W wielu publikacjach wykazano pozytywny wpływ wyobrażeń ruchowych na wydajność fizyczna organizmu
[79, 80, 81, 82]. Vandell i wsp. w swojej pracy dowiedli, że koszykarze trenujący mentalnie rzuty wolne wykazywali wzrost celności porównywalny ze sportowcami trenującymi fizycznie [79]. Także Clark potwierdził, że trening mentalny daje rezultaty porównywalne z tymi osiąganymi poprzez trening fizyczny [80]. Ponadto stwierdził też, że kombi-nacja obu rodzajów treningu przynosi najlepsze rezultaty.
W późniejszych latach wykazano, że regularne powta-rzanie treningów mentalnych u sportowców przyspiesza naukę nowych ruchów [83, 84]. W 2003 r. Ranganathan i wsp. przeprowadzili eksperyment trwającym 12 tygodni, w którym wzięło udział 30 młodych osób [85]. Zostali
oni podzieleni na trzy grupy. Dwie pierwsze grupy ćwi-czyły 5 razy w tygodniu po 15 minut za pomocą techniki wyobrażeniowej wybrany mięsień (odpowiednio: pierwsza grupa – mięsień małego palca u dłoni, druga grupa – mię-sień dwugłowy ramienia). Trzecia grupa nie wykonywała żadnych ćwiczeń i stanowiła grupę kontrolną. Pomiary siły mięśnia były wykonywane odpowiednio przed, w czasie i po treningu. Wyniki przeprowadzonego badania wyka-zały, że członkowie grupy pierwszej poprawili siłę mięśnia średnio o 53%, a członkowie grupy drugiej o 13,4%. Wyniki tego eksperymentu rozbudziły ogromne nadzieje, szcze-gólnie na polu rehabilitacji, ale oczywiście także w świecie sportu. W 2000 r. badanie przeprowadzone przez Cum-minga i Halla zapoczątkowało teorię, że przeprowadzanie treningów mentalnych techniką kinestetyczną u sportow-ców wyczynowych zdecydowanie zwiększa ich osiągnię-cia [86]. W dzisiejszych czasach nadal największy sukces na arenach sportowych odnoszą właśnie treningi mentalne uwzględniające składową kinestetyczną. Ich skuteczność poparta została szeregiem badań [87, 88, 89, 90]. W 2005 r.
Potter i Lane przetestowali model PETTLEP na 36 mło-dych płotkarzach [88]. Zostali oni podzieleni na 3 grupy trenujące przez 5 tygodni trzy razy w tygodniu. Pierwsza z nich przeprowadzała trening mentalny metodą PETTLEP, druga tradycyjną techniką wyobrażeniową, a trzecia była grupą kontrolną. Grupa PETTLEP przeprowadzała trening w postaci stojącej, w swoich własnych strojach sportowych, uwzględniając także początkowe przygotowania do skoku oraz dźwięki dochodzące z trybun puszczane w formie audio. Z kolei grupa tradycyjna wykonywała trening men-talny nie uwzględniając składowej kinestetycznej. Grupa PETTLEP osiągnęła najlepsze rezultaty we wszystkich aspektach skoku przez płotki. W 2007 r. Smith i wsp. prze-prowadzili eksperyment porównujący klasyczny trening wyobrażeniowy (nieuwzględniający składowej kinestetycz-nej) z treningiem przeprowadzanym za pomocą modelu PETTLEP w doskonaleniu rzutów karnych w hokeju na trawie [90]. Do badania włączono 48 graczy, z czego połowę stanowili mężczyźni, a drugą połowę kobiety. Żaden z zawodników nie przechodził wcześniej treningu metodą wyobrażeniową. Grupę badaną podzielono na 4 podgrupy.
Członkowie pierwszej z nich przeprowadzali trening men-talny stojąc na boisku hokejowym w strojach drużynowych.
Druga grupa zawierała osoby, które przeprowadzały taki
sam trening, także w swoich uniformach, ale we własnych domach. Z kolei trzecia grupa trenowała za pomocą kla-sycznego treningu mentalnego, siedząc w swoich ubraniu codziennym we własnym domu. Ostania grupa zamiast treningu mentalnego czytała codziennie literaturę zwią-zaną z grą w hokeja. Sesje treningowe każdej z grup trwały 5 minut dziennie przez kolejne 6 tygodni. Przez ten czas każda z badanych osób miała za zadanie wyobrazić sobie 10 kolejnych rzutów karnych. Oprócz treningu mentalnego każdy gracz prowadził normalny tryb życia, uwzględnia-jący regularne treningi fizyczne. Po zakończeniu badania sprawdzany był wzrost celności rzutów karnych. W grupie pierwszej nastąpił 15% wzrost celności rzutów. W grupie drugiej niemalże 10%, w trzeciej mniej niż 6%, a w czwar-tej zaledwie 1%. Kolejne badanie przeprowadzone przez Smitha i wsp. rok później miało na celu porównanie sku-teczności metody PETTLEP, tradycyjnego treningu men-talnego oraz ćwiczeń fizycznych w poprawie celności tzw.
rzutu przez bunkier w grze w golfa [89]. W tym celu 34 graczy grających minimum 10 lat podzielono na 4 grupy.
Grupa „fizyczna” uderzała 15 -krotnie 2 razy w tygodniu.
Grupa PETTLEP zamiast fizycznego treningu przeprowa-dzała trening mentalny. Grupa mieszana PETTLEP/fizyczna 2 razy w tygodniu przeprowadzała trening grupy fizycz-nej, a w 2 inne dni w tygodniu trening PETTLEP. Ostania grupa czytała literaturę związana z golfem. W trzeciej gru-pie odsetek trafień wzrósł o 22, w grugru-pie gru-pierwszej o 13,3, w drugiej o 7,8, a w czwartej zaledwie o 2.
Inne przykłady zastosowania treningu mentalnego
Wśród innych zastosowań treningu mentalnego prym wiedzie rehabilitacja. W dziedzinie tej powstało wiele publi-kacji, a zdobyta dzięki przeprowadzonym eksperymen-tom wiedza jest szeroko stosowana w praktyce szpitalnej.
Za przykład może posłużyć praca Feirweather i Sidaway z 1993 r., w której grupą docelową stanowili pacjenci cier-piący na chroniczny ból pleców spowodowany hiperlordozą lub hiperkifozą [91]. U chorych zastosowano 3 -tygodniowy program łączący trening mentalny z fizycznym, w efek-cie czego uzyskano znaczną redukcje odczuwanego przez nich bólu. Z kolei w 1999 r. Cincotta i wsp. podjęli próbę zastosowania treningu mentalnego u pacjentów całkowicie sparaliżowanych z powodu urazu rdzenia kręgowego [92].
Po miesiącu trwania eksperymentu nie odnotowano zna-czących zmian w sygnałach EMG i TMS u osób badanych.
Natomiast zaobserwowano u nich wzrost pobudliwości włó-kien mięśniowych w obrębie małego palca dłoni podczas jego długotrwałej mentalnej stymulacji. W późniejszym czasie inni autorzy potwierdzili przydatność treningu men-talnego w rekonwalescencji osób dotkniętych paraliżem pochodzenia rdzeniowego [93, 94]. W latach 2000–2001 Page i wsp. przeprowadzili badania dotyczące rehabilitacji ręki u pacjentów będących po udarze [95, 96]. W tym celu
stworzyli oni 8 -tygodniowy program składający się z tre-ningu mentalnego połączonego z tradycyjną rehabilitacją (tzw. trening mieszany), a pacjentów podzieli na 2 grupy:
treningu mieszanego oraz tradycyjnej rehabilitacji (grupa kontrolna). Wyniki eksperymentu jednoznacznie wykazały większą poprawę stanu zdrowia u pacjentów stosujących trening mieszany. Co więcej, po upływie 5 lat ci sami auto-rzy przeprowadzili kolejny eksperyment, w którym udo-wodnili, że terapia mieszana jest skuteczna u pacjentów nawet wtedy, kiedy zaczyna być stosowana dopiero po roku od wystąpienia epizodu udarowego [97].
Kolejnym istotnym zastosowaniem treningu mentalnego w praktyce jest trening muzyczny [9, 10, 11, 46, 98]. Jak już wcześniej wspomniano, w 1998 r. Clasen i wsp. oraz Van Mier i wsp. niezależnie od siebie wykazali, że wyko-nywanie przez muzyków nawet niewielkich ruchów, przez krótki okres czasu powoduje istotne zmiany strukturalne w ośrodku ich reprezentacji w korze mózgowej [9, 10].
Z kolei w 2003 r. Gaser i Schlaug jednoznacznie dowie-dli, że intensywny mentalny trening muzyczny powoduje wieloogniskowe zmiany w korze mózgowej odpowiada-jące tym zachodzącym podczas fizycznej gry na instrumen-cie [11]. Zaledwie rok później Meister i wsp. przeprowadzili trening mentalny na grupie pianistów grających kolejno w rzeczywistości i w myślach [46]. I w tym przypadku podczas treningu mentalnego pobudzone zostały te same obszary kory mózgowej, co w przypadku prawdziwej gry na instrumencie. Ponadto zastosowanie tego rodzaju tre-ningu spowodowało znaczny wzrost umiejętności muzycz-nych u badamuzycz-nych osób.
W ostatnim czasie najbardziej obiecującym potencjal-nym zastosowaniem treningu mentalnego jest leczenie nadwagi. Za przykład może posłużyć eksperyment prze-prowadzony dwa lata temu na Uniwersytecie Harvarda.
Obserwowano w nim 80 osób pracujących w branży hotelar-skiej, które zostały podzielone na 2 grupy. Pierwsza z grup została dokładnie poinformowana o tym, ile kalorii zostaje spalonych podczas wykonywania przez nich określonych prac, a co za tym idzie, jakie będzie przypuszczalne tempo utraty ich wagi. Drugi zespół takich informacji nie otrzymał.
W efekcie członkowie pierwszej grupy schudli znacznie więcej. Ponadto poprawiły się u nich taki parametry, jak:
stosunek talia/biodra oraz ciśnienie tętnicze. Wyniki tego eksperymentu pokazują, jak ogromne znaczenie w kreowa-niu nas samych ma nasz umysł i otwierają neuronaukowcom drzwi do dalszego prowadzenia badań w tym temacie [99].
Podsumowanie
Trening mentalny jest doskonałym narzędziem w ręku każdego zawodowego sportowca, jak i amatora. Co wię-cej, niesie on nadzieję dla rehabilitacji i promowania zdro-wego stylu życia. Jednakże, mimo dużych osiągnięć w tej dziedzinie, nie możliwe jest wykluczenie z planu trenin-gów klasycznego treningu fizycznego. Nie jest możliwe też,
żeby żmudne i trudne treningi mentalne wyparły kiedy-kolwiek proste i szybkie w działaniu środki dopingujące.
Ponadto nie łudźmy się, że zastąpi nam on godziny spę-dzone na fitnessie, siłowni lub ścieżce biegowej. Podsumo-wując wspomagajmy się treningiem mentalnym, aczkolwiek
jako dodatkiem do tradycyjnych ćwiczeń fizycznych. Jest on doskonałym dopingiem, a przy tym naturalnym, bo prze-cież wywodzącym się wprost z naszego wnętrza.
Piśmiennictwo u Autora.
P o m o R S k I U n I w E R S y T E T m E d y C z n y w S z C z E C I n I E 105–6
maRzEna dżon