• Nie Znaleziono Wyników

7. Polityka wydawnicza wobec literatury iberoamerykańskiej w okresie boomu

7.1. Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik

Pierwszą z książek zaliczanych do wybitnych osiągnięć współczesnej prozy latyno-amerykańskiej, która ukazała się w Polsce, była Podróż do źródeł czasu Carpentiera.

Czytelnik wydał ją w serii „Nike” w roku 1963. W tym samym roku w jej ramach ukazały się ponadto: Cudza krew Simone de Beauvoir, Dojrzałe lata pani Eliot An-gusa Wilsona, Dzień szarańczy; Miss Lonelyhearts Nathanaela Westa, Odwiedziny w Babilonie: opowiadania F. Scotta Fitzgeralda, Rodzina Pascuala Duarte Camila José Celi, Rycerz nieistniejący Italo Calvino oraz Trzy kobiety Roberta Musila.

47 Przez strategie wydawnicze rozumiem konkretne działania domów edytorskich, za pomocą których są realizowane pewne całościowe plany i zamierzenia dotyczące publikowania bądź nie określonego typu literatury.

Omawiana seria ukazuje się nieprzerwanie od 1961 roku do dziś. Do 2005 roku wydano w jej ramach trzysta dwanaście tytułów48. Najlepszym okresem serii była po-łowa lat 70., kiedy ukazywało się do dwunastu tytułów rocznie. Publikowane w niej książki charakteryzują się małym, kieszonkowym formatem i twardą oprawą. Przez pierwsze kilkanaście lat płócienne okładki obłożone były w kolorowe obwoluty z rysunkiem przedstawiającym sylwetkę Nike z Samotraki. W latach 80. zmieniono okładkę na lakierowaną, w kolorze kremowym. Symbolem marki pozostała znana rzeźba greckiej bogini zwycięstwa.

W pierwszym roku istnienia serii wyszło w jej ramach sześć książek: Droga okrężna i inne opowiadania Vercorsa, Głodne kamienie i inne opowiadania Rabin-dranatha Tagore’a, Pogarda Alberta Moravii, Romantycy Konstantego Paustowskie-go, Zagubiony autobus Johna Steinbecka oraz Uśmiech Giocondy i inne opowiadania Aldousa Huxleya. Ten dobór tytułów pokazuje ambicje wydawnictwa, by w serii

„Nike” wydawać pozycje autorów ważnych, cenionych i znanych na świecie. W ko-lejnych latach ukazywały się w niej książki m.in. Heinricha Bölla, Thomasa Manna, Rogera Vaillanda, Williama Goldinga, Ericha Marii Remarque’a...

Mały format sugeruje, że Czytelnik pragnął dotrzeć do dużej liczby odbiorców, takie książeczki bowiem łatwo zabrać w podróż lub czytać w środkach komunikacji miejskiej. Solidna okładka i zszywane kartki świadczą ponadto, że nie miały to być książki jednorazowego użytku, ale takie, które można i warto przechowywać. Dzisiaj Antykwariat-MIT.pl w ten sposób reklamuje pozycje z tej serii:

Małe jest piękne, tajemniczość tej serii tkwi nie tylko w kieszonkowym formacie (można je bez problemu schować do teczki lub torebki), ale w pisarzach i tytułach litera-tury światowej często niepublikowanych przez żadne inne wydawnictwo. Urok niewiel-kich książeczek i możliwość sięgnięcia w każdym momencie po powieść pisarza zachęca wielu czytelników i kolekcjonerów do rozpoczęcia przygody z serią Nike. Charakteryzuje je twarda oprawa, często płócienna, oraz zszywane strony, a nie klejone, jak to się dziś zdarza. Każda nowa pozycja jest prezentowana z myślą, aby zrodzić nowe fascynacje literackie lub kultywować obecne49.

Wśród doborowych utworów zamieszczonych w serii „Nike” znalazły się nastę-pujące książki autorów z Ameryki Łacińskiej: Syn złodzieja Manuela Rojasa (tłum.

Chądzyńska, 1965), Eksplozja w katedrze Carpentiera (tłum. Wojciechowska, 1966), Dla wszystkich ten sam ogień Cortazara (tłum. Chądzyńska, 1969), Śmierć Artemia Cruz Fuentesa (tłum. Wojciechowska, 1968), W tym mieście nie ma złodziei Garcíi Marqueza (tłum. Chądzyńska, 1971), Alef Borgesa (tłum. Chądzyńska, Sobol-Jur-czykowski, 1972), Siedemdziesiąt razy siedem Dalmira Saenza (tłum. Chądzyńska, 1972), Pieśń ślepców Fuentesa (tłum. Wojciechowska, 1973), Zielony dom Varga-sa Llosy (tłum. Marrodán CaVarga-sas, 1974), Niewiarygodna i smutna historia niewinnej Erendiry i jej niegodziwej babki Garcíi Marqueza (tłum. Marrodán Casas, 1975), Wojna czasu Carpentiera (tłum. Wojciechowska, 1975), Wielkie wygrane Cortazara (tłum. Chądzyńska, 1976), Ośmiościan Cortazara (tłum. Chądzyńska, 1977),

Szarań-48 Dane za katalogiem Bilioteki Narodowej.

49 Źródło: http://www.antykwariat-mit.pl/index.php?pasek=show&page=1 (8.11.2009).

cza Garcíi Marqueza (tłum. Marrodán Casas, 1977), Historia kawalera z różą i cię-żarnej dziewicy z Liliputu Juana Carlosa Onettiego (tłum. Rajmund Kalicki i Edward Stachura, 1978), Jesień patriarchy Garcíi Marqueza (tłum. Marrodán Casas, 1980) i Szaleństwo i metoda Carpentiera (tłum. Wojciechowska, 1980).

Zatem w okresie boomu w ramach cyklu „Nike” publikowano jeden – dwa utwo-ry iberoameutwo-rykańskie rocznie. Nie jest to wiele, ale trzeba przyznać, że redaktorzy serii zadbali, by pojawiły się w niej dzieła pisarzy cieszących się dużym powodze-niem wśród czytelników i prestiżem wśród krytyków.

Dopóki książki z serii „Nike” były zaopatrzone w obwolutę, dopóty na skrzydeł-kach pojawiały się lakoniczne informacje o autorze i/lub jego utworze. Była to je-dyna forma zaprezentowania potencjalnemu odbiorcy zawartości książki. Tekstom publikowanym w ramach cyklu nie towarzyszyły przedmowy ani posłowia. Później, gdy zmieniono szatę grafi czną serii, wraz z obwolutą i skrzydełkami zniknęły także notki biografi czne. Tej formy przedstawiania dzieła i pisarza nie zastąpiono żadną inną. Najwyraźniej uznano, że marka serii jest wystarczającą gwarancją wysokiej jakości prozy.

Wydawnictwo Czytelnik, publikując po raz pierwszy w Polsce Podróż do źródeł czasu, w taki sposób przedstawiało na skrzydełku obwoluty nieznanego dotąd w Pol-sce autora:

Alejo Carpentier (urodzony w 1904 roku w Hawanie) jest jedną z najwybitniejszych postaci we współczesnej Ameryce Łacińskiej i należy do najbardziej znanych i najczęściej tłumaczonych pisarzy kontynentu.

Identycznie brzmiące zdanie rozpoczyna notkę o kubańskim pisarzu, która zo-stała zamieszczona w wydanej trzy lata później w tej samej serii Eksplozji w „Ka-tedrze”. W obu notkach znajdziemy informację o wykształceniu muzykologicznym Carpentiera i o funkcjach, jakie pełni na Kubie, a także tytuły kilku jego najważniej-szych książek.

Oddając po raz pierwszy do rąk polskich odbiorców utwór Fuentesa, redaktorzy Czytelnika napisali na skrzydełku, że jest on „jednym z mistrzów prozy współczes-nej w Ameryce Łacińskiej”. Wymienione zostały tytuły dotychczas napisanych przez niego utworów, z podkreśleniem, że prezentowaną właśnie powieść, Śmierć Artemia Cruz, przetłumaczono już na wiele języków. Wydawca dodał ponadto sensacyjną informację, że ostatnią powieść tego autora, Cambio de piel, wydaną w Hiszpanii i uhonorowaną nagrodą Seix Barral, skonfi skowała cenzura.

Potem strategię informacyjną można już było nieco zmodyfi kować, ponieważ przy-najmniej niektórzy pisarze z Ameryki Łacińskiej byli znani polskim odbiorcom. Przy okazji pierwszego w Polsce wydania prozy Garcíi Marqueza (1971), w lakonicznej notce na skrzydełku obwoluty jego nazwisko zestawiono ze znanymi już twórcami:

Gabriel Garcia Marquez50, pisarz kolumbijski, obok Kubańczyka Alejo Carpentiera, Argentyńczyka Julio Cortazara i Meksykanina Carlosa Fuentesa, reprezentuje najwyższe osiągnięcia współczesnej literatury iberoamerykańskiej.

50 Nazwisko pisarza w takiej właśnie formie – bez akcentów – zamieszczono na skrzydełku.

Podano jednak ponadto, że jest to pisarz „niezwykle interesujący, tłumaczony dziś na wiele języków i ceniony po obu stronach oceanu”. Zabieg promocyjny polegał więc na odwołaniu się do wiedzy czytelnika i do popularności, jaką w Polsce zdążyło już zdobyć kilku pisarzy z Ameryki Łacińskiej, oraz na podkreśleniu, podobnie jak w wypadku innych autorów, że jego proza jest znana w wielu krajach.

Za wystarczającą dla polskiego czytelnika rekomendację pierwszego publikowa-nego w naszym kraju zbioru opowiadań Borgesa uznano słowa Cortazara:

W moim kraju, w Argentynie, kiedy się mówi o wielkiej, międzynarodowej literaturze, na wszystkich wargach pojawia się nazwisko Jorge Luis Borges. (...) Borges, człowiek o nieporównanych rygorach intelektualnych, podniósł poziom wymagań literackich tak wysoko, że dziś każdy, kto pragnie uchodzić za pisarza z prawdziwego zdarzenia, musi przymierzać się do tego poziomu.

Zielony dom był czwartą książką Vargasa Llosy, wydaną w Polsce, peruwiański pisarz był już znany polskim czytelnikom, dlatego na skrzydełku obwoluty można było nawiązać do jego wcześniejszych utworów. Wymieniono ponadto nagrody lite-rackie, jakie książka zdobyła, oraz zaznaczono, że jej akcja jest „niemal sensacyjna”.

Sądzę, że przytoczone cytaty wystarczają, by się zorientować, jaki był charak-ter notek informacyjnych, towarzyszących prozie wydawanej w serii „Nike”. Poza podstawowymi informacjami i rytualnym odwoływaniem się do snobizmu czytelni-ków przez podkreślanie, że dana książka doczekała się przekładów na wiele języczytelni-ków i jest znana na świecie, zamieszczone w niej sądy wartościujące były bardzo ogól-nikowe. O twórczości Fuentesa napisano: „Autor ukazuje rewolucję agrarną z 1910 roku w wizjach artystycznych, skupiając jednocześnie uwagę na jej znaczeniu i kon-sekwencjach”. O powieści Zielony dom można się dowiedzieć, że „przedstawia na różnych płaszczyznach czasu i rzeczywistości skomplikowane losy bohaterów” oraz że „tworzy całość o wielkiej wartości artystycznej i poznawczej”. W tym mieście nie ma złodziei Garcíi Marqueza „jest próbką twórczości tego niezwykle interesującego pisarza”. Na podstawie tak zredagowanych notek trudno było się zorientować, jaka jest rzeczywista wartość artystyczna danej książki i na czym polega jej odmienność.

Wydawnictwo Czytelnik prozę iberoamerykańską włączyło także do innej swojej serii, „Biblioteki Klasyki Polskiej i Obcej”, która ukazywała się w latach 1970–1983.

W sumie liczyła ona dwieście siedemdziesiąt pięć tytułów. Seria wyróżniała się sta-ranną edycją. Książki miały płócienną oprawę, zaopatrywano je w krótkie posłowia.

W ramach „Biblioteki Klasyki...” wydawano utwory zaliczane do wszystkich trzech rodzajów literackich, zarówno polskie, jak i obce, dawne i współczesne. Były wśród nich m.in. Poezje Aleksandra Puszkina (1979), Wiersze, poematy i dramaty Zygmun-ta Krasińskiego (1980), Wichrowe wzgórza Emily Brontë (1976), Wilk stepowy Her-manna Hessego (1977), Pani Bovary Gustawa Flauberta (1976). Wśród nich znalazły się dwie książki pisarzy z Ameryki Łacińskiej: Podróż do źródeł czasu Carpentiera (1973) i Opowiadania Borgesa (1978). Fakt włączenia ich do prestiżowej serii, obok arcydzieł literatury polskiej i światowej, był jasną wskazówką dla czytelnika, że Car-pentier i Borges to nie awangardowi pisarze, których sława może szybko przeminąć, lecz że ich utwory mają wartość ponadczasową. Niestety, wydawcy nadal brakowało

inwencji do zaprezentowania prozy Carpentiera. Pierwsza część anonimowego po-słowia to tekst, który już raz został opublikowany – na skrzydełku obwoluty wydania tej samej powieści w serii „Nike”. Jego druga część to streszczenie książki. Znacznie lepiej wypadło posłowie towarzyszące Opowiadaniom Borgesa. Jego autor, Kalicki, omawiał prozę Borgesa na tle współczesnej literatury iberoamerykańskiej i wskazy-wał najważniejsze cechy jego twórczości.