Temat: Chwytać dzień czy rozsądnie planować przyszłość? Jak żyć, aby być szczęśliwym?

Odpowiedz, odwołując się do podanej fraszki Jana Kochanowskiego oraz do innych utworów literackich.

Jan Kochanowski „Do gór i lasów”

Wysokie góry i odziane lasy!

Jako rad na was patrzę, a swe czasy Młodsze wspominam, które tu zostały, Kiedy na statek człowiek mało dbały.

Gdziem potym nie był? Czegom nie skosztował?

Jażem przez morze głębokie żeglował, Jażem Francuzy, ja Niemce, ja Włochy, Jgna Jażem nawiedził Sybilline lochy.

Dziś żak spokojny, jutro przypasany Do miecza rycerz; dziś miedzy dworzany W pańskim pałacu, jutro zasię cichy Ksiądz w kapitule, tylko że nie z mnichy W szarej kapicy a z dwojakim płatem;

I to czemu nic, jesliże opatem?

Taki był Proteus, mieniąc się to w smoka, To w deszcz, to w ogień, to w barwę obłoka.

Dalej co będzie? Śrebrne w głowie nici, A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci.

(http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/fraszki/) Przykładowa realizacja zadania(1)

Wstęp: Od niepamiętnych czasów ludzie zadawali sobie pytanie jak żyć, aby być szczęśliwym. Jakimi wartościami kierować się? Czy rozważnie planować każdy krok, czy może zdać się na los i to, co nam przyniesie? Czy szczęście to rzecz wielka, rzadko spotykana, czy może każdy dzień przeżyty w spokoju, dostatku, z uśmiechem na ustach? Dwa odmienne podejścia do szczęścia prezentowali stoicy

Zarówno jedna jak i druga postawa miała wielu zwolenników. W swoim wystąpieniu uzasadnię słuszność zasady stoickiej.

Teza: Literatura pokazuje, że szczęście trzeba planować, myśleć o własnej przyszłości, mieć marzenia, przygotowywać się na ich spełnienie, realizować krok po kroku. Tylko mądre, rozsądne myślenie potrafi człowiekowi zapewnić szczęście.

Argumentacja:

1. Fraszka Jana Kochanowskiego „Do gór i lasów” uznawana jest za utwór autobiograficzny, pokazuje najważniejsze etapy życia poety: okres studiów, podróży, pobytu na dworach:

magnackim i królewskim, objęcie probostwa, żywot ziemiański. Tak urozmaicone i bogate życie nie może być dziełem przypadku, poeta musiał je wcześniej planować, zabiegać o wpływy i kontakty umożliwiające ich realizację. Kończący wiersz aforyzm „A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci” jest czystą przekorą poety, który wszystkiego już w życiu spróbował.

2. Planowanie przyszłości, swojego szczęścia jest niezbędne, uleganie chwili, emocjom może zakończyć się w każdej chwili porażką. Egzemplifikację tego założenia odnajdujemy w losach Hrabiego Henryka, bohatera „Nie-Boskiej komedii” Zygmunta Krasińskiego. Ulega on iluzji piękna i poezji, porzuca dom, podążając za Dziewicą. Kiedy zrozumie swój błąd, będzie już za późno na naprawę: żona-Maria umrze, a przekleństwo wypowiedziane podczas chrztu Orcia, spełni się niebawem.

3. Podobnie uleganie emocjom, zaciąży na losach Tomasza Judyma („Ludzie bezdomni” Stefana Żeromskiego); szewska pasja, z jaką wrzuci do stawu Krzywosąda, spowoduje utratę posady i zmusi bohatera do wyjazdu na Śląsk.

4. Chwila słabości spowoduje, że w sidła emocji i namiętności wpadnie również Zenon Ziembiewicz-bohater „Granicy” Zofii Nałkowskiej. Z pozoru wyglądający bardzo niewinnie romans z Justyną Bogutówną, córką kucharki, sprawi, że bohater powieli błędy swojego ojca, o których myślał nieraz z zażenowaniem, zamieni życie swojej żony Elżbiety w pasmo klęsk i nieszczęść, przekreśli własną karierę zawodową. Sam zaś, nie mogąc udźwignąć konsekwencji dokonanych wyborów, popełni samobójstwo.

Wniosek: Poniżej przytoczone przykłady pokazują, że człowiek zawsze powinien kierować się w swoich wyborach głosem rozsądku, na tej podstawie może zbudować trwałe szczęście, którego nie zburzą żądne wichry historii, choroby, przeciwności losu lub słabości charakteru.

Przykładowa realizacja zadania (2)

Zagajenie: Fraszka Jana Kochanowskiego „Do gór i lasów” powstała w dojrzałym okresie twórczości, zwanym czarnoleskim, kiedy poeta miał już za sobą różne, bogate doświadczenia. Wówczas doszedł do wniosku, że szczęście to nie jest żadna wielka rzecz, coś niezwykłego, niespotykanego, a jest to umiejętność przyjmowania tego, co przyniesie każdy dzień i radowania się tym.

Teza: Szczęściem jest zatem zdolność przeżywania każdego dnia z radością, dostrzeżenia w życiu piękna, przyjęcie tego, co ofiarowuje człowiekowi los i jak najlepsze wykorzystanie danej chwili.

Wywód:

1. O tym, że warto żyć chwilą przekonywał w swoich pieśniach już Horacy, zwracając się do

„Leukonoe” pouczał: „Więc łap dzień każdy, a nie wierz ni trochę/ w złudnej przyszłości obietnice płoche.”

2. Również wyznawcy oświeceniowego racjonalizmu, hołdujący rozumowi wiedzieli, że są w życiu chwile, których nie wolno przeoczyć. Chwalił taką postawę Ignacy Krasicki w bajce” Przyjaciel”.

Aryst, poproszony przez Damona o pomoc w pozyskaniu względów pięknej Ireny, tak sobie wziął do serca prośbę przyjaciela, że sam się ożenił z piękną kobietą.

3. Również Faust, stary uczony, będąc u kres u życia, doszedł do wniosku, iż wiedza i tytuły naukowe nie dały mu szczęścia, zadowolenia, nie dostarczyły wiedzy, która daje odpowiedź na najtrudniejsze pytania. Dlatego zapragnął odmłodzić się i podpisał pakt z diabłem, by zakosztować doczesnych rozkoszy.

4. O tym, że nie warto planować przyszłości na długie lata, gromadzić dóbr materialnych, przekonują losy bohaterów „Przedwiośnia”: rodziny Baryków, Seweryna, jego żony Jadwigi i Cezarego oraz Karoliny Szarłatowiczówny. Żywioł rewolucji w jednej chwili pozbawił ich majątku, odebrał życie najbliższym osobom, bezpowrotnie zniknął dawny, bezpieczny i piękny świat.

Wniosek: Przytoczone postaci literackie pokazują, że w życiu tak naprawdę liczy się chwila, nie można niczego planować na przyszłość, gdyż człowiek jest tylko trzciną na wietrze i dlatego warto smakować każdą chwilę, która dwa razy nigdy się nie zdarzy.

Temat: Jaką rolę odgrywa w życiu człowieka dzieciństwo? Odpowiedz na pytanie, interpretując wiersz Leopolda Staffa oraz przywołując wybrane utwory literackie

Leopold Staff „Dzieciństwo”

Poezja starych studni, zepsutych zegarów,

Strychu i niemych skrzypiec pękniętych bez grajka, Zżółkła księga, gdzie uschła niezapominajka Drzemie-były dzieciństwu memu lasem czarów...

Zbierałem zardzewiałe, stare klucze... Bajka Szeptała mi, że klucz jest dziwnym darem darów, Że otworzy mi zamki skryte w tajny parów, Gdzie wejdę-blady książę z obrazu Van Dycka.

Motyle-m potem zbierał, magicznej latarki Cuda wywoływałem na ściennej tapecie I gromadziłem długi czas pocztowe marki...

Bo było to jak podróż szalona po świecie,

Pełne przygód odjazdy w wszystkie świata częście...

Sen słodki, niedorzeczny, jak szczęście... jak szczęście...

http://literat.ug.edu.pl/staff/020.htm

Przykładowa realizacja zadania (wersja A) Wstęp:

Dzieciństwo to taki okres w życiu człowieka, w którym buduje się podwaliny osobowości, we wspomnieniach jest to czas, o którym myślimy z nostalgią, tamta rzeczywistość jest rajem, baśnią, idyllą.

Teza:

Autorzy najczęściej przedstawiają dzieciństwo w sposób idealistyczny jako okres beztroski i szczęścia.

Wywód – argumenty:

Podmiot liryczny wiersza wraca do czasów dzieciństwa, które kojarzy mu się z określoną przestrzenią, przedmiotami – studnią, zegarami, strychem; studnia – zaglądanie do studni to symbolicznie zdobywanie wiedzy, a także czynność niebezpieczna, można do niej wpaść, można zobaczyć w lustrzanym odbiciu coś, co nas przerazi. Zegar to dla dziecka tajemniczy mechanizm, a także symbolizuje tajemnicę związaną z upływem czasu, strych to miejsce odosobnione, magiczne, gdyż w domach na strychu przechowuje się rzeczy, które dawniej służyły jego mieszkańcom. Strych może symbolizować wg Zygmunta Freuda nadświadomość, idealne „Ja”, do którego chcemy dążyć.

Kraina dzieciństwa w wierszu L. Staffa to kraina baśni, miejsce zaczarowane, bajka, do której wejście otwiera klucz-stary, zardzewiały, ale w świadomości dziecka to cenny dar. Umożliwia on

przejście do innej rzeczywistości znanej z obrazów van Dycka, barokowego flamandzkiego mistrza, ucznia Rubensa.

Dzieciństwo to okres ciekawości świata, czas kolekcjonowania przeróżnych przedmiotów, znaczków, motyli, rozwijania pasji czytania książek, gry na instrumentach (czasem tęsknota za tym, aby „obudzić” „nieme skrzypce”).

Dzieciństwo zostało porównane do podróży odbywanej w wyobraźni po najdalszych zakątkach świata, z perspektywy czasu dzieciństwo postrzegane jest jako przepiękny sen „słodki, niedorzeczny”, kojarzony ze szczęściem.

Nastrój towarzyszący wypowiedzi jest nostalgiczny, pełen tęsknoty, gdyż dzieciństwo to „raj utracony” na zawsze.

Inne teksty literackie:

Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz”, Stefan Żeromski „Przedwiośnie”

Tadeusz powraca do domu w Soplicowie, który kojarzony jest z gniazdem rodzinnym, pozwala poczuć się bohaterowi bezpiecznie. Atmosferę domu tworzą kochający ludzie, rodzina oraz obrazy, przedmioty przywołujące nie tylko wspomnienia z dzieciństwa, ale także wielką historię (obraz przedstawiający Tadeusza Kościuszkę, zegar wygrywający Mazurka Dąbrowskiego).

„Pan Tadeusz” opisuje kraj lat dziecinnych, w którym wspomnienia z okresu dzieciństwa nakładają się na nadzieje, jakie towarzyszyły Polakom w roku 1812, kiedy to bliskie były wizje odzyskania niepodległości dzięki Napoleonowi, który maszerowała na Rosję.

W „Przedwiośniu” okres dzieciństwa Cezarego Baryki charakteryzowany jest jako szczęśliwy, pełen miłości rodziców, którzy myślą o zaspokojeniu jego wszystkich potrzeb, ojciec dba o wychowanie, wykształcenie syna, matka jest pełna miłości. Cezary żyje w komfortowych warunkach, szybko jednak dorasta i jego dzieciństwo zostaje zastąpione krańcowo różnym obrazem rewolucji, bohater przeżywa rozstanie z ojcem (później jego śmierć), odejście matki, osamotnienie.

Wnioski:

Dzieciństwo to najszczęśliwszy okres w życiu człowieka, ukazuje to Staff w swoim wierszu, w którym tworzy baśniową rzeczywistość snu, do której chętnie powraca się w trudnych chwilach, jakie niesie dorosłe życie. Kraj lat dziecinnych zyskuje wymiar Arkadii szlacheckiej w „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza, dzieciństwo Cezarego Baryki w „Przedwiośniu” Stefana Żeromskiego skontrastowane zostaje ze wstrząsającymi obrazami rewolucji, która pochłania wszystko co dobre i bezpieczne.

Przykładowa realizacja zadania (wersja B)

Wstęp: Dzieciństwo w literaturze pokazane jest przeważnie jako okres szczęścia, poczucia bezpieczeństwa, ale zdarzają się obrazy zupełnie odmienne od tego, jaki zaprezentowała Leopold Staff w swoim wierszu.

Teza: W literaturze pojawiają się dwa różne wizerunki dzieciństwa:

1. dzieciństwo jako Arkadia, baśniowa kraina, 2. dzieciństwo jako koszmar.

Wywód – argumenty:

Elementy kojarzone w wierszu z dzieciństwem to: pożółkłe książki, klucz, zegary, kolekcje znaczków, motyli.

Poprzez kolekcjonowane bądź oglądane przedmioty dziecko poznaje świat.

Dzieciństwo kojarzone z fantastyczną baśnią, snem, szczęściem.

Dzieciństwo opisywane z perspektywy osoby dojrzałej.

Środki stylistyczne - animizacja „szeptała mi bajka”; „niezapominajka drzemie”; porównania – dzieciństwo porównane do szalonej podróży, do snu; epitety – „nieme skrzypce”, „magiczne latarki”, metafory, np. – „Gdzie wejdę-blady książę z obrazu Van Dycka”

Inne teksty literackie:

Johann Wolfgang Goethe „Król olch”, Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia”

Syn postrzega świat inaczej niż ojciec, chory, w gorączce widzi króla olch, jego córki, świat pozazmysłowy, umiera, nie doczekawszy finału podróży.

Orcio – syn poety, sam również obdarzony talentem poetyckim jest niewidomy, nieszczęśliwy, pragnie za wszelką cenę zyskać uczucie ojca. Nie udaje mu się tego dokonać, umiera.

Wnioski:

Dziecięce lata nie zawsze są ukazywane w literaturze jako okres beztroski, poczucia bezpieczeństwa, ten wizerunek dzieciństwa proponuje Leopold Staff w wierszu „Dzieciństwo”, ale nie wszystkie teksty, w których występuje postać dziecka proponują ten wzorzec. Syn w wierszu Johanna Wolfganga Goethego to mały chłopiec, który bredzi w gorączce, ojciec próbuje go ocalić, ale nie udaje mu się uratować chłopca od śmierci. W „Nie – Boskiej komedii” Zygmunta Krasińskiego, poeta ukazuje dzieciństwo naznaczone przez chorobę (ślepota), a także dorzucenie dziecka przez ojca.

Praca z poetyckim tekstem kultury, czyli jak pracować z uczniami, aby przygotować ich do ustnego egzaminu z języka polskiego Matura 2015?

Poetycki tekst kultury może być analizowany pod kątem zawartej w nim problematyki, motywów, symboliki poszczególnych elementów. Analizując wybrany wiersz, określamy podmiot liryczny, adresata, sytuację liryczną, funkcje poszczególnych środków stylistycznych. Te umiejętności będą potrzebne uczniowi także w trakcie egzaminu pisemnego. Jednak przygotowanie do egzaminu ustnego polega na tym, aby punktem wyjścia uczynić tekst poetycki, odczytać intencje zawarte w temacie, następnie dobrać inne teksty kultury, niekoniecznie poetyckie i przygotować logiczny wywód, w którym pojawią się argumenty odnoszące się do konkretnych problemów zawartych w utworach.

Aby ćwiczyć te umiejętności, można na lekcjach będących podsumowaniem pracy nad danym tekstem czy tekstami zaproponować pracę w grupach na zadany temat, wówczas zespołowo uczniowie mogą pracować nad sporządzeniem konspektu, a następnie wygłaszać poszczególne części wypowiedzi.

Możemy określić odpowiedni czas na prezentację, plany wypowiedzi uczniowie mogą sporządzać na dużych planszach, które później zostaną zawieszone na tablicy w klasie. Kiedy uczniowie nabiorą wprawy w tych ćwiczeniach, można zaproponować inną wersję, a mianowicie stworzenie przez nich tematu związanego z daną epoką, utworem literackim i planu wypowiedzi.

Jeśli pracujemy z mniej zdolnymi uczniami, można zaproponować im ćwiczenie polegające na złożeniu w całość pociętego na fragmenty planu wypowiedzi monologowej (przykładowy plan wypowiedzi do konkretnego tematu, np. jeden z zaproponowanych w tym skrypcie lub w informatorze Matura 2015 język polski). Uczniowie układają najpierw w odpowiedniej kolejności części: wstęp, teza, argumenty, odwołanie do innego tekstu i zakończenie, a następnie wypełniają te punkty treścią z pozostałych pociętych fragmentów planu.

Po przeanalizowaniu cyklu utworów z danej epoki można podać tematy wypowiedzi ustnych i dać czas na przygotowanie w domu dłuższej wypowiedzi monologowej.

W klasie maturalnej można przeprowadzić lekcję, w trakcie której chętne osoby wylosują temat i przedstawią wypowiedź monologową przed innymi. Nauczyciel może skomentować wypowiedź i ocenić ją według kryteriów zaproponowanych w informatorze.

Można wykorzystać zainteresowania uczniów i poprosić o zaprezentowanie ich ulubionych utworów poetyckich, a następnie zachęcić do przemyślenia, do jakiego tematu mógłby być wykorzystany dany wiersz czy też wiersze.

Dobierając teksty do wypowiedzi argumentacyjnej warto korzystać z utworów klasycznych, ale szukać w nich nowego odczytania, bliskiego doświadczeniom życiowym młodego odbiorcy. Warto je zestawiać z tekstami z późniejszych epok tak, aby umożliwiały przeprowadzenie logicznego wywodu.

Dobrą praktyką jest polecanie wyszukiwania utworów poetyckich, prozatorskich, dramatycznych, które stanowiłyby kontekst do omawianych na lekcji wierszy. W ten sposób uczeń rozwija swoje

Można też polecać uczniom wyszukanie utworów dotyczących wybranego zagadnienia, np.: dom, młodość, miłość, wojna itp. Wówczas uczeń potrafi tworzyć swoiste katalogi literackie, które może wykorzystać przy realizacji dowolnego tematu, kiedy będzie przygotowywał wypowiedź ustną.

Dobrym ćwiczeniem przygotowującym uczniów do wypowiedzi monologowej jest wyszukiwanie wierszy, utworów prozatorskich lub dramatycznych, które są nawiązaniami, parodiami, trawestacjami omawianych na lekcjach wierszy należących do klasyki literatury.

Czy pamiętasz?

1. Jakimi zasadami powinien kierować się nauczyciel, planując na lekcji pracę z tekstem lirycznym?

2. Jakie pojęcia z zakresu teorii literatury są niezbędne uczniowi do odczytania idei utworu lirycznego?

3. Jakimi kryteriami należy kierować się przy formułowaniu tematów dotyczących dawnych tekstów lirycznych?

4. Jakie metody stosować na lekcji, aby przygotować ucznia do wypowiedzi na temat tekstów lirycznych?

V. Zadania typu maturalnego zawierające polecenie oraz tekst literacki