Ujęcie etnolingwistyczne

Kategorię tożsamości społecznej ujmuje się obecnie z różnych perspektyw. Jedną z nich jest perspektywa etnolingwistyczna, która przyjmuje, że poczucie tożsamości ma

charak-82

ter rezultatywny, czyli jest wypadkową aktów i procesów autoidentyfikacji prowadzących do formowania poczucia przynależności ja do jednolitej grupy i zarazem poczucia odrębności wobec innych grup. W polskich badań etnoligwistycznych przesłanki łączenia badań nad toż-samością z badaniami językowymi pojawiają się od kilkunastu lat (zob. J. Bartmiński, 1996, 2000, 2003, 2005, 2007). Przyjęte w wielu pracach założenia, że badania etnolingwistyczne, są badaniami nad tożsamością wspólnotową (zbiorową) w pierwszej kolejności podkreślają związki z narodem. Od dawna sygnalizuje się również, że sama tożsamość wspólnotowa jest ujęzykowiona i w związku z tym badania etnolingwistyczne powinny stawiać sobie za cel główny docieranie do takich elementów, które, postrzegane holistycznie, tworzą tożsamość wspólnotową (zbiorową). Teza ta wyznacza również kierunek i metodologię podejmowanych w drodze empirycznej badań prowadzonych najczęściej metodą rekonstrukcji. Teorii etnolin-gwistycznej bliższe jest założenie o kształtowaniu się tożsamości poprzez akceptowanie okre-ślonych wartości danej grupy. Wobec tak sformułowanego założenia w toku badań nad związkami tożsamości z językiem będzie dominować analiza cech wspólnych. Wspomniana teza wywodzi się z dwóch źródeł. Pierwsze dotyczy kształtowania się procesu autoidentyfika-cji w oparciu o zbiór społecznie utrwalonych pozytywnych charakterystyk samego/samych siebie, umożliwiający najpierw określenie tożsamości przez afirmację, a w dalszej kolejności tożsamość przez kontrast, poprzez porównanie, czyli odnoszenie się członków wspólnoty danej do wspólnot innych (por. J. Bartmiński, 2007, s. 22 - 23). Drugie stanowi, że operacja kontrastowania, ważna dla rozwoju poczucia tożsamości, jest operacją wtórną w stosunku do operacji akceptowania określonych wartości (zob. J. Bartmiński, 2007).

Podkreślenie bezpośredniego związku tożsamości z językiem, ukształtowanego w dro-dze badań, koreluje z psychiką indywidualną użytkownika języka, która zdaniem etnoligwi-stów „wypowiada” się poprzez słowa (dokładniej: teksty). Psychika ta będąca tzw. „organem świadomości” kształtuje tożsamość jednostkową interpretowaną poprzez reprezentujące ją narracje. Pozostaje problemem analiza tych wytworów w kontekście analizy narracji indywi-dualnej oraz zbiorowej, która powszechnie uznawana jest za dyskurs. Choć akcentuje się, że to właśnie badania indywidualnych narracji cechują etnolingwistów, tak równie mocno pod-kreśla się, że skoro istnieje ścisły związek między tożsamością jednostkową i zbiorową, to musi istnieć korelacja pomiędzy narracją indywidualną i tą, którą wyraża jakaś wspólnota językowa. Dodatkowym elementem, który spaja cechy tożsamości z cechami języka jest ich definiowanie poprzez wspólne zmienne. Przez tożsamość zbiorową rozumie się wszystko to, co w tożsamościach jednostkowych okazuje się wspólne, np.: identyczne, zbieżne czy mak-symalnie bliskie, a tym samym powtarzalne i - w określonym stopniu - odtwarzalne. Nie

bę-83

dzie zatem nadinterpretacją prosta analogia pomiędzy obserwowalnymi cechami tożsamości zbiorowej a językiem, będącym wyrazem tej tożsamości. Analogii należy również doszuki-wać się w fakcie, że zarówno składowych języka, jak i tożsamości nie da się nie ująć w posta-ci prostej sumy cząstek składowych. Zgodnie z prawem synergii każda tożsamość wyrażająca się wypowiedzią, tworzy nową jakość - określoną wartość dodatkową, która w jakimś sensie ciąży nad grupą i programuje jej działania. Tożsamości jest zatem wyposażona w potencję generowania określonego zbioru działań (za: A. Touraine; por: Z. Bokszański, 2005). Ponadto poszczególne elementy konstytuujące tożsamości jednostkowe oraz wypowiedzi indywidual-ne przestają być w ramach tożsamości zbiorowej subiektywindywidual-ne: uzewnętrzniają się i autonomi-zują, przekształcając się w samoistny obiektywny fakt (por. B. Baczko, 1994). Tożsamość zbiorowa to zatem wyabstrahowana, z tożsamości indywidualnych członków danej zbiorowo-ści, część wspólna ich samoidentyfikacji z zespołem - podzielanych przez nich symboli, war-tości i przekonań. Manifestuje się ona poprzez:

a) posiadanie w swojej dyspozycji zasobu takich samych znaków językowych rozumia-nych i wartościowarozumia-nych w ten sam sposób;

b) identyczny lub zbieżny wybór przez jej członków tych samych znaków (werbalnych i niewerbalnych) w sytuacjach tego samego typu;

c) powtarzalności odruchowych reakcji (werbalnych, myślowych, emocjonalnych, za-chowaniowych) członków tej grupy na jednorodne bodźce zewnętrzne;

d) regularności zajmowania przez członków tej grupy tych samych postaw w jednorod-nych sytuacjach na przestrzeni dostatecznie długich odcinków czasowych;

e) zbieżności sądów wobec jednorodnych zjawisk, formułowanych przez różnych człon-ków danej grupy niezależnie od siebie (w różnych miejscach i w różnym czasie);

f) identyczności lub daleko idącej zbieżności składowych tzw. zaplecza odwoławczego (zbioru autorytetów, dat i dzieł symbolicznych, zdarzeń emblematycznych, lektur itp.) wśród uczestników dyskursu publicznego w jego maksymalnej rozciągłości czasowej i przestrzennej;

g) wspólnotę atrakcji kulturowych: przyciągania i odpychania, asymilacji (adaptacji) i dysymilacji (alienacji) kulturowych elementów.

84

Częścią kultury narodowej, a tym samym narodowej tożsamości zbiorowej jest względnie trwały układ jej odniesień do kultur innych, tworzący swoistą „geografię świata kultury” z typowym dla niej rozmieszczeniem centrów i peryferii, kultur bliskich i dalekich, ważnych i mniej ważnych (por. A. Szpociński, 2006). Tożsamość jest konstruktem mental-nym, który nie uzewnętrznia się bezpośrednio, co oznacza, że dostęp do niej zapewnia jedynie analiza językowa. Skuteczność badań nad tożsamością mierzy się m. in. badaniami nad języ-kiem zarówno w węższym sensie lingwalnym, jak i w szerokim - semiotycznym. Przez „ba-dania języka” należy rozumieć analizę zarówno statyki języka, jak i jego dynamiki, tj. tekstów kultury w semiotycznym sensie tego określenia (zob. J. Bartmiński, 2006; por. L. Nijakowski, 2006). Za sprawą takiego postępowania badawczego obiektem analiz tożsamościowych stają się jednostkowe i zbiorowe narracje, które organizują percepcję rzeczywistości i pozwalają na scalenie doświadczeń (za: P. M. Markowski, 2006).

Narracje tożsamościowe reprezentatywne dla określonej wspólnoty językowej funk-cjonują dzięki istnieniu tzw. „wspólnej bazy kulturowej” (za: T. van Dijk, 2003). Ekwiwalen-tem językowym tego pojęcia jest styl potoczny w języku definiowany w ujęciu antropolo-gicznym (por. J. (Bartmiński, 1993, 2001). Korelat tożsamości wyrażanej językiem za pomo-cą ustalonego kodu kulturowego posiada wspólny zestaw wartościująco nacechowanych zna-ków językowych. Ilość nacechowanych zmiennych i odniesień zmusza użytkownizna-ków języka do operowania skalami zbieżności - rozbieżności i orzekania o innych elementach kształtują-cych tożsamość w kategoriach mniej - bardziej. Traktowanie tożsamości zbiorowej w katego-riach absolutnych, tj. jako stałego (ustalonego) zbioru cech, reakcji, sądów i odwołań wspól-nych wszystkim członkom danej zbiorowości nie jest możliwe. Etnolingwistyczne ujęcie wprowadza w badania kategorię pamięci zbiorowej (pojęcie stosowane w psychologii spo-łecznej oraz socjologii), co potwierdza jego interdyscyplinarny charakter. Podkreśla się, że w pamięci zdarzenia i postacie z przeszłości funkcjonują jako symbole zbiorowej identyfikacji, a jednocześnie jako nośniki wartości i wzorów zachowań konstytuujących obraz zbiorowego ja (za: A. Szpociński, 2006). Ponadto etnolingwistyka choć wykorzystuje klasyczne działy językoznawstwa zorientowana jest także na lingwistykę antropologiczno - kulturową i lingwi-stykę kognitywną, a w szczególności – na rozwijającą się dynamicznie semantykę międzykul-turową (por. J. Bartmiński, 2006). Biorąc także pod uwagę ukierunkowanie badań etnolingwi-stycznych na badania nad tożsamością, pomocne w tym zakresie stają się kategorie wypraco-wane przez historiografię - rozumianą jako nauka o narracjach o charakterze interpretacyj-nym (zob. K. Mannheim, M. Halbwachs, B. Anderson, H. White, F. Ankersmit, J. Topolski i inni).

85 2.1.2.1. Techniki analizy etnoligwistycznej.

Przegląd wypowiedzi narracyjnych jako metoda analizy etnolingwistycznej pozwala wyróżnić typy werbalnych autoekspresji tożsamościowych. Poddawany interpretacji materiał językowy to najczęściej:

• wypowiedzi literackie, ludowe, publicystyczne niewyspecjalizowane pod kątem eks-plikowania różnych pojęć np.: chorwackość, serbskość; także materiały osobiste o charakterze autobiograficznym - pamiętniki, dzienniki, notatki, które w kognitywnym sensie pozwalają na rekonstrukcję językowego obrazu świata (por. A. Kłoskowska, 2005, J. Bartmiński, 1996);

• wypowiedzi ukierunkowane tematycznie pod kątem charakteryzowania pojęcia (tzw.

„wypowiedzi na zadany temat”);

• wyodrębnione z tekstów powyższych typów fragmenty o charakterze eksplikacyjnym, zawężone do sformułowań typu: naród to..., Chorwaci są..., nasza ojczyzna...itp. (tzw.

definicje tekstowe);

• ukierunkowane wypowiedzi nienarracyjne, będące reakcją na pytania ankietowe za-dawane przez ośrodki badania opinii publicznej zwłaszcza odnośnie do stereotypów narodowych.

Ponadto oprócz obszernych fragmentów wypowiedzi narracyjnych można zaobser-wować inkluzywne odwołania do eksponentów narodowości:

• obecne w tekstach narracyjnych przywołania z innych tekstów (cytaty); z kodu języka (przysłowia, frazeologizmy, wyrazy - w tym nazwy własne);

• definicje jednostek języka formułowane w słownikach definicyjnych.

W badaniach etnolingwistycznych nad tożsamością podstawę materiałową poszukiwań zawartości treściowej tzw. „konceptów narodowych” (czyli pojęć typu: chorwackość, serb-skość) tworzą co najmniej cztery podstawowe grupy faktów:

a. dane słownikowe pochodzące ze słowników definicyjnych danego języka et-nicznego;

b. dane tekstowe pochodzące z bieżącej ekscerpcji tekstów danego dyskursu pu-blicznego;

86

c. dane korpusowe pochodzące z największych korpusów tekstowych danego ję-zyka etnicznego uzyskane za pomocą wyszukiwarek internetowych;

d. dane uzyskane w toku specjalnie przygotowanych ankiet jako tzw. „tekstowe źródła wywołane" (przede wszystkim uzyskane za pomocą ankiet typu otwar-tego).

Badania etnoligwistyczne zmierzają do odkrycia i opisania tożsamości wspólnotowej, przede wszystkim - narodowej; rozważają także przydatność do tego celu koncepcji języko-wego obrazu świata (JOS). Próba ukazania (re)konstrukcji poczucia tożsamości wspólnotowej poprzez struktury języka chorwackiego zawarte w narracjach tekstowych w tym języku zosta-ła przedstawiona w formie egzemplifikacyjnej; por. przykzosta-łady konstrukcji wyrażających kon-cepty: chorwackość i serbskość.

A: hr. na hrvatski način - pl. w sposób właściwy Chorwatom/właściwy dla Chor-watów/po chorwacku, hr. na srpski način - pl. w sposób właściwy Ser-bom/właściwy dla Serbów/po serbsku

„…ili večera baptisterij (grč.), krstionica berater (njem.), savjetnik berretta Kriegsmarine (tal.-njem.), kapa Ratne mornarice biografia alla croata (tal.), životopis na hrvatski način bonifikacija (lat.), popust u cijeni, poboljšanje boston, vrsta kartaške igre bragozzo (tal.), bragoc, obalni jed-renjak na dva jarbola i s posadom do tri člana, namijenjen ribolovu…”

„…Sve treba postaviti ispočetka. Što dalje, drugi film je najteži film? - Ne bojim se sljedećeg fil-ma. Snimao bih ga sutra, samo da dobijem novce. Bit će to akcijski film pun emocija. Držat će se puška, a neće se držati puška. Nije ratni film. To je film ceste, na hrvatski način. Dakle, film ce-ste emocija u kojem ženske kroje sudbinu muškarcima, s tim da se u njemu muškarci moraju sna-laziti i kad žene dignu ruke od njih…”.

„…Mirko Galić, Paolo Sfeci, Marija Nemčić, Zrinko Tutić, Sandra Vojković i mnogi drugi naz-dravili su novom izdanju Porina, a Sfeci je u šali dodao kako se nada da će Mirko Galić i dogodine biti direktor HRT-a. Petra Boić James Bond na hrvatski način ZAGREB, 10. prosinca - Dug-oočekivana akcijska komedija »Posljednja volja« premijerno je prikazana u nedjelju navečer u A1 Galleriji na Iblerovom trgu. Film je nastao u produkciji »Global filma« iz Splita te koprodukciji američke tvrtke JLP i HRT-a…”

„…Kod nas se zadnjih mjeseci razvila neka vrsta bonapartizma na hrvatski način. Skupina umi-rovljenih visokih časnika hrvatskih Oružanih snaga, koji čak tvrde da su njihove pozicije nestran-ačke a da sve što poduzimaju, poduzimaju u ime naroda, koriste aktualne društvene i socijalne probleme kako bi se nametnuli kao samostalni politički faktor koji želi…”

„…Nažalost dobar dio toga prelazi moći Ministarstva kulture, pa čak i Vlade, a vezuje se uz naj-dublje tajne tranzicijskog procesa na hrvatski način o čemu bi ponešto mogli reći i sudovi, dok je drugi dio vezan uz ukupni angažman da tako kažem filmske zajednice, udruga režisera, filmskih djelatnika i drugih. Bez te ukupne solidarnosti i angažmana zakon je mrtvo slovo na papiru….r”

„… Kod nas je sve uvijek teška krajnost: ili-ili, ili staljinistička boljševička ljevica ili ustaštvo, kao najgori oblik nacifašizma na hrvatski način. I tu se u cijelosti slažem s gospodinom Luncerom.

87

Pitanje je treba li u nas uvesti samo zakon o »deustašizaciji«, ustvari o denacifikaciji, ili treba uve-sti i zakon kojim će se na iuve-sti način sankcionirati postojanje nekih ultra-lijevih simbola i znakovlja, koja živo…”

„… (H) Zapadna bolnica na hrvatski način Doc. dr. Nikica Gabrić: Moramo shvatiti da je ovo što mi sad radimo svijet prošao još prije 20 godina. Prema tome, savjetnici koji su došli da nam pok-ažu svoja rješenja najčešće su u pravu. Ključna razlika između Zapada i nas je što liječnici tamo stvarno rade od…”

„…No, dakako, posve je legitimno pitanje: koliko je jednom Klausu Kinkelu taj probuđeni nac-ifašizam na hrvatski način smetao, a koliko mu je bilo važno da ovdje štiti njemačke prioritete i interese? Ili jednom Lordu Davidu Owenu ili Aloisu Mocku, čiji su stvarni interesi rijetko kada bili ideološki obojeni, uz stravično ciničnu tvrdnju: »Na Balkanu svi su isti...«. Slovenski…”

„...Sindrom amebe na hrvatski način Hrvatskim je strankama dioba obično put u (siguran?) politički zaborav / Nije sigurno hoće li birači prepoznati eventualne dobre namjere nezadovoljnika, ali će sigurno shvatiti da su nekad velike stranke, ma što njihovi čelnici govorili, postale oslabljene političke snage...”

„…Tako nas je iz podnožja svete planine, na putu do Nepale, ispratio snijegom prekriveni Kailas.

Gordana Petrovčić Komentari Sindrom amebe na hrvatski način Hrvatskim je strankama dioba obično put u (siguran?) politički zaborav / Nije sigurno hoće li birači prepoznati eventualne dobre namjere nezadovoljnika, ali će sigurno shvatiti da su nekad velike stranke, ma što njihovi čelnici govorili, postale oslabljene političke snage…”

„…Od 20. ožujka osamdesetak otpuštenih policajaca, uglavnom branitelja, mirno prosvjeduje pred Vladom. Pokušali su ih se riješiti iz susjedstva- najprije obećanjima, a zatim i drukčije. Šute o to-me i to-mediji, samoinicijativno, zbog obećanja ili zbog demokracije na hrvatski način? JELICA SARAJLIJA, Zagreb Pretplata za »spremnost sustava« ili »nešto za ništa« Čitatelj Ž. Manenica pi-smom u Vjesniku s pravom upozorava da je telefonska pretplata nezakonita…”

„…Sentimentalni odgoj na hrvatski način. Zagreb, 1971., str. 57. Dok je roman Vrijeme i paučina zanimljiviji kao narativni eksperiment, nego kao zaokruženo umjetničko ostvarenje, satirički ro-man Neprilike s muzom (1976.) znatno je komunikativniji…”

„… Još jedan nevjerojatan apsurd na hrvatski način jest i činjenica da su ga neki od spomenutih izabrali prošle, 2002. godine za predsjednika udruge »11. siječnja 1972.«. Četiri godine nakon mo-jega povratka iz zatvora i objavljivanja toga njegova sramotna odgovora u slovenskim medijima, Pavletić je, u doba komunističke…”

„…Sanaderovi birači koji su već vidjeli HSP u vladi, a sad HDZ mora izvoditi razne vratolomije kako bi objasnio zašto nas nema. Je li HDZ pregovore s HSP-om prije izbora vodio s »figom u dž-epu«? – Mislim da je riječ upravo o tome, odnosno o specifičnom shvaćanju politike na hrvatski način. Za nas je u HSP-u dana riječ dana riječ, no očito je za HDZ to nešto sasvim drugo. • Kako tumačite njihovo okretanje HSS-u? – Bit će jako zanimljivo čuti čime će to Sanader i društvo obja-sniti svojim biračima. Neukusno je sad prepričavati što je HDZ u kampanii…”

„…Ne promijenimo li to, i to drastično i smjesta, argentinski sindrom na hrvatski način sasvim nam je blizu. Ne čini li vam se da nastavljamo život na kredit započet bespovratnim američkim davanjima do sredine sedamdesetih godina, pa zatim bujanjem lako ostvarivog kliringa prema istoku uz dodatak MMF-ovih zajmova, a onda produljenjem takve prakse u samostalnoj…”

„… Ili cijena prevelike vojske i policije ili državnog aparata kao servisa vlasti i njoj bliskih kla-nova a ne građana. Ili cijena mnogih drugih dječjih bolesti tranzicije na hrvatski način. I sve se to očituje i u vanjskom dugu, koji ovih dana oporba pokušava staviti samo Račanovoj vladi na dušu SANJA KAPETANIĆ Sljedećih ćemo dana imati priliku promatrati otvaranje autoputa na sto i je-dan način…”

88

„…Moglo bi se navesti još takvih primjera. Međutim, nemamo pravih viceva na račun novih dr-uštvenih junaka iz doba privatizacije na hrvatski način. Jedini skupni naziv je tajkun. Očito je da naše književnike nisu mnogo zanimali ti junaci naših dana. Za razliku od nas ruski pisci iz razdo-blja od pobjede revolucije do prvoga petogodišnjeg plana stvorili su idealni tip direktora u kratkom razdoblju NEP-a…”

„…Konobar Bepo će istočnoeuropskim mafijašima služiti kavicu na terasi dubrovačkog hotela, a njegova kćer će se školovati za sudjelovanje u reality showu zvanom preživljavanje na hrvatski način. Budućnost je, dakle, nedvojbeno svijetla. Vrli novi svijet živi se već danas. Neki za njega i umiru, ali ti su na sreću, daleko od nas. Kad ih umre dovoljno preživjelima će priuštiti blagodati mobilne telefonije, tv-kvizova, digimona i pokemona i uvjeriti ih da im sve to…”

„… Savršeno ubojstvo na hrvatski način odvija se po uhodanom obrascu. Ono se obično događa nasred ulice, pokraj kuće u kojoj žrtva živi ili u njegovom automobilu. Standardan je način egze-kucije taj da se »meta« izrešeta rafalom ispaljenim iz kratke strojnice. Plaćenim ubojicama najd-raže je oružje strojnica »ero«…”

„…Dok su mnogi mislili da je riječ o salonskom diplomatu i fjakastom Splićaninu, pokazao se faj-terom koji polako mijenja način vođenja politike na hrvatski način. Ali, kako pokazuje vrijeme uoči predsjedničkih izbora, i nakon Sanadera- pustoš. Ni HDZ u ovom trenutku nema dovoljno ja-ku osobu koja bi mogla ponuditi privlačan program za dvore na Pantovčaja-ku…”

„…Otvoreno Toliko razvikana i opjevana sloboda na hrvatski način »Sloboda od« nije nam nika-kva teškoća: slobodni smo od odgovornosti, od čovjekoljublja, pravednosti, svrhovita postupanja;

ništa nas ne obvezuje, oslobodili smo se i pameti – i tako nam najčešće samo smeta. I »slobodu za«

iskazujemo gotovo svakodnevno, gotovo svugdje…”

„… Stoga je i »Jutarnji list« išao na sigurno kupnjom licence od španjolske agencije, a »Veče-rnjakova« je akcija isto to na hrvatski način. U cijeloj toj zbrci i panici koja je zavladala hrvat-skom knjižnom i knjižarhrvat-skom tržištu postavlja se pitanje: tko gubi, a tko dobiva tiskanjem tih dviju vrijednih i jeftinih biblioteka i što ta akcija uopće znači u našim uvjetima? Dok se s jedne strane može govoriti…”

„…Stvarni je krivac hrvatska povijest tumačena na srpski način i, dakako, islamistički stavovi Alije Izetbegovića. Rat su razgorjela priznanja država nastalih raspadom Jugoslavije, BiH je bila

»Jugoslavija u malome«, granice među republikama bile su administrativne, a ne granice nacija.

»Dolaskom nacionalista na vlast, u Hrvatskoj…”

„…Znamo Tijanića kao režimskoga novinara, koji je svojedobno, naročito u Slobodnoj Dalmaciji, redovito pisao o neraskidivom bratstvu i jedinstvu, dijeleći lekcije hrvatskim novinarima i hrvat-skom narodu o nezamjenjivom samoupravnom socijalizmu na srpski način. Sanjajući nedosanjani san o velikoj Srbiji, odmah se je uključio u velikosrpsku mašineriju, te bio jedno vrijeme i mini-strom u vladi haaškog optuženika za ratne zločine Slobodana Miloševića. Takvog Tijanića ugoš-ćuje Hrvatska televizija u dane kada se hrvatski branitelji…”; itp.

W rozbudowanych narracjach nadbudowane semantycznie odwołania do sposobu, właściwości, czy cechy rodzą trudności w znalezieniu polskiego ekwiwalentu, który ułatwiłby dokładne zrozumienie przytoczonych wypowiedzi. W języku polskim przyimek „po” wchodzi w skład wyrażeń o charakterze przysłówkowym oznaczających sposób wykonywania czynno-ści i w tej funkcji łączy się z formami niektórych przymiotników np.: po polsku, po trochu, po krakowsku, itp. W języku chorwackim wyrażenia tego typu są traktowane jako przysłówki używane w zdaniu w funkcji okoliczników sposobu. W znaczny sposób determinuje to se-mantyczny charakter językowego użycia, jak i jego interpretację. Kiedy dodamy bowiem, że

89

najczęściej wyrażeniom tym towarzyszą czasowniki generyczne, np.: myśleć, wiedzieć, ma-rzyć itp., to okoliczniki spełniają typową funkcję transferencyjną i determinują kształt wypo-wiedzi. Ponieważ pojęcie świata, jak pisze I. M. Boguslavskij (1991; za: A. Kiklewicz, 2006),

najczęściej wyrażeniom tym towarzyszą czasowniki generyczne, np.: myśleć, wiedzieć, ma-rzyć itp., to okoliczniki spełniają typową funkcję transferencyjną i determinują kształt wypo-wiedzi. Ponieważ pojęcie świata, jak pisze I. M. Boguslavskij (1991; za: A. Kiklewicz, 2006),