CZĘŚĆ I. PRZEMOC WOBEC DZIECKA W RODZINIE CECHY ZJAWISKA ORAZ STANDARDY I PROBLEMY JEGO OGRANICZANIA5.2. Obszary i poziomy działań
5.4. Tworzenie systemu lokalnego w praktyce
Tworzenie lokalnego systemu ochrony dzieci przed krzywdzeniem w praktyce społecznej można ująć jako zbiór określonych aktywności, które układać powinny się w logiczny ciąg działań.
RYC. 7. MODELTWORZENIA/MODERNIZACJILOKALNEGOSYSTEMUOCHRONYDZIECIPRZEDPRZEMOCĄIZANIEDBYWANIEM.
6. Z
Współczesnym standardem działań w lokalnych systemach ochrony dzieci przed krzywdze-niem (czy ogólniej – w działaniach wobec przemocy domowej) jest współdziałanie instytucji i służb w ramach zespołów wielodyscyplinarnych (interdyscyplinarnych). Zjawisko krzyw-dzenia dzieci jest tak złożone i wielowymiarowe, iż jego ograniczanie i przeciwdziałanie mu wymaga zaangażowania wielu dyscyplin i wielu różnych profesjonalistów27.
27 Szerzej na ten temat w E. Jarosz, Ochrona dzieci przed krzywdzeniem..., op.cit.
ŹRÓDŁO: OPRACOWANIEWŁASNE.
Sektory i podmioty działań oraz ich role
Diagnoza charakteru społeczności lokalnej
Określenie potrzeb i możliwości działań
Analiza potrzeb profesjonalizacji zasobów
Obraz lokalnych zasobów i potrzeb
Topografia zasobów instytucji i placówek
Diagnoza lokalnych czynników ryzyka i czynników chroniących
Ewaluacja działań i monitoring zjawiska Lokalny obraz epidemiologiczny
Analiza działających instytucji i organizacji oraz ich możliwości Koordynator/Zespół interdyscyplinarny
Strategia zintegrowania działania wielosektorowego na różnych poziomach społecznych i poziomach ryzyka
CZĘŚĆ I. PR ZEMOC W OBEC D ZIECKA W R OD ZINIE CECHY ZJ AWISKA ORAZ S TAND ARD Y I PR OBLEMY JEGO OGRANICZANIA
RYC. 8.PODMIOTYIELEMENTYLOKALNYCHIINDYWIDUALNYCHDZIAŁAŃWIELOSEKTOROWYCH.
Współdziałanie i integracja aktywności sektorów powinna być realizowana na poziomie dzia-łań indywidualnych, tj. wobec określonej rodziny, ale także na poziomie dziadzia-łań lokalnych.
Zrealizowanie wielosektorowego podejścia wymaga zaistnienia określonych warunków.
Jednym z podstawowych zadań jest to, aby wszyscy uczestnicy współpracy podzielali wizję wspólnej aktywności i zjawiska przemocy, wobec którego działania mają być podejmo-wane, oraz świadomość potrzeby podejmowania działań międzysektorowych i korzyści, ja-kie taja-kie działania powodują. Każdy z podmiotów powinien rozumieć swoją rolę i rolę, jaką każdy z podmiotów systemu odgrywa w działaniach i interwencjach. Wzajemne uznanie ról i odpowiedzialności, szacunek dla kompetencji i działań innych podmiotów, wzajemne pozytywne nastawienie są fundamentem rzeczywistego funkcjonowania zintegrowanego podejścia wielosektorowego.
ŹRÓDŁO: OPRACOWANIEWŁASNE.
Sektor społeczny
Inne podmioty Sektor
zdrowotny
Sektor prawny
Sektor edukacji
Sektor polityczny
i władze lokalne Organizacje
pozarządowe i stowarzyszenia Sektor
mass mediów Społeczność wyznaniowa
i jej instytucje Działania
wielosektorowe
Korzyści współdziałania wielosektorowego:
► szybsze i bardziej proaktywne w naturze podejmowanie działań wobec przypadków;
► szybszy dostęp rodziny do różnych usług;
► redukcja sytuacji separacji dziecka od rodziny;
► większa ciągłość opieki nad rodziną;
► bardziej holistyczne podejście w tym względzie;
► zmniejszenie się poziomu lęków i innych psychologicznych barier u profesjonalistów;
► zmniejszenie kosztów ekonomicznych pomocy.
ZEMOC W OBEC D ZIECKA W R OD ZINIE CECHY ZJ AWISKA ORAZ S TAND ARD Y I PR OBLEMY JEGO OGRANICZANIA
Eksperci zwracają uwagę na to, iż rozwojowi międzysektorowego podejścia wobec proble-mu krzywdzenia w danym systemie państwowym sprzyja opracowanie narodowego planu i koordynowanie wielosektorowych działań na różnych poziomach. Wdrażane programy prewencyjne powinny odzwierciedlać szeroką perspektywę różnych dyscyplin i sfer życia, takich jak: zdrowie publiczne, psychologia, psychiatria, kryminologia, praca socjalna, medy-cyna, edukacja, socjologia i inne prowadzone i monitorowane mają być przez centralne, a na poziomie środowiskowym – regionalne i lokalne, agencje rządowe, dysponujące odpowied-nimi specjalistami. Podstawowym założeniem zintegrowanego podejścia wielosektorowego jest bowiem decentralizacja działań.
Kolejnym założeniem współdziałania wielosektorowego jest racjonalna ewaluacja dzia-łań, oparta na naukowych podstawach metodologicznych, w której krytyczną rolę odgrywają właściwie dobrane wskaźniki.
W literaturze przedmiotu wskazuje się na pięć poziomów współdziałania między-sektorowego28:
► komunikacja – jest tym poziomem współdziałania, kiedy mamy do czynienia z sy-tuacją, gdy profesjonaliści reprezentujący różne agencje rozmawiają ze sobą i wy-mieniają informacje;
► kooperacja – oznacza poziom okazjonalnego wspólnego działania przez różne agencje;
► koordynacja – jest poziomem o wyższej formalizacji, czyli ustanowieniu wspólne-go działania agencji, ale bez żadnych sankcji w przypadku jewspólne-go niezastosowania;
► koalicja – charakteryzuje się istnieniem wspólnych struktur lokalnych agencji z wyrzeczeniem się pewnej autonomii;
► integracja – najwyższy z zaproponowanych poziomów poziom współpracy, ozna-cza właściwie połączenie się agend i podmiotów w nową tożsamościowo jakość podmiotową – nową strukturę.
28 J. Horwath, T. Morison, Współpraca, integracja i zmiana w zakresie usług pomocowych dla dzieci – naj-ważniejsze ustalenia, Dziecko Krzywdzone 2008, nr 2 (23).
Cele współdziałania międzysektorowego:
► zapewnienie działań profi laktycznych wobec całej populacji dzieci i ich rodzin oraz działań prewencyjnych wobec grup podwyższonego ryzyka;
► zapewnienie działań interwencyjnych oraz opieki dzieciom i rodzinom, w których problem krzywdzenia już występu-je;
► rozpoznanie lokalnie występujących czynników ryzyka oraz czynników chroniących i modulowanie ich zgodnie z kom-petencjami każdego z sektorów;
► rozwijanie każdego sektora przez interdyscyplinarne szkolenia i treningi służb interwencyjnych w zakresie różnych kwestii, dotyczących istoty samego problemu oraz odpowiednich działań, jakie powinny być wobec niego podejmo-wane na różnych poziomach społecznych, a także przez szkolenia w zakresie skutecznego urzeczywistniania współ-pracy międzysektorowej;
► rozwijanie zaangażowania każdego sektora w badania nad zjawiskiem pogłębiające jego rozumienie oraz gromadzenie informacji na temat stosowanych rozwiązań i ich skuteczności;
► monitorowanie i ewaluacja działań oraz efektywności każdego sektora indywidualnie.
CZĘŚĆ I. PR ZEMOC W OBEC D ZIECKA W R OD ZINIE CECHY ZJ AWISKA ORAZ S TAND ARD Y I PR OBLEMY JEGO OGRANICZANIA
RYC. 9.POZIOMYWSPÓŁDZIAŁANIAMIĘDZYSEKTOROWEGO.
Na niższych poziomach następuje mniej lub bardziej uregulowana wymiana informacji pomiędzy agencjami i profesjonalistami oraz konsultacje między nimi. Na wyższych po-ziomach współdziałania, charakteryzujących się już koordynacją działań, występować za-czynają międzyagencyjne struktury. Spotykane są różne ich postacie od tzw. interdy-scyplinarnych zespołów interwencyjnych lub rad ochrony dzieci, przez funkcjonowanie i przepływ pomiędzy podmiotami interwencji ujednoliconej dokumentacji opartej na standaryzowanych formularzach i protokołach, po funkcjonowanie specjalnych centrów pomocy dzieciom i ich rodzinom, w których występuje kolokacja wszystkich potrzeb-nych służb i profesjonalistów.
W Polsce tradycja pracy zespołów wielodyscyplinarnych (nazywanych interdyscyplinar-nymi) nie jest zbyt długa i bogata. Na początku były to działania oddolne i nieuregulowane prawnie. Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z 2005 r. nie zalecała tworzenia takich zespołów, a jedynie zalecała tworzenie gminnych systemów przeciwdziałania zjawisku (Dz.U. z 2005 r. Nr 180, poz. 1493), nie wymieniał ich też Krajowy Program Przeciwdzia-łania Przemocy w Rodzinie przyjęty w 2006 r. Ustawa z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmia-nie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzizmia-nie oraz zmia-niektórych innych ustaw (Dz.U.
Nr 125, poz. 842) w art. 62 § 4 wśród zadań własnych gminy wymienia w szczególności tworzenie gminnego systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w tym tworzenie zespołów interdyscyplinarnych. W skład zespołu interdyscyplinarnego wchodzą przed-stawiciele: jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, Policji, oświaty, ochrony zdrowia, organizacji pozarządowych, kuratorzy sądowi; mogą także do niego wejść: prokuratorzy oraz przedstawiciele innych niż wymienione podmiotów, działających na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie.
Ustawa nowelizująca z 10 czerwca 2010 r. określa też zadania zespołów interdyscyplinar-nych i tworzointerdyscyplinar-nych przez nie grup roboczych do pracy z indywidualnymi przypadkami ro-dzin z problemem przemocy.
ŹRÓDŁO: OPRACOWANIEWŁASNE.
Integracja
Koalicja
Kooperacja
Komunikacja Koordynacja
ZEMOC W OBEC D ZIECKA W R OD ZINIE CECHY ZJ AWISKA ORAZ S TAND ARD Y I PR OBLEMY JEGO OGRANICZANIA
Międzysektorowe (interdyscyplinarne) współdziałanie wymaga spójności wymiaru struk-turalnego, ilozo icznego, kulturowego oraz inansowego oraz innych warunków. Uwzględ-niając te czynniki, które wymieniane są przez literaturę tematu, można wyeksponować kilka wskazań w zakresie poprawy jakości współdziałania interdyscyplinarnego:
► odczuwanie potrzeby współpracy międzyresortowej i świadomość jej korzyści;
► wzajemne zaufanie, które ułatwia dzielenie się informacjami, spostrzeżeniami i posiada-ną wiedzą;
► porozumienie co do realizowanych wartości i celów – wszystkie uczestniczące strony po-winny mieć silne przekonanie na temat wartości działań zintegrowanych i współpracy oraz zasadniczych wartości i celów, jakie przyświecają tej współpracy;
► wspólny język, pomagający przekroczyć bariery wynikające z odrębności terminologii, żargonu i języka różnych profesji i instytucji;
► okazywanie szacunku dla wiedzy i doświadczenia innych uczestników, które stanowi pod-stawę wzajemnego zrozumienia i wspólnego działania;
► wiara w pozytywne intencje innych uczestników, wiara w to, że każdy z uczestników jest praw-dziwie zainteresowany współpracą i wspólnym działaniem dla dobra dziecka i rodziny;
► wzajemne rozpoznanie sił, potrzeb i ograniczeń wszystkich uczestników, które poma-ga skapitalizować siły oraz uświadomić sobie ograniczenia całego zespołu, a także lepiej zrozumieć posiadane możliwości;
► rozwiązywanie kon liktów, które są nieuchronną rzeczywistością pracy wszelkich zespołów;
► wspólne podejmowanie decyzji i ryzyka oparte na poczuciu odpowiedzialności każdego z uczestników;
► zapewnienie psychoterapeutycznego zaplecza specjalistom – uczestnikom interdyscypli-narnych działań.
Zadania zespołu interdyscyplinarnego:
► realizacja działań określonych w gminnym programie przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofi ar przemocy w rodzinie,
► integrowanie oraz koordynowanie działań podmiotów i specjalistów w zakresie przeciwdziałania przemo-cy w rodzinie, w szczególności przez:
– diagnozowanie problemu przemocy w rodzinie,
– podejmowanie działań w środowisku zagrożonym przemocą w rodzinie mających na celu przeciwdziałanie temu zjawisku,
– inicjowanie interwencji w środowisku dotkniętym przemocą w rodzinie,
– rozpowszechnianie informacji o instytucjach, osobach i możliwościach udzielenia pomocy w środowi-sku lokalnym,
– inicjowanie działań w stosunku do osób stosujących przemoc w rodzinie.
Zadania grup roboczych:
► opracowywanie i realizacja planu pomocy w indywidualnych przypadkach wystąpienia przemocy w rodzinie,
► monitorowanie sytuacji rodzin, w których dochodzi do przemocy oraz rodzin zagrożonych wystąpieniem przemocy,
► dokumentowanie działań podejmowanych wobec rodzin, w których dochodzi do przemocy oraz efektów tych działań.
CZĘŚĆ I. PR ZEMOC W OBEC D ZIECKA W R OD ZINIE CECHY ZJ AWISKA ORAZ S TAND ARD Y I PR OBLEMY JEGO OGRANICZANIA
Efektywność międzyresortowego współdziałania zależy także od lidera, który musi posia-dać cechy i warunki sprzyjające przewodzeniu podejmowanym działaniom. Lider (przewod-niczący zespołu) powinien działać na poziomie pracy z konkretnymi przypadkami rodzin krzywdzących dzieci w wielodyscyplinarnych zespołach, jak i na poziomie działań lokalnych.
W praktyce najczęściej satysfakcjonująco rolę lidera pełnią pracownicy socjalni, a w Polsce sugeruje się także jako liderów pedagogów szkolnych.
Ważne w działalności wielosektorowych zespołów jest też zapewnienie zasady poufności w ich pracy, jednak z zachowaniem praw dotyczących poszczególnych instytucji i praktyki działania poszczególnych profesjonalistów, a także wypracowanie sposobów rozwiązywa-nia kon liktów oraz okresowa samooocena członków zespołu i ocena zewnętrzna pracy ze-społu.