• Nie Znaleziono Wyników

Turystyka religijna i pielgrzymkowa

W dokumencie TURYSTYKA KULTUROWA (Stron 190-199)

Rodzaje i formy turystyki kulturowej

Przykład 2: Wyprawa: „Wielka podróż po Indonezji”

2.3.9. Turystyka religijna i pielgrzymkowa

Literatura fachowa: Pielgrzymki posiadają szeroką literaturę tak za granicą [m.in. Kötting 1950; Foster 1982; Richards, Fernandez 2007] jak i w Polsce.

Najpełniejszą analizę tego fenomenu w języku polskim przedstawił Jackowski [1991;1998], jako najstarszą znaną formę podróży kulturowych prezentuje je Różycki [2008, s.106]. Stanowią one bez wątpienia najbardziej klasyczny przejaw turystyki religijnej. Od dłuższego czasu nie są już one jednak jedynym sposobem podróżowania do miejsc i obiektów związanych z religią i kultem [Griffin, Raj 2013], choć nadal odgrywają znaczącą rolę nie tylko w całości ruchu turystycznego, ale i w życiu kulturalnym (i gospodarczym) licznych miejscowości214. W ostatnich czasach obok nich pojawiają się coraz częściej także wyprawy o charakterze poznawczym [Różycki 2009, s. 157 n; Buczkowska 2008, s. 53]. Są one podejmowane do miejsc związanych z daną religią zarówno przez osoby wierzące, jak i niewierzące lub wyznające inne religie, a zainteresowane tematyką tej religii, znaczącymi dla niej miejscami i eventami religijnymi oraz dziedzictwem kulturowym z tym związanym (sanktuaria, monumentalne świątynie, historyczne szlaki pielgrzymkowe). W odróżnieniu od ruchu pielgrzymkowego podróże odbywane przez tę grupę turystów można określić nazwą turystyki religijno-kulturowej [Mikos v. Rohrscheidt, 2008a, s. 149]. Najobszerniejszymi polskimi pozycjami, poświęconą obu tym grupą wypraw traktowanym łącznie są wydane w kolejnych latach monografie pod redakcją Z. Kroplewskiego i A. Panasiuka [2010; 2011a, 2011b]. Natomiast obszerne uzasadnienie empiryczne dla wyodrębnienia poznawczych i religijnych aspektów tej formy turystyki podaje A. Mikos v. Rohrscheidt [2013d].

Pielgrzymki do miejsc świętych są znacznie starsze niż chrześcijaństwo i związane są z wywodzą się z licznymi religiami starożytności i [Mazur 2010,

213 Źródło: Katalog Biura GEBECO: „Länder erleben: Südostasien, Indien, Nepal und Sri Lanka“

na rok 2006, wyd. GEBECO, Kiel 2005, s.134-135.

214 Kwestię wpływu regularnych i licznych wędrówek i odwiedzin współczesnych pielgrzymów na te aspekty funkcjonowania miejscowości i regionów opisują szerzej m.in. Gonzalez i Medina [2003].

190

s.113-114]. Księga Psalmów świadczy o zbiorowych pielgrzymkach Żydów do Jerozolimy, zaś w Ewangeliach znajdziemy potwierdzenie rozwiniętego ruchu pobożnych (i nakazanych prawem religijnym) wypraw za czasów Jezusa215. Chrześcijaństwo także podjęło ideę pielgrzymek, gdy tylko stało się religią dozwoloną i powszechnie akceptowaną.216. Należy tu zaznaczyć, że to właśnie pielgrzymka jak może żadna inna podróż posiada dla pielgrzymującego własne, autonomiczne znaczenie nie tylko jako wyprawa do celu, lecz także jako sama wyprawa, będąca symbolem życia i okazją do refleksji nad nim w kontekście wiary i tego sensu, który ta wiara życiu nadaje.217 Można zatem bez wątpliwości zaliczyć ruch pielgrzymkowy do najstarszych fenomenów zbiorowych podróży nie związanych z pracą, zaś do wypraw kulturowych w szczególności.

Możemy tak uczynić z racji faktu, że sam fenomen religii jest dziś powszechnie i zgodnie uważany za integralną część kultury, zaś jej kulturotwórcza rola także nie ulega wątpliwości.

Niemniej przy współczesnych próbach zdefiniowania zjawiska turystyki pielgrzymkowej i religijnej, koniecznego dla uporządkowania opisu tego zjawiska, pojawiają się pewne problemy. Bardzo liczni turyści odwiedzają w naszych czasach miejsca uznane za święte, a nawet odbywają podróże po tradycyjnych szlakach pielgrzymich, nie kierując się w pierwszym szeregu motywacją religijną, lecz chęcią doświadczenia kulturowego aspektu religii lub obejrzenia zabytków o charakterze sakralnym. Badacze wskazują na płynne i często niemożliwe do ustalenia różnice w motywacji uczestników zorganizowanych grup, podejmujących wyprawy o charakterze pielgrzymkowym, niezależnie od nazwy, nadawanej takim imprezom przez ich organizatorów. Dlatego (przy założeniu przynależności turystyki pielgrzymkowej do podróży kulturowych w sensie szerszym oraz zaliczając do nich także wyprawy dla zwiedzania miejsc i obiektów sakralnych z celem kulturowym) proponuje się ten rodzaj turystyki opisywać już to oddzielnie, jako turystykę religijną i pielgrzymki218 już to wspólnie, jako turystykę religijno-pielgrzymkową.

215 Por. Ps 122 (121), s. 690, także Łk 2, 41-50, Pismo Święte [1982,s. 1183n.]

216 Starożytnym i bardzo przekonującym dowodem odbywania pielgrzymek jest słynny opis pobożnej wyprawy rzymsko-galijskiej mniszki Eterii. Por. “Eteria. Pielgrzymka do miejsc świętych“, przeł. W. Szołdrski, PSP 6 (1970), 160-241. Naukowy komentarz tego tekstu por. Staniecki 1993, 213-218.

217 Por. Haab 1996, s.16: “Many definitions of pilgrimage tend to ignore the importance of the journey in pilgrimage. For many pilgrims, traveling to the shrine may be just as important or even more important than the shrine itself. This is because pilgrimage is not just an external but also an internal journey.”

218 Por. Jackowski 1991, s.1 oraz s. 8-9. Autor, określając jako zasadnicze kryterium wypraw religijnych fakt, że w odróżnieniu od pielgrzymki z jej celem przeżycia religijnego ich „głównym motywem są przede wszystkim aspekty religijno-poznawcze lub poznawcze”, wyraźnie rozdziela

191 Dzieje się tak min. z uwagi na fakt, że bardzo znaczna część współczesnych pielgrzymów docenia wartości kulturowe miejsc świętych i zapoznaje się z nimi w trakcie pielgrzymki219. Jest to zjawisko wprawdzie mocno niejednorodne z uwagi na motywacje a także profil uczestników podróży, wspólny mianownik tych wypraw stanowią jednak miejsca kultu religijnego, będące celem głównym wycieczek220.

Dla dopełnienia obrazu turystyki miejsc związanych z religią należy wspomnieć rzecz jasna także o bardzo licznych wyprawach, w których programach pojawiają się miejsca i obiekty związane z religią (zwłaszcza zabytkowe lub monumentalne kościoły i klasztory), choć nie są one głównym celem podróży.

Tę grupę wypraw trudno określić jako religijne, a tym bardziej pielgrzymkowe, choć zawierają takie elementy.

Chcąc uwzględnić z jednej strony aspekty łączące oba typy podróży, które zgodnie z powszechną definicją turystyki zdecydowanie do niej zaliczamy, z drugiej zaś pragnąc ukazać istniejące różnice, związane z motywacją uczestników (a co za tym idzie, także z programami wielu imprez), zdecydowaliśmy się na następujące określenie tego zjawiska:

Turystyka religijna to podróże podejmowane z motywów religijnych lub poznawczych, których głównym celem są miejsca związane z historią religii, miejsca kultu religijnego oraz wydarzenia religijne.

Natomiast w jej ramach można wyodrębnić:

Turystykę religijno-pielgrzymkową czyli podróże, podejmowane z motywów religijnych, których głównym celem są, miejsca kultu religijnego, wydarzenia o charakterze religijnym oraz obiekty sakralne.

oraz:

Turystykę kulturowo-religijną czyli podróże podejmowane z motywów poznawczych, których głównym celem są miejsca związane z historią religii oraz miejsca kultu religijnego.

obie grupy podróży, określając jedną z nich mianem turystyki religijnej (s. 8-9), drugą zaś wzbrania się zaliczać do turystyki, pozostając przy określeniu „pielgrzymki” (s.1).

219 Por. Suprewicz 2005, s. 157: Autor zatytułował podrozdział swej pracy poświęcony interesującemu nas rodzajowi podróży określeniem: turystyka religijno-pielgrzymkowa, motywując to następująco:

„uczestnictwo turystów w wydarzeniach religijnych, cele religijne i poznawcze wyjazdów oraz pielgrzymki tworzą razem zwartą i logiczną całość, nazywaną turystyką religijną i pielgrzymkową”.

220 Połączenie pielgrzymek i podróży religijnych proponują także Richards i Fernandez [2007, s. 219], uwypuklając przy tym płynne granice pomiędzy wymiarem kulturowym a ściśle religijnym tych wypraw. Grupę wypraw religijnych sytuują oni przy tym dokładnie na przecięciu pielgrzymek i „laickiej” turystyki kulturowej, umieszczając ją pośrodku następującej osi: „Pilgrimage – Religious Tourism – Cultural Tourism”.

192

Wspólny dla obu grup wypraw cel podróży zaakcentowany jest przez wskazanie miejsc, obiektów i wydarzeń, na które ukierunkowane są programy zarówno podróży pielgrzymkowych, jak i religijnych. O ich różnicy stanowi motywacja podjęcia wyprawy: może być ona czysto religijna (pielgrzymka jako forma modlitwy w drodze, udział w obrzędach religijnych w drodze i na miejscu docelowym), religijno-poznawcza (zarówno ściśle religijne cele jak i wyodrębnione elementy spotkania z dziedzictwem kultury) lub też poznawcza (podróż do miejsc związanych z religią w celach edukacyjnych lub z chęci ich zwiedzenia jako dziedzictwa kulturowego). W tym pierwszym przypadku będziemy mieli do czynienia z turystyką pielgrzymkową, w tym ostatnim z religijno-kulturową, przy czym bardzo liczne podróże z uwagi na swój program nie będą mogły zostać wyraźnie zakwalifikowane, zajmując ową środkową pozycję wypraw religijnych.

Istotnymi cechami ruchu pielgrzymkowego (zarówno indywidualnego jak i grup zorganizowanych, pieszego221 jak i posługującego się środkami transportu) są:

sezonowość, związana z kalendarzem głównych świąt religijnych oraz specjalnych wydarzeń o charakterze religijnym, będących okazją do organizowania masowych pielgrzymek222, silna motywacja religijna uczestników, ukierunkowanie podróży i programu na jeden cel (sanktuarium, święte miejsce) lub grupę jednorodnych celów (szereg sanktuariów, miejsc kultu religijnego), stosunkowo wysoki stopień integracji uczestników, bazującej na wspólnie wyznawanych wartościach, podobnie definiowanych osobistych powodach podjęcia pielgrzymki oraz wspólnych im przekonaniach religijnych (zwłaszcza o braterstwie i solidarności pielgrzymujących wynikających z zasad wyznawanej religii) i postępującej stopniowo poprzez wspólny udział w obrzędach i innych praktykach religijnych.

Ważnym elementem takich podróży jest też wspólny udział w wydarzeniu kulminacyjnym (uroczysta liturgia, masowe spotkanie, grupowe nabożeństwo w miejscu docelowym, wędrówka po świętych miejscach i inne).

Z takiego charakteru wypraw pielgrzymkowych wynikają konsekwencje dla roli pilota czy przewodnika grup tego rodzaju. O ile nie pełni on jednocześnie

221 Popularność pieszych pielgrzymek w Polsce jest raczej rzadkim zjawiskiem w skali Europy i nie powinna narzucać polskiemu czytelnikowi całościowego obrazu ruchu pielgrzymkowego, odbywającego się zasadniczo na innych zasadach. Ilość uczestników pielgrzymek pieszych w stosunku do ogólnej liczby pielgrzymów nawet w Polsce ocenia się na 5-6% [Jackowski, 1991, s. 98]. Różnice dotyczą także organizacji pielgrzymek, którą w Polsce w przeważającym stopniu kieruje duchowieństwo, zaś w innych krajach jest ona w rękach stowarzyszeń i biur podróży, tylko terminy pielgrzymek bywają uzgadniane z opiekunami miejsc świętych.

222 Jako przykład znacznego zwiększenia ilości pielgrzymów w środowisku katolickim W. Gaworecki, podaje ogłoszenie przez papieża Jana Pawła II roku 2000 Rokiem Świętym, w którym sam Rzym został odwiedzony przez 9 milionów osób więcej niż w latach wcześniejszych i następnych, wśród nich głównie pielgrzymów. [Por. Gaworecki 2003, s. 78-79].

193 funkcji religijnej223, powinien przynajmniej bardzo dobrze orientować się w zasadach religijnych grupy, znać historię i specyfikę zwiedzanych miejsc świętych i związanych z nimi ważnych wydarzeń i postaci religijnych oraz posiadać wystarczającą znajomość obrzędów i zwyczajów danej grupy religijnej i miejsc, do których się udaje. Istotną rolę gra także jego osobista zdolność do empatii, umiejętność dostosowania się do specyficznej atmosfery grupy pielgrzymkowej i współpracy z ewentualnym przewodnikiem duchowym grupy. Jeśli prowadzący grupę spełnia także funkcje duchowego przewodnika lub choćby częściowo uczestniczy w religijnej integracji grupy, staje się oczywistym, że niezbędnym wymaganiem jest jego osobista identyfikacja nie tylko z samą grupą religijną, ale także z duchowym celem pielgrzymki.

Generalnie zauważa się, że z uwagi na wyraźnie zdefiniowany i stanowiący główną motywację grup pielgrzymkowych cel przeżycia religijnego grupy te zazwyczaj nie wyrażają daleko idących wymagań odnośnie infrastruktury towarzyszącej (noclegi, żywienie, transport), przyjmując ewentualne niedogodności w drodze jako część dobrowolnie wziętych na siebie trudów pielgrzymki, naturalnie należącą do tego typu wyprawy. Jednak wraz z rosnącym poziomem dobrobytu danego społeczeństwa i życia codziennego także pojęcie koniecznych wyrzeczeń zmienia się dość szybko, zatem także grupy pielgrzymkowe w coraz mniejszym stopniu akceptują bardzo prymitywne formy zakwaterowania oraz brak możliwości zachowania higieny osobistej czy niewystarczające posiłki.

Klasyczne podróże kulturowo-religijne moglibyśmy określić także mianem

„religijnych podróży studyjnych”, z uwagi na typową konstrukcję ich programu oraz wyraźną obecność w nim elementów edukacyjnych224. Ich głównym celem są miejsca związane z dziejami chrześcijaństwa (jak Palestyna, Grecja, Rzym i inne), a także innych religii (np. judaizm, buddyzm, islam), rożnych kierunków duchowości (np. szlak pielgrzymi św. Jakuba do Composteli, szlaki benedyktyńskich czy cysterskich klasztorów, szlaki sanktuariów maryjnych), trasy związane z działalnością świętych, wielkich misjonarzy czy reformatorów

223 Przegląd ofert europejskich podróży o charakterze pielgrzymkowym przekonuje, że także uczestnictwo osoby duchownej w grupach pielgrzymkowych nie jest regułą. Wyjątkiem są tu polskie grupy pielgrzymkowe, organizowane zasadniczo przez parafie i grupy religijne a przynajmniej we współpracy z nimi. Rola pilota czy przewodnika podczas podróży pielgrzymkowej ulega zatem znacznej zmianie w zależności od tego, czy spełnia on także funkcje religijnego animatora grupy.

224 Znakomitym przykładem oferty takich studyjnych podróży są katalogi wyspecjalizowanych zachodnioeuropejskich biur pielgrzymkowych, oferujące obok pielgrzymek tzw. „podróże biblijne”

lub wprost podróże studyjne do miejsc związanych z dziejami religii lub historycznym kultem.

Por. np. Katalog austriackiego Biura Podróży „Biblische Reisen” za rok 2004, s. 1-54, wyd. G. Aigner, Klosterneuburg, 2004.

194

religijnych (np. podróże śladami św. Pawła, Marcina Lutra, ostatnio także Jana Pawła II225). Jednak, choć programy grupowych wycieczek tego typu niemal zawsze pozostawiają możliwość religijnej refleksji i udziału w obrzędach kultycznych i nabożeństwach, a nawet do nich zachęcają, to nie one są głównym celem wyprawy. Pobyt w miejscach świętych, na szlakach pielgrzymich czy w obiektach sakralnych, ma na celu głównie ich zwiedzanie z kompetentnym przewodnictwem, ważna rolę odgrywają historyczne czy literackie wykłady lub komentarze do znaczenia i dziejów zwiedzanych obiektów, zwraca się uwagę na kulturotwórcze oddziaływanie tych miejsc oraz osób z nimi związanych, wartość monumentów architektury oraz dzieł sztuki, uczestnicy zapoznają się wreszcie ze źródłami i historycznym rozwojem lokalnego kultu czy określonego kierunku duchowości oraz ich zewnętrznymi wyrazami, przy czym podejście do tematu i sposób jego przekazu są raczej krytyczne niż hagiograficzne.

Wśród uczestników takich podróży większość stanowią osoby wykształcone (z reguły jednak w innych niż religia dziedzinach), zainteresowane głębszym poznaniem historii i miejsc świętych własnego wyznania albo bardziej ogólnie – religijnymi aspektami i źródłami kultury, czy po prostu zabytkami i pomnikami dziedzictwa kulturowego. Wynika z tego duża różnorodność motywacji uczestników podróży, znacznie mniejszy stopień integracji wewnątrz grupy oraz stosunkowo szerokie spektrum jej potencjalnych zainteresowań. W przeciwieństwie zatem do prowadzących grupy pielgrzymkowe, od pilotów i przewodników wypraw religijno-kulturowych nie jest wymagana identyfikacja z (zasadniczo nieobecnym przy takich podróżach) religijnym „celem głównym” wyprawy, natomiast muszą oni zwracać znacznie większą uwagę na poziom podawanych informacji i komentarzy oraz na jakość świadczeń typowo turystycznych, które otrzymuje grupa. Z uwagi na względną zamożność większości uczestników grup religijno-kulturowych korzystają one zazwyczaj z hoteli i restauracji średniej i wysokiej klasy.

Na zakończenie warto wspomnieć o polskim fenomenie „pielgrzymko-wycieczek”. Pojęcie to, nie uznane dotąd przez badaczy turystyki za osobny rodzaj imprez, stosowane jest przez samych organizatorów podróży grupowych226 głównie ze względów marketingowych, dla zainteresowania obu potencjalnych grup

225 Przykładem takich zupełnie nowych szlaków może być oferta Biura KulTour.pl dla klientów niemieckojęzycznych: sześciodniowa podróż „Auf den Spuren des polnischen Papstes”

(Śladami polskiego Papieża), zamieszczona w katalogi KulTour.pl za rok 2006, na s. 16.

226 Przykład imprezy określonej jako pielgrzymko-wycieczka, będącej w istocie podróżą przez Austrię (istotna cześć wycieczki) na Wybrzeże Dalmatyńskie z kilkugodzinną wizytą na miejscu domniemanych objawień maryjnych w Medjugorie. Por: Katalog internetowy Biura Podróży Jagoda-Tour z Wodzisławia Śl. adres strony: http://jagodatur.prv.pl oferta pielgrzymko-wycieczki do Medjugorie (adres oferty: http://jagodatur.prv.pl/p_medjugorje.html, dostęp: 21 listopada 2007).

195 klientów: zarówno zwolenników wpraw regionalnych jak i pielgrzymek do miejsc świętych. Spektrum tak nazywanych wypraw jest bardzo szerokie, jeśli stosować kryterium treści programu imprezy jako rozstrzygające, często dałyby się one zaklasyfikować albo wprost do turystyki pielgrzymkowej albo (częściej) do grupy typowych wycieczek krajoznawczych – wyróżnia je spośród nich tylko obowiązkowa obecność jednego lub kilku miejsc o znaczeniu religijnym (z reguły sanktuariów). Także poziom merytoryczny zwiedzania i podawanych informacji oraz jakość świadczeń turystycznych w ramach pielgrzymko-wycieczek sięgają od najniższego po najwyższy. Z pewnością po analizie konkretnego programu i jego realizacji wiele z tych imprez można uznać za wyprawy religijno-kulturowe.

Z uwagi jednak na dowolność stosowania nazwy pielgrzymko-wycieczek a także ze względu na ogromne zróżnicowanie imprez tak określanych nie sposób podać ściślejszego opisu tego zjawiska, ograniczamy się zatem tylko do jego zauważenia i nazwania w kontekście turystyki religijno-kulturowej.

Główne destynacje turystyki pielgrzymkowej i religijnej: W Europie: Rzym, Loreto, Turyn, Asyż, Wenecja, Monte Casino, Syrakuzy, Bari, Neapol, (Włochy), Lourdes, La Salette, (Francja), Santiago de Compostela, Montserrat, Toledo (Hiszpania), Altoetting, Maria Laach, Trewir, Kolonia, Wittenberg (Niemcy), Fatima (Portugalia), Maria Zell (Austria), Medjugorie (Bośnia-Hercegowina), Esztergom (Węgry), Sergijew-Posad (Zagorsk-Rosja), Kijów, Poczajow (Ukraina), Praga (Czechy), W Polsce: Największe sanktuaria katolickie: Częstochowa, Licheń, Kraków-Łagiewniki, Piekary Śląskie, Kalwaria Zebrzydowska, Gniezno, Kalwaria Pacławska, Wambierzyce, Gietrzwałd, Święta Lipka, Niepokalanów, Leżajsk, Ludźmierz, Trzebnica, Bardo Śląskie, Imiołki k. Gniezna (młodzież), Wejherowo, Kodeń, Miechów, Święty Krzyż. Szlaki największych pielgrzymek: Warszawa-Częstochowa, Kraków-Częstochowa, Tarnów-Częstochowa, Wrocław-Częstochowa. Prawosłane: Grabarka, Jabłeczna, Supraśl. Święte miejsca żydowskie:

Leżajsk (Elimelech), Kraków (Remu-Iserless).

Profil typowego uczestnika: W turystyce pielgrzymkowej: osoby głębiej wierzące i regularnie praktykujące, w turystyce autokarowej w większości w wieku średnim i starsze, często samotne, w turystyce pieszej w różnym wieku, w Polsce w znacznej większości bardzo młode (12-17) i młode (18-25). Typ pielgrzymkowy turystyki religijnej przeważa w Polsce. W turystyce kulturowo-religijnej: osoby w średnim i starszym wieku, wykształcone, o wyrobionych zainteresowaniach humanistycznych (w tym historia religii i duchowości, historia kultury, dzieje architektury).

196

Szczególne wymagania: Grupy pielgrzymkowe: pełna realizacja głównych punktów programu, w tym szczególnie umożliwienie udziału w ważnych nabożeństwach. Grupy polskie z reguły oczekują udziału duchownego w wyprawie oraz religijnych elementów programu w trakcie jazdy np. odmawiania modlitw, śpiewów religijnych. Natomiast wykazują niższe niż standardowe oczekiwania odnośnie warunków zakwaterowania i wyżywienia. Grupy zagraniczne oczekują zwykłych standardów zakwaterowania i wyżywienia, oczekiwanie programu religijnego w trakcie przejazdu ogranicza się do nielicznych elementów i dotyczy tylko niektórych osób. Grupy kulturowo-religijne: wymagają fachowych wprowadzeń i komentarzy dotyczących historycznego i religijnego kontekstu zwiedzanych miejsc świętych i sakralnych, fachowego prowadzenia na miejscu, rzadziej możliwości udziału w nabożeństwach, raczej spotkań z przedstawicielami grupy religijnej, opiekunami obiektu sakralnego.

Szczególna wrażliwość: Uczestnicy grup pielgrzymkowych mogą przejawiać wrażliwość na zbyt swobodne zachowania a nawet ubiór obsługi wyprawy, korzystanie z używek (np. papierosów, alkoholu), nieodpowiednie zachowanie innych osób w obiektach sakralnych. Na tym tle może dochodzić do sporów, rzadziej poważniejszych konfliktów. Absolutnym tabu w trakcie wypraw pielgrzymkowych jest ocenianie wartości religijnych, obserwowanych w trakcie wyprawy nabożeństw, innych obrzędów i zwyczajów związanych z praktykami religijnymi, krytykowanie faktów religijnych (nawet domniemanych, jak np. tzw. objawienia). Uczestnicy wypraw kulturowo-religijnych wykazują podobną wrażliwość w znacznie mniejszym stopniu, niemniej zachowanie ostrożności w powyższych kwestiach jest wskazane.

Wymagania wobec prowadzącego grupę: Jak powyżej, w szczególności: w grupie pielgrzymkowej zgodna współpraca z duchownym, jeśli uczestniczy w wyprawie, pozostawienie programu religijnego w jego gestii. Dobra orientacja w dziedzinie religijnej w ogóle, w dziejach i duchowości odwiedzanych miejsc świętych w szczególności. Wystarczająca orientacja w historii sztuki i architektury (bardzo często brak miejscowych przewodników lub wiedza opiekunów religijnych sanktuariów i duchownych towarzyszących grupom w tej dziedzinie jest ograniczona). W grupie kulturowo-religijnej: bardzo szeroka wiedza na temat religii i miejsca świętego (brak duchownego powoduje przejęcie części jego obowiązków związanych z merytoryczną informacją). Dobra znajomość historii sztuki i architektury.

197 Przykład 1: Lubelska Piesza Pielgrzymka na Jasną Górę.

Organizator: Duszpasterstwo "Pielgrzymka Archidiecezji Lubelskiej", Termin: 3-14 sierpnia 2007,

Prowadzący: Duchowni Archidiecezji Lubelskiej, (Przewodnik Pielgrzymki – ks. M. Ładniak),

Uczestnicy: grupa nieograniczona liczbowo i wiekowo, praktykujący katolicy.

Trasa (Kolumna I) i Program: Lublin – Niedrzwica Kościelna - Urzędów – Księżomierz – Ożarów – Szewna – Bieliny – Dyminy – Małogoszcz – Włoszczowa – Stary Koniecpol – Kusięta – Częstochowa (Jasna Góra). W programie: codzienny udział w Eucharystii, codzienna wspólna modlitwa w drodze, śpiewanie pieśni religijnych, konferencje duchowne w drodze, udział w uroczystościach religijnych na Jasnej Górze (odpust) w dniach 14 i 15 sierpnia 2007.227

Ryc. 31. Lubelska Piesza Pielgrzymka na Jasną Górę

Źródło: opracowanie własne za portalem Lubelskiej Pieszej Pielgrzymki na Jasną Górę

227 Źródło: Strona Internetowa Lubelskiej Pieszej Pielgrzymki na Jasna Górę, adres:

www.pielgrzymka.lublin.pl, dane zgodnie z opublikowana trasą i programem pielgrzymki z 3-14 sierpnia roku 2007, adres:

www.pielgrzymka.lublin.pl/?mod=view_lpp_trasa (dostęp w dniu 21 listopada 2007), redaktor strony: apemCMS.

198

W dokumencie TURYSTYKA KULTUROWA (Stron 190-199)