System wparcia obowiązujący w Danii

Funkcjonujący w Danii model edukacji opiera się na zasadzie wyrównywania szans, normalizacji, decentralizacji, dostępności, kompensacji i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. System edukacji oparty jest na idei zapewnienia każ-demu dziecku odpowiedniego dla jego potrzeb sposobu nauczania. Podstawowe za-sady edukacji dzieci pełnosprawnych i niepełnosprawnych uregulowany został po-przez duńską Ustawę o Folkeskole¹⁰⁰. Na początku lat 90. XX wieku nastąpiło duże ożywienie w debatach na temat polityki na rzecz osób niepełnosprawnych. Powo-dem było przyjęcie Standardowych Zasad Wyrównywania Szans Osób Niepełno-sprawnych¹⁰¹ przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych, czego następ-stwem było podjęcie przez parlament duński w 1993 roku debaty o wyrównywaniu

99 S. Sawicka-Wilgusiak, Dzieci niepełnosprawne w szkole włoskiej, op. cit., s. 48.

100 Development of Education 1988-1990, National Report of Denmark, Danish Ministry of Education, Copen-hagen.

101 Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych przyjęte podczas 48 sesji Zgroma-dzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych w dniu 20 grudnia 1993, Rezolucja 48/96. Zasady były podsu-mowaniem Światowego Programu Działania na rzecz Osób Niepełnosprawnych, stały się one normami zwyczajowymi prawa międzynarodowego, zobowiązaniem o charakterze politycznym i moralnym. Skła-dały się z czterech rozdziałów dotyczących: przesłanek równego udziału osób niepełnosprawnych w życiu społecznym, kluczowych obszarów równego udziału, środków realizacyjnych oraz mechanizmów nadzoru nad właściwym wprowadzeniem równych szans dla osób potrzebujących wsparcia.

szans dla ludzi niepełnosprawnych i pełnosprawnych¹⁰². Uchwała ta nie jest praw-nie wiążącym aktem, ale decyzją, na podstawie której duński parlament sygnalizuje, że osoby niepełnosprawne powinny mieć równe prawa i być traktowane w taki sam sposób co ludzie pełnosprawni¹⁰³. Obecne działania skoncentrowane są na takim włączaniu dzieci w system edukacji, aby zapobiegało to wielu mechanizmom wyklu-czenia społecznego. Fundamentalną zasadą polityki oświatowej jest dążenie do tego, by każdy formalny dostęp do edukacji, odnosił się również do dzieci niepełno-sprawnych. Instytucje edukacyjne są dostępne, a dzieci z niepełnosprawnościami w zależności od potrzeb, uzyskują odpowiednie środki kompensacyjne: pomoce na-ukowe, materiały do nauki, pomoc ze strony asystenta czy tłumacza. Dzieci z niepeł-nosprawnością są kierowane do powszechnego lub segregacyjnego systemu eduka-cji. Kompensacja w edukacji jest przyznawana zgodnie z zasadą wyrównywania szans, bez względu na położenie finansowe rodziny¹⁰⁴. Podstawową zasadą jest ła-twość i dostępność do środków kompensacyjnych oraz to, że nauczyciele powinni mieć kwalifikacje do nauczania dzieci. Każde dziecko niepełnosprawne może uczęszczać do powszechnej placówki (Folkeskole).

W Danii około 90% szkół to szkoły publiczne¹⁰⁵. Zakłada się, że w procesie kształcenia około 16% dzieci będzie miało pewne potrzeby w zakresie edukacji spe-cjalnej¹⁰⁶. Na podstawie przepisów wydanych przez duńskiego Ministra Oświaty specjalna pomoc pedagogiczna będzie udzielana dzieciom już w wieku przedszkol-nym, a zgodnie z Ustawą wszystkie lokalne władze oświatowe są odpowiedzialne za opracowanie programu nauczania dla każdego dziecka. Na jego podstawie opraco-wywany jest przez nauczycieli we współpracy z rodzicami, psychologiem czy konsultantem powiatowym indywidualny plan dla każdego dziecka.

102 Nr BSF 43, Folketingsbeslutning om ligestilling og ligebehandling af handicappede med andre borgere Frem-sat af socialministeren (Else Winther Andersen) den 11. december 1992, Vedtaget ved anden (sidste) behan-dling den 2. april 1993, https://www. retsinformation.dk/eli/ft/19921BA00043 [dostęp: 05.04.2019].

103 J. Wyczesany, Z. Gajdzicy, Edukacja i wsparcie społeczne osób…, op. cit., s. 133.

104 Ibidem, s. 137.

105 B. Foder, B. Trochimiak, Szkoła integracyjna i szkoła specjalna w Danii, „Szkoła Specjalna” 2007, nr 4(241), s. 312.

106 Pod pojęciem edukacji specjalnej rozumiane jest zapewnienie odpowiednich warunków i metod kształcenia dla dzieci dyslektycznych, z Adhd, zespołem Aspergera, wolniej uczących się, niewidomych, niesłyszących, uszkodzeniami mózgu. W duńskiej edukacji nie stosuje podziału na stopień upośledzenia umysłowego, lecz rozpatruje się indywidualne potrzeby dzieci. Termin ogólnodostępny „uszkodzenia mózgu” obejmuje osoby z więcej niż lekkim upośledzeniem umysłowym. Dla tych dzieci w szkołach integracyjnych tworzone są od-rębne klasy.

W edukacji duńskiej realizowana jest koncepcja „wspólnego nurtu”, która zakłada tworzenie modeli edukacji dla dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych w środowisku najmniej ograniczającym. Zwolennicy mainstreamingu zwracają uwagę, aby włączenie nie stało się „spychaniem” dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych w główny nurt szkolnictwa. Do momentu zapewnienia dzieciom wy-specjalizowanych form pomocy, konsekwencją przeciwdziałania wykluczeniu może być maksymalizacja, a nie minimalizacja skutków ich niepełnosprawności¹⁰⁷. Zwo-lennicy integracji dowodzą, że bycie w środowisku ludzi pełnosprawnych jest pod-stawowym prawem człowieka, a uczestnictwo w grupie społecznej samo w sobie nie wystarcza, aby zagwarantować pozytywne doświadczenia. Dobrym rozwiąza-niem może być także koncepcja integracji niepełnej, częściowej, gdyż w pełnej – to-talnej integracji nie bierze się pod uwagę rzeczywistych potrzeb i dyspozycji dzieci.

Uświadamia im się nie tylko własne trudności, lecz odmienność, która może wywo-łać w nich postawę odrzucenia i izolacji. „Poszczególne modele rozwiązań edukacji dzieci mają swoich przeciwników i zwolenników, zaś obawa przed wyborem jed-nego modelu ogranicza zakres wyboru czyli zaspokojenia indywidualnych potrzeb dziecka. Zaistnienie tylko wybranych form edukacji mogłoby być sztywne jak nie-jedna forma segregacyjnego szkolnictwa specjalnego”¹⁰⁸. Różnorodność form spe-cjalnego wsparcia jest rezultatem wieloletniej praktyki. Doświadczenia duńskie, związane z wprowadzeniem koncepcji integracji¹⁰⁹, ukazują, że integracja nie zaw-sze jest możliwa, a czasem niewskazana. Badania stwierdzają, że nie wszystkie dzieci powinny być włączane do szkół masowych, dotyczy to zwłaszcza dzieci z głęb-szą niepełnosprawnością intelektualną, poważnymi zaburzeniami w komunikacji, dzieci autystycznych czy psychotycznych. Zanim zapadnie decyzja o umieszczeniu dziecka w placówce specjalnej, muszą zostać spełnione warunki: wnikliwe badania medyczne, liczne konsultacje specjalistów, podejmowanie prób adaptacji w pla-cówce masowej. W duńskich instytucjach edukacyjnych panują następujące zasady:

107 The Development of fhe Danish Public School Towards a School Do All, Integration of Handicapped Pupils in the Mainstream School System, (1991), Ministry of Education, Kopenhagen, s. 5. Za: J. Wyczesany, Z. Gajdzicy, Edukacja i wsparcie społeczne osób…, op, cit., s. 141.

108 J. Wyczesany, Z. Gajdzicy, Edukacja i wsparcie społeczne osób…, op. cit., s. 142.

109 Socjal Policy in Denmark – History (1997), Ministry of Social Affairs, s. 7.

– umieszczenie dziecka poza klasą, do której powinien uczęszczać, wymaga bardzo mocnych argumentów,

– wypisanie z dotychczasowej placówki wymaga zupełnie wyjątkowych ar-gumentów,

– zostawienie dziecka poza społecznością lokalną raczej nie powinno być brane pod uwagę¹¹⁰.

Kryteria najważniejsze przy wyborze placówki dotyczą m.in. tego, że dziecko powinno uczęszczać do placówki położonej najbliżej miejsca zamieszkania, nie po-winno otrzymywać większej pomocy lub nauczania specjalnego niż to jest ko-nieczne, integracja powinna odbywać się w zwykłym środowisku szkolnym przy uwzględnieniu indywidualnego planu nauczania zapewniającego osiągnięcie mak-simum korzyści. To rodzice mają największy wpływ na wybór formy edukacji i to oni podejmują ostateczną decyzję czy dziecko będzie w edukacji integracyjnej czy specjalnej.