• Nie Znaleziono Wyników

Skuteczność ochrony na poziomie państwa członkowskiego

W dokumencie PRAWO DO ZDROWIA (Stron 159-163)

2. prawo człowieka do zdrowia w systemie Unii europejskiej

2.3. Skuteczność ochrony na poziomie państwa członkowskiego

Skuteczność prawa do zdrowia jest wypadkową dwóch czynników, po pierwsze: poziomu implementacji, a następnie egzekwowania prawodawstwa unijnego, a po drugie: zamiast stopnia rekognicji tego prawa w ramach kra-jowych mechanizmów sądowych i kontrolnych, a w odniesieniu do prawa do opieki zdrowotnej uzyskania określonego świadczenia gwarantowanego przez przepisy prawa krajowego254. potwierdzenie legitymowania się upraw-nieniem do skorzystania z określonego świadczenia w sytuacji nagłego zagro-żenia życia i zdrowia stanowi Karta europejskiego ubezpieczenia zdrowotnego (eKUZ)255.

choć szczegółowe decyzje w zakresie dopuszczalnych mechanizmów ochrony zdrowia jednostek podejmowane są na szczeblu krajowym, to „wy-sokie standardy związane z ochroną zdrowia publicznego wraz z dostępem do wysokiej jakości usług medycznych są wspólne dla wszystkich państw członkowskich, powinny być zatem spełniane w równym stopniu w każdym kraju unijnym”256. pewne prawa wyrażone w Kpp, w tym prawo sformu-łowane w art. 35 Kpp, nie mają charakteru normatywnego ze względu na swoją treść i nie są bezpośrednio skuteczne, art. 35 Kpp zaś statuuje prawo o charakterze progresywnym, to sporna staje się możliwość egzekwowania tego prawa na poziomie placówek opieki zdrowotnej bez zachowania pro-cedury sądowej257.

253 Wyrok etS z 16 marca 1978 r. w sprawie Bestuur van het Algemeen Ziekenfonds Drenthe-platteland przeciwko G. pieri, sygn. c-117/77; wyrok etS z 28 kwietnia 1998 r.

w sprawie raymond Kohll przeciwko Union des caisses de maladie, sygn. c-158/96.

254 Wyrok etS z 23 lutego 1988 r. w sprawie Wielka Brytania przeciwko radzie Wspól-not europejskich, sygn. c-68/86.

255 Zakres uprawnień przysługujących na podstawie karty eKUZ wynika z art. 19 rozporządzenia nr 883/2004; A. Mokrzycka, Prawo do ochrony zdrowia, Kraków 2014, s. 142 -143.

256 p. Marcinkowska, op. cit., s. 90.

257 A. Wyrozumska, Znaczenie prawne zmiany statusu Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej w Traktacie Lizbońskim oraz Protokołu polsko-brytyjskiego, „przegląd Sejmowy”

Oceny realizacji prawa do zdrowia nie ułatwia także fakt, że syste-my ochrony zdrowia w poszczególnych krajach Ue różnią się między sobą, a państwa członkowskie we własnym zakresie kształtują swoje własne mo-dele ochrony zdrowia258. pomimo że treść substancji analizowanego prawa wyłączona została spod procesu harmonizacji, to zakres ochrony, jaki może zostać przyznany jednostce w poszczególnych systemach krajowych ule-ga zbliżeniu, wskutek tzw. procesów otwartej konwergencji, poleule-gających na stopniowym zacieraniu się różnic. Obecnie w ramach Ue funkcjonują dwa systemy modelowe – system solidarystyczny, zakładający, że dostęp do opieki zdrowotnej stanowi prawo każdego obywatela w zależności od jego potrzeb zdrowotnych i jest niezależny od poziomu jego dochodów, a także system wolnorynkowy, uzależniający dostęp do opieki zdrowotnej od chęci i możliwości obywatela do płacenia za świadczenia zgodnie z oczekiwanym przez niego standardem i zakresem259. Organizacja służby zdrowia należy do kompetencji państw członkowskich, a Ue może zachęcać państwa do współpracy w celu zwiększenia komplementarności ich usług zdrowotnych.

Skuteczność realizacji niektórych aspektów prawa do zdrowia wyrażo-nych na gruncie prawa unijnego mogą teoretycznie ograniczać tzw. klauzule opt-out, w tym zawarte w protokole nr 30 i Deklaracji rp w sprawie Kpp nr 61260, dotyczące ograniczenia stosowania całości „karcianych” przepisów dla obywateli brytyjskich i polskich. W konsekwencji oznacza to, że możliwość powołania się na art. 35 Kpp może zostać skutecznie podniesiona przez jednostkę jedynie w takim zakresie, w jakim została ona urzeczywistnio-na w ustawodawstwie krajowym, i w takim stopniu, w jakim ourzeczywistnio-na w nim obowiązuje. Niemniej jednak w odniesieniu do norm o charakterze progra-mowym, takich jak prawo do ochrony zdrowia w formule zaproponowanej w Kpp, pozbawienie tej normy waloru bezpośredniej skuteczności de facto odbiera powyższym wyłączeniom większą doniosłość normatywną261.

2008, nr 2, s. 30; K. Orzeszyna, Karta Praw Podstawowych w Unii Europejskiej w Traktacie Lizbońskim, „roczniki Nauk prawnych” 2009, nr 2, s. 54-55.

258 Art. 168 tFUe.

259 A. Wojtczak, op. cit., s. 192-199.

260 Dz.Urz.Ue z dnia 30 marca 2010 r. Nr c 83/358 pL.

261 M. Malczewska, op. cit., s. 980.

WNiOSKi

prawo do zdrowia wyrażone w dokumentach stanowiących podstawę europejskich systemów ochronnych przyjmuje postać hybrydowego pra-wa społecznego o charakterze progresywnym. W przypadku systemu re, zwłaszcza w podsystemie konwencji rzymskiej, jest to rezultat braku szcze-gółowej regulacji komponentu osobistego prawa do zdrowia, w odniesieniu zaś do podsystemu eKS wskazuje na to szczególne dowartościowanie kom-ponentu społecznego, którym jest prawo do opieki zdrowotnej. W ramach przyznanej ochrony w systemie rzymskim należy jednak odróżniać ochronę zdrowia jednostki od generalnego obowiązku państwa do ingerencji w sferę zdrowotną ze względu na przesłankę ochrony zdrowia publicznego.

W systemie praw fundamentalnych Ue prawo do zdrowia pomimo wielości poszczególnych regulacji, których punktem centralnym obecnie jest art. 35 Kpp, wciąż znajduje się w fazie wyodrębnienia konceptualnego.

Jednocześnie w porównaniu z innymi systemami regionalnymi razi nad-mierne scedowanie na władze krajowe zbyt wielu obowiązków w zakresie

„ogólnej” ochrony zdrowia jednostek, bez precyzyjnego określenia treści jednostkowych uprawnień, mogących stanowić podstawę do realizacji, przy jednoczesnym zachowaniu tradycyjnych obowiązków w zakresie zdrowia publicznego. Z drugiej jednak strony wynika to z faktu, że rozwiązania zawarte w systemie Ue są refleksem uprawnień socjalnych obecnych w sy-stemie re, wspartych bogatym acquis communautaire.

Zarówno w systemie ochrony praw człowieka re, jak i w systemie ochrony praw fundamentalnych Ue źródła prawa do zdrowia mają cha-rakter rozproszony, wiele z nich zawiera w pierwszej kolejności regulacje mające wiele elementów typowych dla prawa medycznego, farmaceutyczne-go i deontologii zawodowej służb medycznych, zaś komponent uprawnień indywidualnych ma charakter wtórny. Uprawnienia zdrowotne nie zostały bowiem expressis verbis wyodrębnione i należy je odczytywać juncto z prawa-mi socjalnyz prawa-mi. W obu systemach mamy do czynienia z gwałtownie rozwija-jącym się prawem do zdrowia, którego tempo ostatecznej formulacji, z prawa stricte socjalnego do prawa bardziej złożonego o charakterze hybrydowym, zawierające także wymiar osobisty i indywidualny, ulega gwałtownemu przyspieszeniu.

prAWO DO ZDrOWiA W KrAJOWYM SYSteMie OcHrONY prAW cZŁOWieKA

Krajowe systemy ochrony praw człowieka poświęcają zdrowiu, jako dobru wyższego rzędu, a także realnym i potencjalnym instrumentom jego ochrony coraz więcej miejsca. Jest to wynik nie tyle postępującego uznania prawa do zdrowia jako prawa społecznego i zbiorowego, ile przede wszystkim postępującej normatywizacji dopuszczalnych mechanizmów protekcji życia i zdrowia ludzkiego1. Z drugiej strony miejsce i pozycja zdrowia jako dobra chronionego w danym systemie normatywnym pozostaje wciąż funkcją ustroju oraz stopnia rozwoju gospodarczego i społecznego państwa2.

Dokonując analizy stopnia uszczegółowienia prawa do zdrowia na po-ziomie krajowym, można zaobserwować pewne prawidłowości. W krajo-wych systemach ochrony o reżimach: liberalnym i konserwatywno-korpo-racyjnym, cechującymi się głębokim przywiązaniem do tradycji rynkowych

1 prawo do zdrowia ma w chwili obecnej charakter prawa powszechnego. Bezpośred-nie odBezpośred-niesienia do zdrowia w 2011 r. znalazły się w zdecydowanej większości porządków konstytucyjnych państw świata (88% krajowych porządków konstytucyjnych), niemniej jednak znaczna część z tych rozwiązań miała charakter norm generalnych i programowych (36%). Jedynie w nielicznych konstytucjach odnaleźć można konkretne gwarancje w sferze praw i uprawnień jednostki w zakresie możliwości ochrony jej zdrowia. regulacje dotyczące prawa do opieki zdrowotnej można odnaleźć w 38% porządkach konstytucyjnych, a odnie-sienia do możliwości ochrony zdrowia publicznego znalazły się w 14% konstytucji państw świata. J. Heymann, A. cassola, A. raub, L. Mishra, Constitutional Rights to Health, Public Health and Medical Care: The Status of Health Protections in 191 Countries, „Global public Health: An international Journal for research, policy and practice” 2013, No. 6, p. 639-640.

2 S.K. perehudoff, r.O. Laing, H.V. Hogerzeil, Access to Essential Medicines in National Constitutions, „Bulletin of the World Health Organization” 2010, No. 11, p. 800; e.D. Kin-ney, B.A. clark, Provisions for Health and Health Care in the Constitutions of the Countries of the World, „cornell international Law Journal” 2004, No. 37, p. 285-304.

i elitarystycznych, komponenty osobisty i społeczny praw człowieka rów-noważą się, zasadniczy zaś nacisk położony zostaje na „możliwość” (ang.

possibility) ochrony swojego zdrowostanu. podobnie jest w systemach o re-żimie śródziemnomorskim, przy czym nacisk położony jest na komponent społeczny, a także aspekty powszechności i równości tego prawa. Na drugim biegunie pozostają zaś systemy ochrony praw człowieka oparte na reżimie socjalistycznym, gdzie zdecydowanemu dowartościowaniu ulega wymiar opiekuńczy tego prawa, a komponent wolnościowy pozostaje „wartością dodaną”3. Obecnie następuje przejście od modelu quasi-hybrydowego, opar-tego na socjalnym komponencie opar-tego prawa, do modelu odrębnych praw: do zdrowia i do ochrony zdrowia. W obecnej praxis ustrojowej państwa prawa osobiste posiadają dość głębokie zakotwiczenie konstytucyjne i skonkrety-zowane mechanizmy ochronne.

W dokumencie PRAWO DO ZDROWIA (Stron 159-163)