(25) Najbardziej mi potrzeba…
Uzupełniane zdania dotyczyły:
■ względów innych osób: …miłości przyjaźni; …opieki, wsparcia i miłości; …zrozumienia i miłości; …kogoś, kto by mnie wspierał;
…osoby, która byłaby partnerem; …wsparcia duchowego;
■ stabilizacji, niezależności, bezpieczeństwa, dóbr materialnych: … lepszych perspektyw na przyszłość; …stabilizacji w życiu rodzinnym;
…zmiany w swoim życiu; …zdecydowania i pieniędzy; …własne‑
go mieszkania spokoju.
(39) Nie mogę zrozumieć…
■ postępowania innych ludzi: …postępowania pewnych ludzi; … ludzi ciągle narzekających; …wiecznej pogoni za pieniędzmi; … ludzkiej głupoty; …gdy człowiek świadomie zadaje drugiemu cier‑
pienie; …ludzi, którzy wykorzystują nawet przyjaciół; …potęgi świata;
■ wad charakteru człowieka: …niesłowności, zapominalstwa i nie‑
punktualności; …głupoty i wynikającej z niej bezradności u otacza‑
jących mnie ludzi; …dlaczego ludzie są egoistami.
(43) Dlaczego ja…
Uzupełniane zdania dotyczyły:
■ wypowiedzi dotyczące własnych cech: …jestem taka niecierpli‑
wa; …nie potrafię być bezproblemowa; …zawsze mam tyle wąt‑
pliwości; …nie umiem zaakceptować wielu zjawisk; …robię ciągle wszystko źle; …czuję się odpowiedzialna za wszystkie problemy lu‑
dzi; …muszę być najgłupsza na tym świecie; …jestem taka niedo‑
skonała; …wciąż przejmuję się własnym zdrowiem; …nie umiem powiedzieć nie?
Człowiek nieustannie tworzy i rekonstruuje doświadczenie osobiste i spo‑
łeczne. Na jego treść składają się sensy i znaczenia, które jednostka odkrywa na drodze interpretacji zdarzeń, uruchamiając przy tym proces wartościo‑
wania, polegający na selekcjonowaniu, interpretowaniu i porządkowaniu doświadczeń w pewną całość, której organizację wyznaczają motywy pod‑
stawowe: umacniania siebie i kontaktu z innymi. Proces wartościowania możliwy jest dzięki autorefleksji nad osobistym doświadczeniem z przeszło‑
ści, teraźniejszości i przyszłości.
Doświadczeniową wiedzę na temat Ja, zawartą w projekcji osób bada‑
nych, ukazują następujące przykłady:
Przykład 1. (kobieta, 25 lat)
Ludzie na ogół sądzą, że ja… mam wielkie możliwości. U innych ludzi najbardziej dziwi mnie… pogoda ducha w trudnych sytu‑
acjach. Ludzie w moim wieku… nie zawsze wiedzą, czego chcą od życia. Ludzie śmieją się… gdy jest im dobrze. Najbardziej lubię ludzi, którzy…. mają ciekawą osobowość, nie są puści w środku.
Moja rodzina… to ludzie, na których mogę polegać w trudnych chwi‑
lach, ale również dzielić z nimi radość i szczęście. Matka… jest wzorem postępowania, autorytetem, ale też człowiekiem. Gdy byłem dziec‑
kiem, mój ojciec… często bawił się ze mną.
Mój dom… to najpiękniejsze miejsce.
Moi przyjaciele… mają wspaniałe pomysły. Dzisiejsze kobiety… są wszechstronne. Większość mężczyzn… myśli tylko o sobie.
Najbardziej złości mnie… głupota. Byłem najbardziej dumny… gdy odniosłam sukces. Niepowodzeniem… jest niespełnienie swoich celów i zamierzeń.
Jestem najszczęśliwszy, gdy… robię to co lubię. Wierzę… że osią‑
gnę coś w życiu. Moja przyszłość… zależy ode mnie. Ja często…
Podziwiam… ludzi wytrwałych w swych dążeniach. Najbardziej mi potrzeba… wytrwałości i wiary w swoje możliwości.
Dla mnie miłość… to trwałe i nieprzemijające uczucie. Według mnie pieniądze… nie dają szczęścia, ale warto je mieć. Jestem… szczę‑
śliwa. Ja potajemnie… marzę. Dlaczego ja… staram się być najlepsza.
Zawsze próbuję… doprowadzić do końca, to co rozpoczęłam. Moje zasady moralne… przejęłam od rodziców.
Gdybym mógł coś zmienić w postępowaniu ludzkim, sprawiłbym żeby… było bardziej uczciwe i tolerancyjne, mniej brutalne.
Gdybym mógł zostać kim chcę, to chciałbym być… kompetentnym, szanowanym człowiekiem, mającym ciekawą osobowość.
Przykład 2. (mężczyzna, 27 lat)
Ludzie na ogół sądzą, że ja… jestem przeciętny. U innych ludzi naj‑
bardziej dziwi mnie… brak tolerancji. Ludzie w moim wieku… zacho‑
wują się jak smarkacze. Ludzie śmieją się… często dlatego że inni to robią.
Najbardziej lubię ludzi, którzy… nie starają wykorzystywać innych.
Moja rodzina… właściwie nie wie, co robię. Matka… to nieszczę‑
śliwa kobieta. Gdy byłem dzieckiem, mój ojciec… nie interesował się mną.
Mój dom… jest jaki jest.
Moi przyjaciele… nie mam przyjaciół. Dzisiejsze kobiety… są próżne.
Większość mężczyzn… to ludzie którzy nie dbają o swoje zdrowie.
Najbardziej złości mnie… robienie przez ludzi rzeczy na przekór.
Byłem najbardziej dumny, gdy… byłem najlepszy w grupie.
Niepowodzeniem… czasami się przejmuję.
Jestem najszczęśliwszy, gdy… coś mi wychodzi. Wierzę… w rozsądek.
Moja przyszłość… jest niewiadoma. Ja często… ustępuję innym.
Podziwiam… ludzi, którzy mają czas na wszystko. Najbardziej mi potrzeba… spokoju od ludzi.
Dla mnie miłość… to zgodność i zaufanie. Według mnie pieniądze…
są drogą do celu.
Jestem… człowiekiem dla którego najważniejsza jest wiedza.
Ja potajemnie… rozmawiam ze sobą. Dlaczego ja… nie potrafię otwo‑
rzyć się przed innymi ludźmi.
Zawsze próbuję… wyjść z opresji cało. Moje zasady moralne… nie zmieniają się.
Gdybym mógł coś zmienić w postępowaniu ludzkim, sprawiłbym żeby… mniej pili, mniej myśleli o sobie, byli bardziej szczerzy, potra‑
fili przyznawać się do błędów, bardziej liczyli na siebie niż na głupie szczęście.
Gdybym mógł zostać kim chcę, to chciałbym być… człowiekiem, który ma godne życie.
Podsumowanie
Celem prezentowanych rozważań była charakterystyka treści doświad‑
czeń emocjonalnych i społecznych związanych z Ja, zawartych w materia‑
le projekcyjnym, w aspekcie predyspozycji do zachowań twórczych. W po‑
równawczej charakterystyce osób o wysokich i niskich predyspozycjach do zachowań twórczych ukazane zostało zróżnicowanie w zakresie wartościo‑
wania ich doświadczenia osobistego i społecznego.
Na podstawie właściwości osobowościowych, które są stymulowane i rozwijane w procesie wieloletniego doświadczenia, kształtuje się postawa twórcza (innowacyjna) i odtwórcza (zachowawcza) człowieka. Mamy do czynienia z działaniem specyficznego mechanizmu regulującego funkcjo‑
nowanie osób reprezentujących typ zachowawczy i typ twórczy. Istotą tego mechanizmu jest interakcja na zasadzie sprzężenia zwrotnego następują‑
cych elementów:
■ poznawczych, potencjalnych zdolności twórczych;
■ osobowościowej aktywacji (działanie hamujące lub stymulujące sfery emocjonalno ‑motywacyjnej na rozwój kreatywności w sferze poznaw‑
czej i przejawianie jej w zachowaniu); oceny przez człowieka rezultatów własnej aktywności (twórczej lub adaptacyjnej).
Sfera emocjonalno ‑motywacyjna stanowi bardzo ważny mechanizm regulujący funkcjonowanie osoby twórczej i zachowawczej, będący osobo‑
wościową aktywacją pozytywną lub negatywną (Popek, 2000, 2003).
Doświadczanie jest procesem bardzo indywidualnym, niepowtarzal‑
nym i dynamicznym. W istocie stanowi interakcję zachodzącą pomiędzy doświadczającym podmiotem a doświadczanym obiektem, między doświad‑
czeniami świata zewnętrznego i doświadczeniami świata wewnętrznego z perspektywy danego podmiotu. Doświadczane obiekty mają z kolei dla niego różną wartość. Wartościowanie może być traktowane jako proces (selekcjonowanie, porządkowanie i interpretowanie doświadczeń oraz inte‑
growanie ich w system znaczeń osobistych) lub jako rezultat procesu nada‑
wania znaczeń. Każde wartościowanie ma sobie właściwe, osobiste, afek‑
tywne konotacje — wyzwala osobiste zaangażowanie i emocjonalny stan.
Człowiek ma naturę twórczą, czyli to, z czym się spotyka w czasie i prze‑
strzeni, jest zawsze interpretowane przez niego i w jego własny, niepowta‑
rzalny sposób. Proces doświadczania — rozumiany jako proces interak‑
cji — ma tym samym, bardzo indywidualny, niepowtarzalny charakter.
Człowiek porządkuje i łączy w sensowną całość doświadczenia swego życia z ich interpretacjami, uwzględniając aspekt temporalny życia (przeszłość, teraźniejszość, przyszłość), pokazuje siebie poprzez narrację (Tokarska, 1995).
Tworzenie narracji przybiera niejednokrotnie postać narracji o sobie — auto‑
narracji. Autor opowiada o pewnym fragmencie swojego życia bądź o całym swym życiu. W ten sposób wydobyta na powierzchnię treść staje się czymś, co jest już niezależne od podmiotu. Może on jednak uczynić ją przedmiotem analiz, rozważań, może się do niej odnieść. Dla podmiotu może ona stać się swoistym lustrem, w którym ma on możliwość przejrzenia się.
„Słowo wypowiedziane ma inny odbiór niż niedookreślone myślenie”
(Gadamer, 1979).
Literatura
Bartosz B. (2004): Ludzie chcą opowiedzieć swoją historię. Konstruowanie rzeczywistości w narracji (przez pryzmat doświadczeń autobiograficznych). W: Dryll E., Cierpka A., (red.): Narracja. Koncepcje i badania psychologiczne. Warszawa: Wydawnictwo Instytu‑
tu Psychologii PAN.
Curtis J. (1961): Test Niedokończonych Zdań (The Curtis Completion Form). Autoryzowany przekład J. Karczewskiej. Warszawa: PAN.
Erikson E.H. (1997): Dzieciństwo i społeczeństwo. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
Fromm E. (1989): Postawa twórcza. W: Malicka M.: Twórczość, czyli droga w nieznane. War‑
szawa: WSiP.
Gadamer H.G. (1979): Rozum, słowo, dzieje. Warszawa: PIW.
Gasiul H. (2001): W poszukiwaniu podstaw rozwoju „ja” emocjonalnego. Warszawa: Żak.
Jarymowicz M. (2005): Uczucia. W: Szewczuk W. (red.): Encyklopedia psychologii. Warsza‑
wa: PWN.
Kocowski T. (1991): Szkice z teorii twórczości i motywacji. Poznań: SAWW.
Kozielecki J. (1987): Koncepcja transgresyjna człowieka. Warszawa: PWN.
Kulczycki M. (1991): Psychologia rozwiązywania konfliktów życiowych. Prace Psycholo‑
giczne, 25, s. 19—35.
Lazarus R.S. (1999): Uniwersalne zdarzenia poprzedzające emocje. W: Ekman P., Davidson R.J. (red.): Natura emocji. Gdańsk: GWP.
Maruszewski T., Ścigała E. (1998): Emocje — aleksytymia — poznanie. Poznań: Wydawnic‑
two Fundacji Humaniora.
Maslow A.H. (1986): W stronę psychologii istnienia. Warszawa: PAX.
Popek S. (1988): Zdolności i uzdolnienia twórcze. W: Popek S. (red.): Aktywność twórcza dzie‑
ci i młodzieży. Warszawa: WSiP.
Popek S. (1989): Psychologiczna analiza procesu twórczego. W: Popek S. (red.): Wybrane za‑
gadnienia kształcenia i wychowania dzieci i młodzieży. Warszawa: WSiP.
Popek S. (1990, 2000): Kwestionariusz Twórczego Zachowania KANH. Lublin: Wydawnic‑
two UMCS.
Popek S. (2003): Człowiek jako jednostka twórcza. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Przetacznik ‑Gierowska M., Tyszkowa M. (1996): Psychologia rozwoju człowieka. Zagadnie‑
nia ogólne. T. 1, Warszawa: PWN.
Rogers C. (2002): Sposób bycia. Poznań: Rebis.
Sęk H. (1984): Teoretyczne podstawy metod projekcyjnych. W: Sęk H. (red.): Metody projekcyj‑
ne — tradycja i współczesność. Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu im. A. Mickiewicza.
Stasiakiewicz M. (1999): Twórczość i interakcja. Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu im.
A. Mickiewicza.
Stasiakiewicz M. (2000): Testy projekcyjne. W: Strelau J. (red.): Psychologia. Podręcznik aka‑
demicki. T. 1. Gdańsk: GWP.
Stasiakiewicz M. (2004): Proces twórczy jako zdobywanie kompetencji działania. W: Popek S.
(red.): Twórczość w teorii i praktyce. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Schulz R. (1990): Twórczość. Społeczne aspekty zjawiska. Warszawa: PWN.
Straś ‑Romanowska M. (1992): Los człowieka jako problem psychologiczny. Podstawy teore‑
tyczne. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Tokarska U. (1995): Konfrontacja z samym sobą w ujęciu D.J. Levinsona. W: Gałdowa A. (red.):
Współczesne koncepcje osobowości. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Trzebińska E. (1998): Dwa wizerunki własnej osoby: studia nad sposobami rozumienia siebie.
Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Trzebiński J. (1976): Osobowościowe uwarunkowania twórczości. W: Reykowski J. (red.): Oso‑
bowość a społeczne zachowanie się ludzi. Warszawa: KiW.
Trzebiński J. (red.) (2002): Narracja jako sposób rozumienia świata. Gdańsk: GWP.
Tyszkowa M. (1988): Rozwój psychiczny jednostki jako proces strukturacji i restrukturacji do‑
świadczenia. W: Tyszkowa M. (red.): Rozwój psychiczny człowieka w ciągu życia. War‑
szawa: PWN.
Winczo M. (1994): Dwa kody — dwa światy? Czyli o tym, co może wynikać z odmiennej ge‑
nezy kodów: percepcyjno ‑wyobrażeniowego i słowno ‑twierdzeniowego. W: Jarymowicz M.
(red.): Poza egocentryczną perspektywą widzenia siebie i świata. Warszawa: Wydawnic‑
two Instytutu Psychologii PAN.