Małgorzata Gałązka
Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie
mieszkańców gminy Kampinos, których celem było poznanie m.in. korzyści lub niedogodności, jakich z faktu istnienia Kampinoskiego PN doznają mieszkańcy, poznanie ich opinii na temat turystyki na terenie gminy, wpływu Kampinoskiego PN na jej rozmiary, jak również poznanie oceny mieszkańców na temat działalności gminy w różnych dziedzinach życia społeczno-gospodarczego, w tym w zakresie turystyki i rekreacji.
Turystyka zrównoważona
Turystyka może być rozpatrywana w aspekcie społeczno-kulturowym oraz ekonomicznym i powinna pełnić ważną rolę w procesie wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju. W literaturze przedmiotu spotyka się różne definicje na temat koncepcji turystyki zrównoważonej. Przez jednych traktowana jest jako narzędzie realizacji zrównoważonego rozwoju, przez innych natomiast jako narzędzie rozwoju samej turystyki (Żabińska, 2000). Nie zmienia to jednak faktu, że chodzi o proces przebiegający harmonijnie we wszystkich dziedzinach życia i działalności człowieka, stanowiący formę pewnego kompromisu godzącego potrzeby ekologiczne, społeczne oraz ekonomiczne współczesnych pokoleń z potrzebami przyszłych (Zawilińska, 2010). Działania w ramach turystyki zrównoważonej powinny charakteryzować się więc optymalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, zapewnieniem długotrwałych, realnych procesów ekonomicznych przynoszących korzyści oraz respektowaniem postaw (interesów) społeczności lokalnych (Buckley, 2009).
W związku z tym, że idea turystyki zrównoważonej wymaga wypracowania pewnego kompromisu, podmioty odpowiedzialne za rozwój turystyki na danym terenie są zobowiązane do rozwiązywania problemów związanych ze sprzecznością celów strategicznych różnych grup interesu (Brelik, 2010). Każda z grup musi się samoograniczać na rzecz wyższego dobra jakim jest turystyka zrównoważona. Każda próba zwiększenia swoich korzyści kosztem innej grupy kończy się zachwianiem sytemu i niemożnością kontynuowania polityki zrównoważonego rozwoju.
Ograniczenia te mogą być związane np.
z obniżeniem jakości usług oferowanych turystom, zaakceptowaniem "obcych" przez społeczność lokalną w miejscu swojego zamieszkania, wydzieleniem odpowiednich terenów użytkowania
na obszarach chronionych, czy też ograniczeniem zysków przez usługodawców. Znalezienie tego kompromisu jest głównym zadaniem jednostek planistycznych obszarów turystycznych. Ważne jest bowiem przekonanie poszczególnych grup interesu, jakie korzyści mogą wynikać z przełożenia wspólnego dobra nad własne korzyści.
Jedną z głównych zasad turystyki zrównoważonej jest wspieranie lokalnej gospodarki i aktywizacja miejscowej społeczności w stymulowaniu rozwoju turystyki. Zgodnie z tym, turystyka powinna opierać się na lokalnych zasobach, jak również inicjatywie mieszkańców, zapewniając im tym samym korzyści m.in.
finansowe czy podwyższenie standardu i jakości życia (Zaręba, 2010). Należy przy tym zwrócić uwagę, że społeczność lokalna bierze udział w rozwoju turystyki i tworzeniu produktu turystycznego w sposób zarówno bezpośredni (m.in. pracując w usługach), jak też pośredni (nie angażując się w działalność gospodarczą, a mając wpływ tylko na atmosferę miejsca) (Niezgoda, 2010). Ze względów ekonomicznych aktywne zaangażowanie społeczności lokalnej w proces planowania i zarządzania turystyką jest o tyle ważne, iż środki finansowe pozostawiane przez turystów mają większą szansę niewypływania poza region, lecz pozostania w nim.
Obszary chronione uznawane są we współczesnym świecie za siłę napędową, swoisty motor zrównoważonego rozwoju miejscowości wiejskich albowiem utrzymywane z dochodów z turystyki nie tylko kreują miejsca pracy i podwyższają dochody, lecz przede wszystkim mają pozytywny wpływ na wspieranie potrzeb społeczności lokalnej (Parks for biodiversity, 1999). Jednak szanse wprowadzania z powodzeniem założeń turystyki zrównoważonej na danym obszarze zależą w głównej mierze od postaw i motywacji społeczności lokalnej, która powinna być czynnie zaangażowana w podejmowane i prowadzone działaniach, a co ważniejsze powinna widzieć sens i korzyści płynące z rozwoju turystyki na danym terenie (Kowalczyk, 2010).
Materiał i metody
W celu poznania opinii administracji lokalnej na temat rozwoju turystyki na terenie Kampinoskiego PN i gminy Kampinos, jak również w celu
poznania możliwości rozwoju turystyki zrównoważonej na tym terenie, przeprowadzono wywiad kwestionariuszowy z przedstawicielem Urzędu Gminy Kampinos. Natomiast badania ankietowe przeprowadzono wśród nie-prowadzących działalności gospodarczej w zakresie turystyki mieszkańców gminy Kampinos.
Spośród grupy 111 przebadanych 45%
stanowiły osoby w wieku 25-44 lata oraz osoby młode do 24. roku życia (25%). Mniejsze liczebnie grupy (po 15%) stanowiły osoby starsze powyżej 65. roku życia oraz ankietowani z przedziału wiekowego 45-64 lata. Pod względem wykształcenia przeważali natomiast respondenci z wykształceniem średnim (56%) oraz wyższym (26%) w stosunku do osób z wykształceniem zawodowym i podstawowym (po 9%).
Pod względem wykonywanej pracy 34%
respondentów to pracownicy umysłowi, natomiast 19% stanowili uczniowie lub studenci. Pozostali respondenci to pracownicy fizyczni (13%), emeryci i renciści (10%), gospodynie domowe (9%) oraz prowadzący własną działalność gospodarczą (7%). Niewielki odsetek przebadanych stanowili bezrobotni (4%), rolnicy (3%) i wykonujący inną pracę niż wymienione (1%).
Połowę badanych (50%) stanowili mieszkańcy bliższej otuliny, do 1 km od granic Kampinoskiego PN. Pozostali respondenci to mieszkańcy dalszej otuliny, do 1 km od granic Parku (42%) oraz terenów Kampinoskiego PN (8%). Co ważne, większość ankietowanych (68%) mieszka w swojej miejscowości, na terenie gminy Kampinos, od urodzenia, a pozostałe osoby przeprowadziły się najczęściej powyżej 10 lat temu. Najliczniejszy odsetek przebadanych zamieszkuje miejscowości:
Kampinos (46%), Wiejca (16%), Komorów (6%), Strzyżew (6%), Wola Pasikońska (6%), Pasikonie (5,5%), Łazy (4%), Podkampinos (4%), Inne miejscowości w gminie wskazywane były przez mniej niż 2% badanych.
W analizie statystycznej, w przypadku analizy zależności między zmiennymi jakościowymi, zastosowano test niezależności chi-kwadrat na poziomie istotności 0,05, sprawdzając siłę związku za pomocą współczynnika V Cramera oraz (przy skali porządkowej) wyznaczając współczynnik τ (tau) Kendalla. W przypadku analizy zależności między zmienną ilościową a zmienną jakościową
zastosowano testy nieparametryczne Manna-Whitneya oraz test Kruskala-Wallisa (oba na poziomie istotności 0,05). W żadnym z przypadków nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic pomiędzy przyjętymi zmiennymi (płeć, wiek, miejsce zamieszkania respondentów na terenie gminy).
Wyniki
Turystyka w gminie Kampinos
Gmina Kampinos położona jest w północno-zachodniej części województwa mazowieckiego na pograniczu Równiny Łowicko-Błońskiej i Kotliny Warszawskiej. Kępa Błońska stanowi naturalną granicę pomiędzy piaszczysto-bagiennymi obszarami Puszczy Kampinoskiej od północy oraz wysokim i piaszczystym tarasem Równiny Błońskiej od południa (Strategia rozwoju gminy Kampinos do 2020 roku, 2003). Płaska Równina pozbawiona jest praktycznie obszarów leśnych, które na terenie całej gminy zajmują jedynie 19%, w porównaniu do użytków rolnych stanowiących około 73% powierzchni całej gminy (Strategia rozwoju gminy Kampinos..., 2003). Gmina Kampinos jest jedną z ośmiu gmin, na terenie których położony jest Kampinoski PN, zajmujący około 34% powierzchni gminy.
Położenie w sąsiedztwie Warszawy i związana z tym atrakcyjność mieszkania w gminie Kampinos (bliski dojazd, sąsiedztwo parku narodowego, wolne tereny inwestycyjne i stosunkowo niskie ceny gruntów) powoduje stały napływ ludności. Z każdym rokiem liczba mieszkańców gminy wzrasta czego główną przyczyną jest migracja ludzi ze stolicy.
Ze względu na bogatą historię, dogodne położenie, a przede wszystkim wspaniałe walory turystyczne, gmina Kampinos posiada odpowiednie warunki do rozwoju na jej terenie turystyki. Niewątpliwie największym walorem przyrodniczym gminy jest Kampinoski PN oraz jego dwa obszary ochrony ścisłej znajdujące się na terenie gminy Nart, chroniący najstarszy zwarty drzewostan sosnowy na Niżu Polskim na zachód od Wisły o średniej wieku ponad 200 lat oraz gminy Granica, będący jednym z najstarszych fragmentów Puszczy Kampinoskiej, w którym ochronie podlegają wały i parabole wydmowe na pograniczu bagien oraz drzewostany w wieku do 150 lat (Zielony, 2004). Wśród walorów
kulturowych szczególnie cenne są, znajdujące się na tym obszarze stanowiska archeologiczne, których większość jest objęta ochroną konserwatorską. Wśród innych obiektów warto wspomnieć o zabytkowych dworach z XIX lub początków XX wieku, znajdujących się w Kampinoskie, Krubicach, Szczytnie czy Strzyżewie oraz drewnianym barokowym kościele w Kampinosie.
Zagospodarowanie turystyczne w postaci bazy noclegowej i gastronomicznej jest na terenie gminy Kampinos bardzo ubogie. Bazę noclegową stanowią wyłącznie gospodarstwa agroturystyczne, których funkcjonuje 11 w miejscowościach m.in. Kampinos, Pasikonie, Zawady i Podkampinos. Oferują one noclegi w pokojach gościnnych lub w domkach letniskowych, część przez cały rok. Brak jest również wypożyczalni sprzętu turystyczno-rekreacyjnego, chociażby w postaci rowerów czy kajaków, natomiast z podobnych obiektów funkcjonuje na terenie gminy jedna stadnina koni.3
Gmina Kampinos posiada opracowaną strategię rozwoju (Strategia rozwoju gminy Kampinos do 2020 roku, 2003), w której to turystyka postrzegana jest jako jeden z głównych elementów rozwoju gminy. W celu nadania turystyce funkcji dominującej, władze gminy zamierzają m.in.
zaktualizować miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego w zakresie działań turystyczno-rekreacyjnych, rozbudować infrastrukturę turystyczno-rekreacyjną w otulinie Kampinoskiego PN (głównie w postaci parkingów), opracować i wdrożyć program rozwoju szlaków turystycznych (głównie pieszych i rowerowych), położyć nacisk na rozwój gospodarstw agroturystycznych oraz rozwój systemu informacji i promocji turystycznej, jak również na wykreowanie produktów turystycznych wspólnych z sąsiednimi gminami związanymi administracyjnie z Kampinoskim PN.
Należ zwrócić uwagę, że gmina zdaje sobie sprawę z bardzo słabego poziomu zagospodarowania turystyczno-rekreacyjnego, jednak właśnie w poprawie tego elementu dostrzega szansę na rozwój turystyki, głównie o charakterze weekendowym.
Gmina Kampinos była inicjatorem założenia Lokalnej Grupy Działania „Między Wisłą a Kampinosem”, która obecnie swoim zasięgiem
3 Dane uzyskane w trakcie wywiadu kwestionariuszowego przeprowadzonego w Urzędzie Gminy.
obejmuje 7 gmin, jeden powiat i zrzesza wiele stowarzyszeń i firm. Opracowana strategia działania pozwoliła pozyskać fundusze w kwocie 12 mln zł. (Tymoftyjewicz, 2010), które przeznaczono na budowę placów zabaw, małych obiektów sportowych i oświetlenia ulicznego.
Bardzo ważną inwestycją zrealizowaną w latach 2009-2010 ze środków budżetu gminy oraz Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich była budowa parku w centrum Kampinosu.
Przedsięwzięcie to wpłynęło na rozwój tożsamości społeczności wiejskiej, zaspokaja potrzeby społeczne i kulturalne oraz poprawia estetykę miejscowości.
W gminie Kampinos nie prowadzi się badań dotyczących turystyki np. liczby odwiedzających, w związku z czym gmina nie posiada dokładnych danych statystycznych dotyczących wielkości ruchu turystycznego na jej terenie. Przedstawiciele gminy uważają, że w ciągu ostatnich 5 lat wielkość ruchu turystycznego pozostaje na tym samym poziomie, a odwiedzający kierują się celami typowo rekreacyjnymi oraz celami związanymi z uprawianiem różnych form turystyki kwalifikowanej. Ciekawe jest natomiast, że władze lokalne niespecjalnie postrzegają Kampinoski PN, będący najcenniejszym walorem przyrodniczym gminy, jako walor turystyczny przyciągający turystów. Biorąc pod uwagę rozwój turystyki zrównoważonej, samorząd lokalny powinien wyzbyć się opinii, że ochrona przyrody ogranicza możliwości rozwoju na terenie gminy. Obecność Kampinoskiego PN pomaga w zachowaniu atrakcyjności obszaru i sprzyja tworzeniu korzystnych warunków życia mieszkańców.
Istotnym jest więc tutaj znalezienie optimum, jakim jest ład społeczno-gospodarczo-ekologiczny.
Wśród głównych działań tworzenia warunków do rozwoju turystyki, podejmowanych przez gminę w okresie ostatnich lat, wspomniano m.in.
prowadzenie szkoleń dla ludności miejscowej z zakresu działalności turystycznej, wydawanie materiałów promocyjnych dotyczących walorów turystycznych gminy (ulotki, foldery, mapy), założenie i aktualizowanie strony internetowej, wybudowanie wieży widokowej, jak również wspieranie działań proekologicznych m.in. poprzez prowadzenie edukacji proekologicznej w szkołach.
Głównymi formami współpracy oraz wymiany pomysłów i poglądów dotyczących turystyki pomiędzy mieszkańcami a administracją lokalną
jest organizowanie wspólnych akcji, a na co dzień współpraca ogranicza się do kontaktu za pośrednictwem sołtysów i strony internetowej oraz wydawaniem lokalnej prasy.
Zdaniem administracji lokalnej mieszkańcy chcą mieszkać na terenie gminy Kampinos głównie z przyczyn sentymentalnych, a nie ekono-micznych, jak również zauważalny jest napływ ludności spoza gminy w celu poprawy warunków mieszkaniowych i jakości życia (tereny leśne, świeże powietrze). Obserwowany jest także sezonowy napływ ludności, głównie weekendowy, a co za tym idzie powstawanie tzw. drugich domów, które w większości należą do osób na stałe mieszkających w Warszawie.
Wśród utrudnień i ograniczeń jakich, zdaniem władz lokalnych, doświadczają mieszkańcy w związku z mieszkaniem w otulinie lub na terenie Kampinoskiego PN wymieniane były przede wszystkim: zakaz zbioru grzybów, poruszania się po niektórych drogach, szkody powstałe przez zwierzynę, ograniczenia w zakresie budownictwa oraz działalności gospodarczej.
Zbadano również jakie są, zdaniem władz lokalnych, bariery uniemożliwiające rozwój turystyki zrównoważonej na terenie gminy Kampinos oraz w Kampinoskim PN.
Administracja lokalna wskazuje na znaczne braki w zagospodarowaniu technicznym oraz turystycznym, a także na problemy w zakresie komunikacji, głównie na stan i sieć dróg. Ważnym problemem jest także, zdaniem władz gminy Kampinos, niski poziom świadomości
ekologicznej mieszkańców, a także brak jakiej-kolwiek integracji, samoorganizacji oraz motywacji społeczności lokalnej, również w zakresie inicjatyw i działań dotyczących turystyki i rekreacji. Natomiast głównych możliwości rozwoju turystyki władze gminy Kampinos upatrują przede wszystkim w dogodnym położeniu gminy w sąsiedztwie Kampinoskiego PN i aglomeracji Warszawskiej, a także przy głównej trasie komunikacyjnej Warszawa - Poznań, które to położenie może być atutem w rozwoju przedsiębiorczości.
Turystyka w opinii mieszkańców
Wśród najczęściej wymienianych przez respondentów korzyści zamieszkiwania na terenie Kampinoskiego PN lub też w jego otulinie (tabela 1) znalazły się możliwości odbywania spacerów po lesie (90% pozytywnych wskazań) oraz uprawiania aktywności rekreacyjnej na świeżym powietrzu (87%). Na kolejnym miejscu wymieniano natomiast korzyść z zamieszkiwania w otoczeniu ciszy, spokoju, z dala od zgiełku i gwaru dużego miasta (80%). Zauważyć można więc, że miejscowa ludność traktuje Kampinoski PN bardziej jako zwykły las lub park miejski czyli miejsce odpowiednie na spacer. Z drugiej strony uważany jest on za idealne miejsce do zamieszkania w otoczeniu wybitnych walorów przyrodniczych, a jednocześnie w bezpośrednim sąsiedztwie dużej aglomeracji miejskiej.
Tabela 1. Korzyści zamieszkiwania na terenie gminy i Kampinoskiego Parku Narodowego
Korzyści Zdecydowanie
nie Nie Średnio Tak Zdecydowanie
n % n % n % n % n tak %
Świeże powietrze, spokój, cisza 0 0 1 0,9 21 19,0 33 29,7 56 50,4
Spacerowanie po lesie 0 0 4 3,6 7 6,3 42 37,8 58 52,3
Rekreacja na świeżym powietrzu 0 0 2 1,8 12 10,8 44 39,7 53 47,7
Zbieranie grzybów i runa leśnego 8 7,4 13 12,3 29 27,4 29 27,4 27 25,5
Pozyskiwanie drewna 21 21,2 25 25,2 23 23,3 22 22,2 8 8,1
Zatrudnienie w KPN 27 31,0 45 51,7 9 10,4 5 5,7 1 1,2
Działalność edukacyjna Parku 12 11,5 17 16,4 29 28,2 32 31,1 13 12,6 Zajęcia dla dzieci i młodzieży 10 10,7 16 17,2 22 23,7 34 36,6 11 11,8
Źródło: Opracowanie własne
Tabela 2. Wady zamieszkiwania na terenie gminy i Kampinoskiego Parku Narodowego
Wady Zdecydowanie
nie Nie Średnio Tak Zdecydowanie
n % n % n % n % n tak %
Ograniczenia w zakresie budownictwa 8 8,1 33 33,3 17 17,2 27 27,3 14 14,1 Ograniczenia w zakresie rolnictwa 10 10,6 49 52,2 16 17,0 15 15,9 4 4,3 Ograniczenia w działalności gosp. 9 9,4 41 43,2 17 17,9 17 17,9 11 11,6 Słaba infrastruktura wodno-kanalizacyjna 9 8,7 41 39,8 19 18,5 22 21,4 12 11,6
Zła komunikacja 7 6,5 16 14,9 23 21,5 29 27,2 32 29,9
Ruch turystyczny w pobliżu domostwa 17 15,6 53 48,6 28 25,7 8 7,4 3 2,7 Zakaz poruszania się po drogach 10 9,5 41 39,1 27 25,7 23 21,9 4 3,8 Szkody powstałe przez zwierzynę 17 15,9 42 39,2 20 18,7 20 18,7 8 7,5
Zakaz pozyskiwania drewna 14 15,9 38 43,2 20 22,7 11 12,5 5 5,7
Źródło: Opracowanie własne
Najczęściej wskazywanymi przez respondentów utrudnieniami wynikającymi z mieszkania na terenie Kampinoskiego PN lub w jego otulinie były (tabela 2): zła komunikacja (57%) oraz ograniczenia w zakresie budownictwa (41%), w niektórych przypadkach uniemożliwiające rozbudowę istniejących budynków. Należy również zauważyć, że mieszkańcy gminy Kampinos nie postrzegają jako znaczącego utrudnienia w mieszkaniu na terenach i w okolicach Kampinoskiego PN, ograniczeń w zakresie działalności gospodarczej (29%
pozytywnych wskazań) oraz zakazu poruszania się po niektórych parkowych drogach (25,7%).
Wyniki badań pokazały, iż respondenci identyfikują się z miejscem swojego zamieszkania mocno (40,5%) oraz średnio (36%). Pozostałe 17%
związane jest z tym miejscem bardzo mocno, a 5,5% określiło swoje przywiązanie jako słabe.
Jedynie 1% przebadanych przyznało, że nie identyfikuje się w żaden sposób z miejscem, w którym mieszka. Przypomnieć należy, że 68%
wszystkich ankietowanych zamieszkuje tereny gminy Kampinos od urodzenia, co może tłumaczyć mocne więzi z tym obszarem. Jednocześnie 51%
respondentów mieszkających na terenie gminy od urodzenia, nie planuje jakiejkolwiek przeprowadzki poza obszary Kampinoskiego PN.
Badani, określając swój stosunek do przyrody Kampinoskiego PN, zaznaczali, że jest ona cennym dziedzictwem całego narodu i z tego względu należy ją chronić (93%), jest cenna pod względem ekologicznym (90%) oraz że jest ważnym miejscem do wypoczynku i rekreacji dla miejscowej społeczności (81%).
Wśród funkcji jakie spełnia Kampinoski PN w stosunku do całego społeczeństwa oraz społeczności lokalnych (rycina 1) respondenci najczęściej wskazywali, iż Kampinoski PN jest odpowiednim miejscem do wypoczynku (87%), szansą na ochronę przyrody i zachowanie cennych walorów (85%) oraz na wysokiej jakości środowisko (83%). Duży odsetek respondentów wskazywał również, że Kampinoski PN stanowi szansę na promocję gmin, na terenie których jest położony (84%). Zauważyć można także, że mieszkańcy gminy Kampinos nie traktują Kampinoskiego PN jako bariery w rozwoju gminy czy obiektu utrudniającego im życie i odgórnie narzuconego przez państwo.
Rycina 1. Funkcje Kampinoskiego Parku Narodowego w opinii respondentów
Źródło: Opracowanie własne
Badania pokazały również, że respondenci uważają turystykę za ważny element rozwoju gminy (41%). Przy czym taki sam odsetek ankietowanych (41%) uznał, iż turystyka wpływa na rozwój gminy, jednak nie jest najważniejszym elementem. Za najistotniejszy czynnik rozwoju gminy, turystykę uznało 8% badanych, a podobny odsetek (7%) uznał, iż jest ona elementem nieznacznie przyczyniającym się do ogólnego rozwój. Jedynie 3% przebadanych twierdzi, że turystyka jest zupełnie nieistotnym elementem w funkcjonowaniu i rozwoju każdej gminy.
Jednocześnie przebadani mieszkańcy w większości (55%) mają przyjazne i pozytywne nastawienie do turystów, którzy pojawiają się w ich miejscowościach. Pozostałe osoby swoje nastawienie określiły jako obojętne (39%) oraz trudne do zdefiniowania (6%). Zdaniem respondentów turyści pojawiający się w ich miejscowościach nie powodują znaczących konfliktów, jednak zauważyć można drobne wykroczenia w postaci pozostawiania na szlakach turystycznych śmieci (74% wskazań) lub palenia ognisk poza wyznaczonymi miejscami (41%) czy wchodzeniem na tereny prywatne (40%).
Wielkość ruchu turystycznego w swoich miejscowościach respondenci w większości określali na średnim poziomie (51%). Liczbę turystów jako małą określiło 21% badanych, a 13%
uznało, że jest ona duża. Pozostali ankietowani nie mieli w tej kwestii rozeznania. Jednocześnie ponad połowa przebadanych (56%) była zdania, że liczbę turystów odwiedzających ich miejscowości należałoby zwiększyć, podczas gdy 41% opowiada się za pozostawieniem wielkości ruchu turystycznego na obecnym poziomie. Za zmniejszeniem liczby turystów opowiedziało się jedynie 3% badanych.
Wśród ewentualnych działań, jakie zdaniem przebadanych można by podjąć w celu przyciągnięcia większej liczby turystów i tym samym zwiększenia ruchu turystycznego w ich miejscowościach (rycina 2), respondenci najczęściej wskazywali na poprawienie infrastruktury (m.in. jakość dróg, zwiększenie liczby parkingów, wyznaczanie szlaków itp. - 86%), inwestowanie w centra turystyczno-rekreacyjne (80%) oraz pomoc dla ludności miejscowej w rozwijaniu własnej działalności gospodarczej (82%). Duża grupa przebadanych uznała także, iż w ramach pomocy w rozwijaniu
działalności gospodarczej w zakresie turystyki, władze lokalne powinny organizować dla miejscowej ludności szkolenia oraz warsztaty, które byłyby w tej działalności pomocne (61%
wskazań).
Rycina 2. Potencjalne działania władz lokalnych w celu zwiększenia liczby turystów
Źródło: Opracowanie własne
W efekcie zwiększenia ruchu turystycznego respondenci postrzegają również szereg potencjalnych korzyści (tabela 3), wśród których wymieniają m.in. zwiększenie dochodów osób prowadzących działalność usługową, z której korzystać będą turyści (87%), zwiększenie wpływów do budżetu gminnego, a co za tym idzie wzrost nakładów na poszczególne miejscowości w gminie, co przyczyni się do poprawy w nich standardu i jakości życia (77%) oraz poprawę standardu infrastruktury w gminach i przyczy-nienie się do poprawy dostępności komunikacyjnej (72%).
Zdaniem respondentów władze lokalne w celu rozwoju turystyki na terenie gminy powinny przede wszystkim dbać o ład przestrzenny i estetyczny wygląd miejscowości, jak również starać się o środki finansowe z Unii Europejskiej na ochronę przyrody oraz budowę infrastruktury turystyczno-rekreacyjnej (po 96% pozytywnych wskazań). Mniejszy odsetek badanych wskazywał natomiast na konieczność zapewnienia pomocy osobom chcącym rozwijać działalność turystyczną oraz rozbudować odpowiednią infrastrukturę turystyczną (po 87% pozytywnych wskazań), jak również na potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa turystom i miejscowej ludności (85%).
Tabela 3. Korzyści płynące ze zwiększenia wielkości ruchu turystycznego w Kampinoskim Parku Narodowym i okolicach
Korzyści Zdecydowanie
nie Nie Średnio Tak Zdecydowanie
n % n % n % n % n tak %
Nowe miejsca pracy 4 3,8 6 5,7 28 26,8 45 42,8 22 20,9
Zwiększenie dochodów w działalności usługowej 0 0 2 1,8 12 11,0 70 64,3 25 22,9 Zwiększenie wpływów do budżetu gminnego 0 0 5 4,7 18 17,0 60 56,6 23 21,7 Poprawa infrastruktury i dostępności komunikacyjnej 1 0,9 3 2,8 17 16,3 62 59,1 22 20,9 Zwiększenie liczby i dostępności usług dla ludności
miejscowej 0 0 6 5,7 23 21,9 56 53,4 20 19,0
Zwiększenie liczby lokali rozrywkowych 0 0 10 9,4 23 21,7 50 47,2 23 21,7
Nowe i korzystne znajomości 1 0,9 4 3,7 23 21,4 59 54,6 21 19,4
Poprawa kultury osobistej mieszkańców 6 5,7 10 9,5 32 30,5 42 40,0 15 14,3
Wzmocnienie więzi lokalnej 2 1,9 16 15,1 30 28,3 44 41,5 14 13,2
Źródło: Opracowanie własne
Badani oceniali także działalność i osiągnięcia władz lokalnych w pięciostopniowej skali, gdzie 5 było oceną najwyższą, natomiast 0 najniższą (tabela 4). Najwyżej ocenionymi dziedzinami, w których władze lokalne osiągają, zdaniem respondentów, całkiem dobre wyniki, okazał się sport (średnia ocen 2,77) oraz edukacja (2,72). Na kolejnych miejscach najczęściej wskazywano na ochronę środowiska (średnia ocen 2,46), porządek i bezpieczeństwo (2,41) oraz kulturę (2,36). Należy zwrócić uwagę, że na niezbyt wysokim poziomie, średnia ocen 2,05, respondenci ocenili działania podejmowane przez gminę w zakresie rozwoju turystyki i rekreacji, a więc w tej dziedzinie, która zajmuje jedno z kluczowych miejsce w strategii rozwoju gminy i odnosi się do niej wiele celów i zadań realizowanych przez gminę.
Tabela 4. Ocena osiągnięć władz lokalnych w poszczególnych dziedzinach
Osiągnięcia M SD
Edukacja 2,72 1,02
Ochrona zdrowia 2,17 1,06
Ochrona środowiska 2,46 1,11
Kultura 2,36 1,17
Sport 2,77 1,22
Turystyka i rekreacja 2,05 1,23
Transport 1,43 1,20
Gospodarka komunalna 2,06 1,27
Porządek i bezpieczeństwo 2,41 1,06 Źródło: Opracowanie własne
Ankietowani z gminy Kampinos najniżej natomiast ocenili działania podejmowane przez
władze lokalne w zakresie transportu i dostępności komunikacyjnej, ze średnią ocen jedynie 1,43.
Podsumowanie
Przeprowadzone badania wśród społeczności lokalnej gminy Kampinos oraz analiza podejmowanych przez administrację lokalną działań w zakresie turystyki pokazują, że sytuacja w gminie Kampinos zdaje się być pro-turystyczna, co daje pewną nadzieję na odpowiednie zbudowanie polityki turystyki zrównoważonej, jednak należy zaznaczyć, że na chwilę obecną potencjał gminy nie jest wykorzystywany.
Z przeprowadzonych badań wynika, że głównymi korzyściami dla mieszkańców gminy Kampinos wynikającymi z zamieszkania na terenie lub w pobliżu parku narodowego jest wysoka jakość środowiska, spokój oraz możliwość uprawiania turystyki i rekreacji w otoczeniu wybitnych walorów przyrodniczych. Badani dostrzegają znaczącą rolę położenia gminy na terenie Kampinoskiego PN. Niemal wszyscy zgadzali się z tym, że Park oprócz stwarzania odpowiednich warunków do aktywności turystyczno-rekreacyjnej, stanowi dużą szansę na promocję gminy. Turystyka oceniana jest przez mieszkańców jako ważny czynnik rozwoju gminy, co może świadczyć o tym, iż mają nadzieję na dalszy rozwój turystyki w gminie i napływ turystów, do których odnoszą się pozytywnie.
Jednocześnie badani dostrzegają liczne korzyści wynikające ze zwiększenia ruchu turystycznego, zarówno na terenie własnej gminy, jak i w Kampinoskim PN. Jednakże uważają oni, że władze lokalne powinny podejmować starania i działania w zakresie rozwoju turystyki, poprzez
poprawę infrastruktury turystycznej, a także zapewnianie mieszkańcom pomocy w rozwijaniu działalności i przedsiębiorczości związanej z turystyką
Zauważyć można, że gmina Kampinos póki co nie czerpie praktycznie żadnych korzyści z turystyki, która w strategii rozwoju jest postrzegana jako jeden z ważniejszych czynników rozwoju. Zaplanowane są inwestycje, które wspomogą rozwój agroturystyki, zaplecza gastronomicznego, noclegowego oraz rozwój infrastruktury w postaci sieci szlaków i ścieżek turystycznych. Władze lokalne gminy nie są jednak w stanie same inwestować w infrastrukturę, ponieważ brak im środków budżetowych, dlatego kierują w stronę prywatnych przedsiębiorców zachęty do inwestowania w turystykę i kreowania produktów turystycznych.
Biorąc pod uwagę powyższe stwierdzić można, że w gminie Kampinos istnieją możliwości wprowadzenia zasad turystyki zrównoważonej, jednak wymaga to jeszcze wielu inwestycji, a przede wszystkim współpracy pomiędzy zainteresowanymi grupami. Faktem jest, że występują pewne problemy na linii: Kampinoski PN – władze lokalne – społeczność lokalna. Jednak problemy istniały i będą istnieć. Obecne przepisy przyznają priorytet parkowi narodowemu jako najwyższej formie ochrony przyrody, jednak nie muszą powodować one konfliktu. Gmina Kampinos znajduje się w szczególnym położeniu ponieważ posiada potężny czynnik wpływający na rozwój ekonomiczny i społeczny, jakim jest właśnie Kampinoski PN. Niezbędnym dla rozwoju turystyki jest jednak utrzymanie istniejących zasobów we właściwym stanie oraz racjonalne zagospodarowanie terenu czemu sprzyjać mogą właśnie zasady turystyki zrównoważonej.
Informacje o finansowaniu badań
Pracę wykonano w ramach Działalności Statutowej - Dotacji Młodych Naukowców na Wydziale Turystyki i Rekreacji Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie.
Piśmiennictwo
1. Brelik A. (2010). Zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy a rozwój agroturystyki.
Roczniki Ekonomiczne Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy, 3, 153.
2. Buckley R. (2009). Ecotourism. Principles &
practices. Wallingford: Cabi.
3. Kowalczyk A. (2010). Turystyka zrównoważona. Warszawa: PWN.
4. Niezgoda A. (2010). Społeczne uwarunkowania rozwoju turystyki zrównoważonej – przykład mieszkańców Poznania. Acta Scientiarum Polonorum. Ekonomia, 9, 259.
5. Parks for biodiversity – Policy guidance based on experience in ACP countries. 1999.
6. Strategia rozwoju gminy Kampinos do 2020 roku (2003). Kampinos: Urząd Gminy Kampinos.
7. Tymoftyjewicz T. (2010). Sprawozdanie z kadencji. Biuletyn Kampinoski, 4 (77), 8.
8. Zaręba D. (2010). Ekoturystyka. Warszawa:
PWN.
9. Zawilińska B. (2010). Możliwości rozwoju turystyki w parkach krajobrazowych Karpat Polskich w świetle idei zrównoważonego rozwoju. Kraków: Uniwersytet Ekonomiczny.
10. Zielony R. (2004). Lasy Kampinoskiego Parku Narodowego na przełomie XX i XXI wieku. W:
R. Andrzejewski (red.). Kampinoski Park Narodowy. t. 2. Izabelin: Kampinoski Park Narodowy.
11. Żabińska T. (2000). Paradygmat turystyki zrównoważonej a problemy rozwoju turystyki na obszarach chronionych. W: S. Bosiacki (red.), Gospodarka turystyczna u progu XXI wieku. Poznań: Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego.
Małgorzata Gałązka galazkama@wp.pl
Małgorzata Gałązka
Józef Piłsudski University of Physical Education in Warsaw