica. Pierwszy chro-nologicznie mit wiąże się z jego zagadkowym pochodzeniem. Jak wiadomo, zdecy-dowana większość historyków podtrzymuje tezę o polskich korzeniach przyszłego męża stanu i dyplomaty, co miało ułatwić uzasadnienie nadania nazwy Polonia jego ugrupowaniu politycznemu. Są również tacy, którzy w Sartoriusie widzą syna emi-granta polsko-niemieckiego1, litewskiego2, a nawet polsko-żydowskiego3. Najbliższe prawdzie jest stwierdzenie o pochodzeniu niemieckim4, wspierane przez aktualnego sukcesora tytułu hrabiego de San Luis Fernando Sartoriusa y Álvarez de las Astu-rias, który utrzymuje, że ojciec jego pradziada pochodził z Marburga5. Jednak żaden z historyków ani Pan Fernando nie zadali sobie trudu zweryfikowania takich przy-puszczeń. Jako pierwszy badania naukowe nad przodkami hrabiego de San Luis pod-jął Hugo Sartorius, autor książki poświęconej genealogii rodzinnej Sartorius family
Archive Register opublikowanej w Rotterdamie w 1969. Praca Hugona Sartorius nie
pozostawia cienia wątpliwości co do pochodzenia rodu. Na podstawie dokumentów archiwalnych oraz tradycji ustnej autor potwierdził tezę o jego niemieckich korze-niach. Wywodzi je od Martina Schneidera urodzonego w 1540 r., aczkolwiek samo pojawienie się nazwiska Schneider datuje znacznie wcześniej, na rok 1381. Syn wspo-mnianego Martina Johan był rymarzem zamieszkałym w Darmstadt (Hesja). Począt-kowo członkowie tejże rodziny trudnili się rolnictwem i rzemiosłem, ale od wieku XVII coraz częściej zdobywali wykształcenie wyższe, głównie w zakresie filozofii
1 Historia de los pueblos hispanos, Barcelona 1959, t. V: La casa de Borbón (siglos XVIII a XX), dir.
L. Pericot García, Barcelona 1959, s. 306.
2 Enciclopedia de Historia de España, vol. IV (Diccionario biográfico), Madrid 1991, s. 910;
J.L. Comellas, Isabel II: una reina y un reinado, Barcelona 2002, s. 201. 3 A. Diego Sevilla, La revolución de 1854, Valencia 1960, s. 50.
4 Diccionario Universal de Historia y Geografía, t. VII, [brak miejsca wydania] 1855, s. 55; Galeria universal de biografías de los personajes más distinguidos en política, armas, religión, letras, ciencias y artes y de las familias reinantes en las cinco partes del globo desde 1848 hasta nuestros días, Madrid 1867,
s. 69; Historia periodística, parlamentaria y ministerial del exemo Sr. D. Luis José Sartorius primer Conde
de San Luis, Madrid 1850, s. 1–4.
5 Na podstawie rozmowy przeprowadzonej przez autorkę z praprawnukiem Luisa José Sartoriusa (tj. z Fernandem Sartorius y Álvarez de las Asturias) we wrześniu 2006 r.
i teologii. Dokonując wpisu do ksiąg uniwersyteckich podawali swe nazwisko w for-mie zlatynizowanej jako Sartorius, co sprawiło, że zatraciło ono pierwotną formę. Początek tego procesu datuje się od roku 1660. W połowie wieku XVIII Sartoriusowie zaczęli migrować po Europie oraz za ocean. Osiedlili się w Holandii, Belgii6, Hiszpa-nii, Rosji, Meksyku, Stanach Zjednoczonych, w Ameryce Środkowej i w Kanadzie. W ten sposób doszło do powstania kilku linii tego samego rodu. W tym czasie część przedstawicieli omawianej rodziny awansowała do stanu szlacheckiego dzięki maria-żom lub wykształceniu i zasługom7.
Prace badawcze Hugona kontynuował wspomniany we Wstępie José Luis Sar-torius, ale nie przyniosły one żadnej publikacji. Kwerenda archiwalna przeprowa-dzona przez Caludia Sartoriusa w Marburgu potwierdziła zawartą w pracy Hugona Sartoriusa i podtrzymywaną przez Fernando Sartoriusa opinię, że ojciec Luisa José – Andrés Sartorius Trier urodził się w Marburgu 15 grudnia 1768 r.8
Informację o miejscu narodzin Andrésa odnajdujemy także w metryce chrztu Luisa José Sartoriusa oraz na świadectwie chrztu jego młodszego brata Eugenia, uro-dzonego w listopadzie 1825 r. Wynika z nich jasno, że zarówno ojciec, jak dziadkowie Luisa José i Eugenia od strony ojca, pochodzili z Niemiec. Nazywali się Juan Felipe Sartorius (ur. 19 listopada 1735 r.9 w Umstadt w Hesji) i María Isabel Trier (z miasta Wehrda w Hesji). Natomiast matką wspomnianych chłopców była María Joaquina Tapia Sánchez, córka Antonio de Tapia rodem z Almería (Andaluzja) i Josefy Sán-chez Oviedo z miasteczka Rodrigo. María Joaquina przyszła na świat w Puerto Rico, ale niebawem rodzina powróciła do metropolii i osiadła w Andaluzji10. Tam poznała Andrésa i wzięła się z nim ślub w Kadyksie 14 sierpnia 1799 r.11 Andrés był woj-skowym, w wieku 19 lat został pułkownikiem i gdy wojska francuskie penetrowały terytorium Niemiec, szukał azylu na Półwyspie Pirenejskim. Pokonanie przez Fran-cuzów Wilhelma I w 1806 r. pod Jeną oraz fakt, że Hiszpania należała wówczas do państw, które najbardziej spośród narodów europejskich opierały się Napoleonowi, skłoniły go do pozostania w Hiszpanii. Kilka lat po ślubie przeniósł się z Kadyksu do pobliskiego San Fernando, gdzie zapewne był świadkiem narodzin Kortezów hisz-pańskich, które 24 września 1810 r. otwarły pierwszą sesję w budynku miejscowego teatru. To tutaj ogłosiły dekret o rewolucyjnym charakterze, proklamujący zasadę
6 Według „Gazety Lwowskiej” z 6 XII 1850 r., w belgijskim miasteczku Visé Sartorius miał stryja. 7 H. Sartorius, Sartorius family Archive Register, Rotterdam 1969, s. 25–26, 29–31 i in.
8 Ibidem, s. 15. O Marburgu, jako mieście narodzin Andrésa Sartoriusa pisała także Historia
periodística, parlamentaria…, s. 3.
9 Data urodzin zaczerpnięta z H. Sartorius, op. cit., s. 13.
10 Archivo del Museo Naval, Libro de bautismos II, 1491 (Parroquia castrense, departamento Cádiz. 1812–1815), fol. 213 oraz AHN, F.C. Hacienda, leg. 3146 (1), Testimonio de la fé de bautismo de
D. Eugenio Sartorius [brak miejsca i daty]. Cytowane dokumenty podają shispanizowaną formę imion.
11 Informację tę zawiera zapis o chrzcie ich pierworodnej córki Manueli urodzonej w Kadyksie 11 września 1800 r. (Archivo de la iglesia parroquial castrense de Cádiz, Partidas de bautismos, t. VII, fol. 66).
suwerenności narodu (soberanía nacional). Oznaczało to, że obradują one nie z man-datu króla, lecz z woli narodu. 19 marca 1812 r. te same Kortezy uchwaliły pierwszą w dziejach Hiszpanii konstytucję, która wprowadzając trójpodział władzy bardzo po-ważnie ograniczała dotychczasowe prerogatywy monarchy, dając prymat decyzjom parlamentu. Sartorius jako obcokrajowiec powoli awansował w hierarchii wojskowej. W roku 1819, kiedy major Rafael Riego przebywający ze swym pułkiem w pobliżu Kadyksu przygotowywał wyprawę za ocean celem stłumienia ruchów wolnościo-wych w Ameryce hiszpańskiej, Andrés jako prosty żołnierz i ojciec licznej rodziny nie widząc szans na lepszą przyszłość w miasteczku San Fernando wyjechał do Sewilli12. W świetle analizowanych dokumentów pewne jest, że Luis José Sartorius nie wywo-dził się z Polski i miał korzenie niemiecko-hiszpańskie.
Następną zagadką okazuje się miejsce przyjścia na świat Luisa José Sartoriusa. W literaturze przedmiotu brak jednomyślności w tej kwestii. Sprawa jest o tyle za-stanawiająca, że chociaż w ogólnie dostępnych źródłach archiwalnych z epoki np. w dokumentach spadkowych odnotowano, że pochodził z San Fernando13, to ze źró-deł drukowanych oraz z opracowań dowiadujemy się niezmiennie, że miejscem jego narodzin była Sewilla.
Jeszcze większa rozbieżność dotyczy daty urodzenia Luisa José. Najczęściej podawany jest rok 1820, ale pojawiają się także dane o roku 181014, czyli aż dziesięć lat wcześniej. Biograf Sartoriusa pisał o 19 marca 1816, dniu świętego Józefa i przypadają-cej wówczas Niedzieli Palmowej15. Inni wskazują na rok 181716. Hugo Sartorius podaje w kilku miejscach różne daty (być może jest to błąd w druku), tj. 19 marca 1816 (dwu-krotnie) i 1815 r. (raz)17. Natomiast w dokumentach archiwalnych, gdzie zwykle po-dawana jest data urodzenia, w przypadku Sartoriusa ograniczano się do zaznaczenia ile miał lat. We wpisie do metryki ślubu, który zawarł w sierpniu 1854 r. odnotowano, że był mężczyzną 39-letnim (co by wskazywało, że urodził się w 1815)18, w akcie zgonu wydanym w kilka dni po jego śmierci w lutym 1871 r., że zmarł w wieku 53 lat (czyli
12 Historia periodística, parlamentaria…, s. 3–4.
13 Akt zgonu Sartoriusa – Archivo Municipal de Sevilla, Registro Civil, año 1871, 941 (mikrofilm), fol. 1.303; Akta dotyczące majątku objętego spadkiem: AHP, testamentaria, T/a, nr : 31330, fol. 70 oraz omówiona już metryka chrztu Luisa José Sartoriusa.
14 Galeria universal de biografías de los personajes..., s. 69.
15 Historia periodística, parlamentaria…, s. 4 . Datę 1816 r. powtarzają za wspomnianym biografem:
[anonim] Madrid hace cincuenta años a los ojos de un diplomático extranjero. Obra alemana anónima escrita y publicada hacia el año 1854, traducida al inglés w 1856 y del inglés al español por Don Ramiro, Madrid 1904 , s. 427 oraz Diccionario Universal de Historia y Geografía…, s. 55.
16 P. Gómez Aparicio, Historia del periodismo español. desde la „Gaceta de Madrid” (1661) hasta el
destronamiento de Isabel II, Madrid 1967, s. 289; A. Salvá Herán, Colecciones artísticas del Congreso de los Diputados, Madrid 1997, s. 146.
17 H. Sartorius, op. cit., s. 14, 39, 62.
data urodzenia przypadałaby na 1818)19. Kwerenda archiwalna przeprowadzona przez piszącą te słowa we wszystkich kościołach parafialnych San Fernando istniejących w latach 1810–1820 oraz w Archivo Municipal de San Fernando nie dała pozytywne-go efektu. Jak wiadomo powodem było przekazanie w 2007 r. wszystkich archiwaliów z kościoła garnizonowego do Archivo del Museo Naval w Madrycie. Dopiero kon-sultacja metryki chrztu pozwoliła na ostateczne ustalenie daty urodzenia a zarazem chrztu Luisa José na 19 marca 1815 r. Sakramentu udzielił ksiądz Pedro Joaquín de Cádiz20.