• Nie Znaleziono Wyników

Teoria potrzeb Abrahama H. Maslowa jako podstawa organizacji

osobistego i społecznego w instytucji edukacyjnej (przedszkolu)

Termin „potrzeba” definiowana jest jako „stan, w którym jednostka odczuwa chęć zaspokojenia jakiegoś braku np. zapewnieniu sobie warunków życia, utrzyma-niu gatunku, osiągnięciu pozycji społecznej. Zwykle potrzebie towarzyszy silna mo-tywacja, niekiedy utożsamia się ją z motywem, kiedy indziej znów z popędem lub instynktem. Rozróżnia się potrzeby podstawowe, które wiążą się z biologicznymi funkcjami organizmu i z wytworzoną strukturą osobowości oraz potrzeby po-chodne, które wynikają z poszukiwania środków zaspokojenia potrzeb podstawo-wych; za ważny skutek braku zaspokojenia potrzeb podstawowych uważa się – fru-strację”7. Potrzebę można również określić jako odczuwalny stan braku czegoś, co jest niezbędne człowiekowi do życia, umożliwia jego rozwój, oraz zachowania rów-nowagi psychicznej8.

Abraham H. Maslow dowodzi, że potrzeby ludzkie można ułożyć hierarchicz-nie, unika on nadmiernego uproszczania stanowiska behawiorystycznego, jak i freu-dowskiego9.

7 W. Okoń, Słownik pedagogiczny, Warszawa 1984, s. 236-237.

8 M. Zemło, A. Sakowicz-Boboryko, M. Bilewicz, M. Dziekońska, D. Otapowicz, J. Szada-Borzyszkowska, J. Mantur, W kierunkuiInkluzji społecznej: potrzeby osób z niepełnosprawnością w mieście Białystok, Białystok – Gdańsk 2018, s. 7.

9 A.H. Maslow, Motywacja i osobowość, Warszawa 2006, s. 8.

Freud uważał, że wymagania naszego ego są sprzeczne z naszymi instynktami, Maslow dowodzi, że jesteśmy dobrzy i skłonni do współpracy, a nasza kultura może pomóc w samorealizacji niż powodować frustrację. Każda frustracja może mieć ne-gatywne jak i pozytywne skutki tak samo jak konflikty mogą mieć pozytywne zakoń-czenie. Psychologia humanistyczna prezentuje pozytywny model ludzkiego do-świadczenia, koncentruje się na odkrywaniu metod, które polegają na wysoce su-biektywnej wymianie relacji, ujawniając wiedzę pochodzącą od innego człowieka10.

Schemat 1. Potrzeby według A.H. Maslowa

Źródło: opracowano na podstawie A.H. Maslow, Motywacja i osobowość, Warszawa 2006.

Zygmunt Freud, twórca psychoanalizy sprowadził całą aktywność człowieka do libido, to właśnie z niego jako podstawowej energii powstaje każde nasze działa-nie. Zbliżoną teorię ma również angielski psycholog W. McDougalla (twórca psycho-logii hormistycznej), wszelkie działanie wyraża dążenie organizmu do zachowania życia jednostkowego – działanie horme – układ pierwotnych instynktów, nadający kierunek zachowania człowieka. John B. Watson reprezentuje założenia behawiory-zmu, odrzuca pojęcie o wewnętrznym uwarunkowaniu aktywności człowieka uważa, że zachowanie człowieka jego rozwój są spowodowane przez otaczający świat, doświadczenia, powtarzające się sytuacje życiowe. Za wrodzone reakcje

10 Ibidem, s. 355.

uznaje najprostsze reakcje emocjonalne- strach i gniew. Przedstawiciele rosyjskiej psychologii Siergiej L. Rubinstejn i Alexei N. Leontiew również odrzucili autono-miczne siły wewnętrzne jako determinanty aktywności człowieka. Aktywność jest wynikiem zaburzenia równowagi między osobnikiem a światem zewnętrznym. Ta-kie zachowanie równowagi nazwali – potrzebą, jej zaspokojenie to aktywność.

W Polsce pojęcie potrzeby do psychologii wprowadził psycholog Jerzy S. Szymań-ski11, według którego „potrzeba to konieczność posiadania tego co istotne dla samego życia, stanowi przyczynę działania, pierwszą siłą napędową dla poznawania i adekwatnego motorycznego działania”12. Uwzględniając stanowiska różnych auto-rów, mogę stwierdzić, za Włodzimierzem Szewczukiem, że termin „potrzeba” – od-noszony jest do określonego stanu jednostki powstałego w wyniku: braku lub nad-miaru „czegoś” (J.S. Szymański, W. Szewczuk, K. Obuchowski, J. Reykowski), depry-wacji (E.R. Hilgard, Cz. Nosal), stanu niezadawalającego (H. A. Murray), zakłócenia relacji człowiek – świat (J. Nuttin). Należy pamiętać, że stan jednostki to czynnik ini-cjujący aktywność, która ukierunkowana jest na określony przedmiot i przywraca optimum w mniejszym lub większym stopniu13. Ludzie zaspokajający swoje po-trzeby w życiu społecznym wchodzą w stosunek współdziałania oraz współzawod-nictwa.

Z kolei teoria potrzeb Claytona P. Alderfera (teoria ERG) zakłada istnienie trzech nakładających się grup potrzeb – potrzeby egzystencji, kontaktu i rozwoju.

„Potrzeba egzystencji (ang. Existence needs) odnoszące się do fizjologicznych i ma-terialnych warunków życia jednostki. Są zaspokajane w miejscu pracy poprzez: wy-nagrodzenie, warunki pracy, bezpieczeństwo pracy itp.

Potrzeba kontaktu (ang. Relatedness needs) obejmujące potrzeby kontaktów spo-łecznych z ludźmi. Są zaspokajane poprzez: pracę zespołową, koleżeństwo, przy-jaźń, przyjazną atmosferę itd.

Potrzeba rozwoju (ang. Growth needs) – potrzeby rozwoju lub wzrostu – doty-czące wzbogacania osobowości człowieka, samorealizacji oraz szacunku do

11 Encyklopedia psychologii, Warszawa 1998, s. 434 (hasło opracował Włodzimierz Szewczuk).

12 Ibidem.

13 Ibidem.

samego siebie. Są zaspokajane poprzez możliwość doskonalenia umiejętności, awansowania, poczucia sprawiedliwości”14.

Te trzy opisane grupy potrzeb wiążą się zdaniem Claytona P. Alderfera z co-dziennym bytem (egzystencją). Brak ich zaspokojenia wywołuje frustrację i niepo-kój15. Podobne podejście co do konsekwencji braku zaspokojenia potrzeb reprezen-tuje A.H. Maslow. Zgodnie z jego teorią potrzeb niezaspokojenie potrzeb z niższych i wyższych rzędów powoduje, że życie społeczne i zawodowe nie jest pełnowarto-ściowe16 .

Na potrzeby niniejszej pracy przyjmuję teorię potrzeb według Abrahama H. Maslowa oraz sformułowane w niej twierdzenie, iż „główną zasadą organizacji życia motywacyjnego człowieka jest uporządkowanie potrzeb podstawowych w hierarchię według ich priorytetu czy potencjalnej siły”17.

Zdaniem A.H. Maslowa istnieją również warunki „stanowiące bezpośrednie wymogi wstępne w odniesieniu do zaspokojenia potrzeb podstawowych. Wolność słowa, wolność czynienia tego co się chce, jeśli tylko nie krzywdzi się innych, swo-boda wyrażania siebie, wolność prowadzenia badań i poszukiwania informacji, prawo do obrony, sprawiedliwość, bezstronność, uczciwość, dobra organizacja ze-społu- to są przykłady warunków wstępnych koniecznych do zaspokojenia po-trzeb”18. Zaspokojenie potrzeb prowadzi do zachowań, które mogą być określane jako pożądane, zdrowe czy sprzyjające samorealizacji. Ludzie osiągają najwyższy poziom, gdy organizacje będą uwzględniać holistyczną naturę człowieka.

Według A.H. Maslowa uczenie się ma znaczny wpływ, jeżeli chodzi o potrzeby człowieka, pozwala na doskonalenie siebie, dokonując zmiany w odrazie własnego JA, „cale życie jest edukacją, każdy jest nauczycielem i każdy jest zawsze uczniem”19. Uważał, że poprzez swobodną i z radością wykonywaną pracę, poprzez rozwój za-interesowań osobistych – można stworzyć nowe społeczeństwo – należy jedynie zmienić sposób kształcenia i kierowania, bo jak zauważył Maslow, wszystkie osoby

14 Encyklopedia zarządzania. Teoria ERG, https://mfiles.pl/pl/index.php/Teoria_ERG, [dostęp: 09.02.2019].

15 M. Amstrong, Zarządzanie zasobami ludzkimi, Kraków 2000.

16 M. Zemło, A. Sakowicz-Boboryko, M. Bilewicz, M. Dziekońska, D. Otapowicz, J. Szada-Borzyszkowska, J. Mantur, W kierunku inkluzji społecznej..., op. cit., s. 18.

17 A.H. Maslow, Motywacja i osobowość…, op. cit., s. 84.

18 Ibidem, s. 71.

19 Ibidem, s. 361.

samorealizujące się są twórcze i bardziej kreatywne. Holistyczne podejście do edu-kacji to koncepcja znana jako edukacja afektywna. Skierowana jest na emocje i uczu-cia dzieci. „Podstawowe kwestie edukacji holistycznej obejmują:

1. odpowiedzialność za własne uczenie się i rozwój tożsamości,

2. wspieranie i uznawanie potrzeby miłości i poczucia własnej wartości, 3. nauczyciel jako czynnik strukturalizujący otwartą grupę,

4. wykorzystanie grup rówieśniczych w procesie uczenia się, np.; uczenie się zespołowe z dyskusją prowadzoną przez dziecko, wzmożenie wysiłku in-dywidualnego poprzez interakcje grupową i proces grupowy”20.

Edukacja powinna polegać więc na uczeniu się o osobistym wzrastaniu, co wy-bierać a co odrzucać.

Teoria A.H. Maslowa znalazła swoje odzwierciedlenie w takich dziedzinach jak psychologia, edukacja, marketing i zarządzanie, zdrowie i nauki społeczne.

Uwzględniana jest zatem w zarządzaniu organizacjami. Myśl zawarta w teorii po-trzeb, iż „ludzie osiągają najwyższy poziom, gdy organizacje będą uwzględniać holi-styczną naturę człowieka”21 stanowi w niniejszej pracy podstawę do analiz funkcjo-nowania przedszkoli, jako placówek inkluzyjnych. Tylko mądra, humanitarna i skoncentrowana na potencjale kadr polityka zarządzania zasobami ludzkimi w organizacji będzie skuteczna. Koncepcja ta została nazwana „utopijnym, eupsy-chicznym22 zarządzaniem przywódczym”. Organizacje, które stosują tę teorię:

– troszczą się o permanentne kształcenie pracowników, – umacniają idę, że potencjał tkwi w samorealizacji ludzi,

– uznają, że potrzeby osobistego wzrastania i szacunku są tak samo ważne, jak bezpieczeństwo ekonomiczne.

Takie podejście uwzględnia założenia teorii potrzeb A.H. Maslowa, ponieważ praca uważana jest w niej za doświadczenie psychologiczne, jak i za działalność ekonomiczną. Abraham H. Maslow opracował zbiór 36 założeń dla funkcjonującej

20 Ibidem, s. 362.

21 Ibidem, s. 366.

22 Eupsychia – słowo utworzone przez Maslowa – określa te instytucje, które działają zgodnie z zapropono-wanym przez niego rozumieniem zdrowia psychicznego. Pozostał on pod wpływem „Teorii X i Y” Douglasa McGregora, pokazując, że założenia autogenne (X), czy humanistyczne (Y) – oddziaływają na pełnienie funk-cji przywódczych, Maslow zaproponował zbiór założeń transpersonalnej – „Teoria Z” – uwzględnia ona dą-żenie do samorealizacji, miłości, uznaje wspólne podejmowanie decyzji, wzajemne zaufanie, współpracę – to są niezbędne cechy potrzebne dla rozwoju organizacji. (patrz A.H. Maslow, Motywacja i osobowość…, op. cit., s. 365-367.)

organizacji (między innymi są tam następujące założenia: wszyscy pracownicy dążą do osiągnieć, nie chcą marnować czasu, chcą dobrze pracować, ludzie chcą czuć się ważni, potrzebni, pożyteczni, chcą być szanowani). Jego zdaniem należy przyjąć, że każdemu wato zaufać, każdy dąży za pewnymi wartościami, jak prawda, sprawiedli-wość, doskonałość23. Dyrektor placówki stosując opisany wyżej styl zarządzania (oparty na indywidualnej odpowiedzialności, pracy zespołowej i trosce o ludzi) dąży zgodnie z teorią potrzeb A.H. Maslowa do wysokiego poziomu współzależności mię-dzy ludźmi, wzajemnego zaufania i współpracy po to, aby uzyskać stałą i wysoką wydajność organizacji. W tym procesie pojawia się także taka kategoria pojęciowa, jak „zmiana”.