System turystyki miejskiej

Wieloaspektowość i różnorodne sposoby rozumienia i opisu turystyki w mieście są przyczynami wyodrębnienia w literaturze kierunków jej badań. Najbardziej ogólny podział ujęć (perspektyw) badawczych przedstawia Kowalczyk (2000) w odniesieniu do studiów

Istota turystyki w mieście

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast

geograficznych, jednak z uwagi na teoretyczny wymiar tej kategoryzacji można uznać, że dotyczy ona także pozostałych dyscyplin naukowych podejmujących tę tematykę. Cytując autora, można wyodrębnić trzy ujęcia badawcze turystyki na obszarach miejskich:

• ujęcie tradycyjne, traktujące miasto jako ważne ogniwo dziedzictwa kulturowego i uznające je za niepodzielny element przestrzeni turystycznej;

• ujęcie produktowe, które traktuje miasto jako atrakcję turystyczną, z jego walorami i zagospodarowaniem turystycznym wraz z rozrywkami i imprezami miejskimi konsumowanymi przez turystów i mieszkańców;

• ujęcie funkcjonalne, które traktuje turystykę jako złożone zjawisko składające się z różnych przejawów aktywności turystycznej i analizuje jej rolę w szeroko rozumianym funkcjonowaniu miasta.

Patrząc na te trzy ujęcia, można z pewnością stwierdzić, że tylko pierwszy z nich ma wymiar stricte geograficzny, dwa pozostałe stanowią już wspólny obszar geografii ekono-micznej (w tym geografii turyzmu i geografii urbanistycznej) i ekonomiki przestrzennej (miast), przy czym trzeci ma w przeważającej mierze wymiar ekonomiczny. Ponadto uję-cie funkcjonalne w największym stopniu odpowiada perspektywie przyjętej w niniejszych badaniach.

Ashworth (1992) stosuje bardziej praktyczną systematykę nurtów badawczych, odno-sząc się do przedmiotu badania turystyki w mieście:

• badania nad rozmieszczeniem, strukturą i rozwojem podaży turystycznej w mia-stach zarówno w odniesieniu do waloryzacji turystycznej, jak i problemów z in-wentaryzacją i kategoryzacją elementów zagospodarowania noclegowego, gastro-nomicznego i innych typów obiektów. W kierunek ten wpisuje się również badania nad koncepcją, kompozycją oraz wdrożeniem miejskich produktów turystycznych, a także ich jakością. Nurt ten wpisuje się w produktowe ujęcie teoretyczne wyod-rębnione przez Kowalczyka;

• badania ruchu i popytu turystycznego w miastach dotyczące pomiaru wielkości i struktury tych zjawisk, poznania profilu oraz analizy zachowań nabywczych użytkowników miast, a także wizerunku i marki miast. Nurt ten wpisuje się za-równo w tradycyjne, jak i produktowe ujęcie teoretyczne;

• badania z zakresu miejskiej polityki turystycznej i zarządzania turystyką w mia-stach poruszające takie zagadnienia jak planowanie strategiczne, zarządzanie marketingowe, obszary współpracy i partnerstwa międzysektorowego, innowacje instytucjonalne i organizacyjne, dzielenie się wiedzą, tworzenie sieci biznesowych, techniki i narzędzia stymulowania rozwoju, konkurencyjność miast itp. Nurt ten wpisuje się przede wszystkim w funkcjonalne ujęcie teoretyczne.

— 82 —

Warto zauważyć, że – mimo podkreślanej praktycznej genezy podanej systematyki – nie ma ona charakteru wyczerpującego. Przede wszystkim brakuje w niej nurtu uniwersalnego, traktującego całokształt zjawisk i zależności tworzących turystykę w mieście od strony funkcjonalnej, a więc analizującego ogólne znaczenie turystyki w rozwoju miasta, a tak-że jej roli w procesie budowania pozycji miasta w odniesieniu do innych funkcji i wobec innych ośrodków w różnych zakresach przestrzennych. Ponadto nurty te nie są rozłączne, co utrudnia ich interpretację. Mimo tego jednak, że klasyfikacja ta została zaproponowana ponad 20 lat temu, w pierwszej fazie rozwoju myśli badawczej nad turystyką w mieście, jest ona nadal aktualna. Ponadto stała się podstawą do stworzenia przez Page’a (1995) mo-delu systemu turystyki w mieście (rysunek 11). W zamierzeniu autora ma on połączyć róż-norodne perspektywy badawcze wykorzystywane w badaniach turystyki w mieście. Cen-tralnym elementem systemu jest ogólne doświadczenie turystów z pobytu w mieście, które powstaje jako rezultat sekwencyjnej konsumpcji usług i dóbr materialnych i niematerial-nych oferowaniematerial-nych im w mieście, przy czym, obok gospodarczego wymiaru tego procesu, istotna jest siła wpływu wynikającego z zaspokojenia popytu turystów na miasto w sferze kulturowej, społecznej i środowiskowej. Konsumpcja turystyczna powstaje jako realizacja popytu turystycznego poprzez elementy podaży turystycznej, wśród których najistotniejszą rolę dla trwania i rozwoju systemu mają usługi udostępniania atrakcji turystycznych, noc-legowe, transportowe i żywieniowe oraz pozostałe elementy sfery obsługi ruchu turystycz-nego, które składają się na ogólnie pojętą gościnność (zagadnienie gościnności w turystyce podejmują m.in. Kaczmarek, Stasiak, Włodarczyk, 2008). Analizując złożoność zjawisk składających się na system turystyki w regionie, należy zarzucić autorowi, że graficzne ujęcie modelu jest zbyt ubogie w zakresie relacji występujących między poszczególnymi elementami. Uwaga ta dotyczy przede wszystkim powiązań występujących między dzia-łaniami sektora publicznego i prywatnego, zaznaczonego w dolnej części rysunku, a sferą podaży usług turystycznych oraz ogólnym doświadczeniem turysty. Ponadto sfera wpły-wu konsumpcji turystycznej na różne aspekty miasta (środkowa część rysunku) powinna mieć o wiele większe powiązania z pozostałymi elementami systemu. Van der Borg (1991, s. 32–42) zaznacza, że sposób i struktura konsumpcji turystycznej miasta zależy od rodzaju odbiorcy zewnętrznego: turystów, wycieczkowiczów i tzw. fałszywych wycieczkowiczów, o których była wcześniej mowa.

Skuteczność dostosowania wielkości, jakości i różnorodności wachlarza usług i dóbr konsumowanych przez turystów zależna jest od prowadzonych w mieście badań satysfakcji turystów oraz systematycznego monitorowania rozwoju funkcji turystycznej. Podkreślenie konieczności istnienia sfery badawczo-rozwojowej w warunkach wielofunkcyjności miast i towarzyszącej jej różnorodności motywów odwiedzin turystów stanowi element systemo-twórczy i wyróżnia system turystyki w mieście od innych modeli systemowych stosowanych

Istota turystyki w mieście

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast

w odniesieniu do regionów turystycznych (Gołembski, 2009; Kostrowicki, 1975; Vanhove, 2010; Zmyślony, 2006). W wyniku badań wielkości, struktury ruchu turystycznego, stopnia satysfakcji turystów oraz postrzegania przez nich miasta można wskazać miejsca i sposo-by udoskonalenia pozostałych elementów systemu, w tym przede wszystkim sferę podaży i nieomówioną dotąd sferę zarządzania turystyką, opartą na współpracy sektora publicznego z branżą turystyczną. Do sfery tej należą takie działania jak strategie rozwojowe w odniesie-niu do całej funkcji turystycznej lub specjalnie wyróżnionych obszarów (w formie planów rewitalizacyjnych lub megaprojektów rozwojowych, o których wspominano wcześniej), marketing miasta (całościowy lub chociaż jego turystycznego zakresu podmiotowego), planowanie i polityka turystyczna oraz wspieranie procesów rozwojowych.

Rys. 11. Model systemu turystyki w mieście Źródło: Page (2005).

Wszystkie elementy tworzące skład systemu są powiązane za pośrednictwem prze-pływów wiedzy, informacji, finansów, osób, władzy, a także innego rodzaju interakcji, jak wzajemne oddziaływanie konkurencyjne z jednej i więzi współpracy z drugiej strony. Po-dejście systemowe pozwala zracjonalizować i uporządkować kompleksową naturę turystyki w mieście w taki sposób, aby zrozumieć, jaka jest relacja pomiędzy jego elementami. Sy-stem oparty jest na podejściu procesowym do analizy turystyki w mieście, przy czym jest ona traktowana zarówno jako proces, jak i przedmiot zarządzania miejskiego.

— 84 —