Ustalenie sprawcy przestępstwa lub wykroczenia przeciwko środowisku

Kryteria odpowiedzialności za popełnienie przestępstwa/wykroczenia przeciwko środowisku powinny opierać się zarówno o kryteria podmiotowe jak i przedmiotowe. Kryterium podmiotowe określa sprawcę, natomiast przedmiotowe wskazuje etap/ stadium jego działania. W praktyce łączne rozpatrywanie tych przesłanek nastręcza istotnych problemów i to już w początkowym stadium, polegających na wskazaniu sprawcy czynu. Jak wynika z obserwacji wskazanie winy – odpowiedzialności sprawcy czynu powinno przebiegać przez pryzmat oceny społecznej szkodliwości. Ocena ta powinna być dokonana każdorazowo przez sędziego, jako proces konkretyzacji

i in-dywidualizacji działania sprawcy, w oparciu o ramy wskazane przez ustawodawcę27.

Dlatego też opinia sędziego uzależniona powinna być zarówno od spełnienia prze-słanek formalnych, jak i  od negatywnej oceny zaistniałych faktów, które spełniają

warunki penalizacji danego czynu28.

27 L. Mering, Społeczna szkodliwość przestępstw przeciwko środowisku, Warszawa 2010, s. 352.

28 (red.) K. Buchała, A. Zoll, (aut.) K. Buchała, P. Kardas, J. Majewski, M. Rodzynkiewicz, W. Wróbel, Wyd. Zakamycze Kraków 1998, s. 20.

66 Bogna Czajka-Marchlewicz, Marta Żurawik-Paszkowska

Negatywna ocena zachowania/zjawiska z punktu widzenia społecznej szkodli-wości (społecznego niebezpieczeństwa) jest kwestią podstawową i pierwotną dla po-ciągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej.29

Jednakże zderzenie teorii z praktyką często wykazuje odmienne relacje. Niewątpli-wie jest to związane ze specyfi ką dokonywanych działań i możliwością zbadania ich genezy oraz skutków jakie mogą wywołać.

Zarówno w kodeksie karnym, jak i ustawach szczególnych, określających odpo-wiedzialność karną za przestępstwa i wykroczenia popełnione przeciwko środowi-sku, określenie sprawcy czynu budzi duże problemy interpretacyjne. Z treści przepisu art. 181 k.k. można wywnioskować, iż sprawcą czynu jest podmiot, który powoduje zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym. Dlatego też w stosunku do niego należałoby prowadzić postępowanie. Przestępstwa, których typizacji dokonuje usta-wodawca, mają charakter powszechny, więc dopuścić się ich może każdy podmiot

zdatny do ponoszenia odpowiedzialności karnej30. Z tak sformułowanej tezy nie

da się konkretnie wywnioskować, „kto”. G. Bogdan w komentarzu do art. 181 k.k. idzie dalej, twierdząc, iż dla bytu czynów zabronionych nie mają znaczenia ewen-tualne uprawnienia właścicielskie sprawcy w  stosunku do będących przedmiotem bezpośredniego działania roślin i  zwierząt. Sprawca-właściciel nie jest wyłącznym dysponentem chronionego dobra prawnego, zatem nie można mówić o  legalności

zachowania sprawcy31.

W przypadku wykroczeń, o których była mowa wyżej pojawia się problem, gdy inwestor, z którego inicjatywy, na którego polecenie lub, za wiedzą którego dzieją się nieuprawnione działania, sam fi zycznie tych działań nie podejmuje (zleca je osobom trzecim). Na gruncie k.w. nie ma mowy o sprawstwie kierowniczym oraz sprawstwie polecającym. W k.w. nie ma odpowiednika art. 18 k.k., dlatego też tego rodzaju za-chowania traktowane są jako pomocnictwo lub podżeganie.

Można w  tym miejscu wskazać na przykład, w  którym obwinionemu zarzu-cono popełnienie wykroczenia z art. 127 ust. 1 pkt. c u.o.o.p. polegającego na umyśl-nym usunięciu bez zezwolenia żywych pędów egzemplarzy rokitnika zwyczajnego. W przedmiotowej sprawie inwestor-obwiniony, zobligowany był do uzyskania od-stępstwa od zakazów obowiązujących wobec gatunku objętego ścisłą ochroną prawną – rokitnika zwyczajnego Hippophae rhamnoides. Zgodnie z dyspozycją art. 56 ust. 2 u.o.o.p regionalny dyrektor ochrony środowiska wydał decyzję zezwalająca wniosko-dawcy, zgodnie z przedłożonym wnioskiem, na zbiór w celu przesadzenia osobników rokitnika oraz zniszczenie siedlisk ww. gatunku w zakresie i pod warunkami określo-nymi w ww. decyzji. Na skutek przeprowadzonej przez RDOŚ kontroli, na podsta-wie dyspozycji art. 65 ust. 7 u. o. o. p., stpodsta-wierdzono niezgodność przeprowadzonych

29 L. Mering, Społeczna szkodliwość przestępstw przeciwko środowisku, Warszawa 2010, s. 352.

30 G. Bogdan, Kodeks karny. Część szczególna, tom II, Komentarz do art. 117-277 k.k.– komentarz do art. 181 k.k.

prac z wydaną decyzją i przepisami ustawy m.in.: krzewy zostały poddane cięciom, obejmującym nie tylko usuwanie martwych pędów, ale również obcięcie żywych ga-łęzi; ustalono, iż wykonawca nie uzyskał wymaganego przepisami art. 56 ust. 1 pkt 1 u.o.o.p. zezwolenia Generalnego Dyrektor Ochrony Środowiska na uszkodzenie

krzewów rokitnika; stwierdzono brak krzewów rokitnika na powierzchni 400m2. Na

skutek zebranego materiału dowodowego sąd zważył, iż uwzględniając pojęcie winy umyślnej należy stwierdzić, że przesłanka ta warunkuje przypadki dopuszczalności postawienia zarzutu popełnienia czynu zabronionego, przewidzianego przepisem art. 127 u.o.o.p, czego konsekwencją jest to, że potencjalnemu sprawcy należy w takiej sytuacji udowodnić nie tylko, że znał ograniczenia obowiązujące w stosunku do kon-kretnego obiektu przyrodniczego, ale przede wszystkim to, że celowo je naruszył bądź, przewidując możliwość uszkodzenia rośliny, na to się godził. Jednocześnie sąd stwierdził, iż całość zebranego w sprawie materiału dowodowego nie daje możliwości przypisania żadnej konkretnej osobie, w tym obwinionemu, umyślnego, osobistego działania ukierunkowanego na niszczenie rokitnika zwyczajnego. W związku z po-wyższym sąd umorzył postępowanie przeciwko obwinionemu, uzasadniając, iż nie ma podstaw, aby na gruncie prawa wykroczeń przyjmować możliwość posługiwania się konstrukcją sprawstwa kierowniczego i  sprawstwa polecającego. Zgodnie z  art. 5§1 k.p.k. w zw. z art. 8 k.p.s.w., nie dające się usunąć wątpliwości sąd rozstrzygnął na korzyść obwinionego. W przedstawionym przypadku zaistniała bardzo istotna kwestia – wątpliwości co do osoby sprawcy czynu. Było to spowodowane faktem, iż inwestor posługiwał się wykonawcą – przeprowadzenie prac wskazanych w decyzji RDOŚ zlecił innym osobom.

5. Zakończenie

Przedmiot ochrony, taki jak środowisko naturalne, należy chronić skutecznie32.

In-strumentem prawnym, który powinien umożliwiać osiągnięcie tego celu, są sankcje karne. Niewątpliwie, jak wynika z obserwacji, stosowanie wyłącznie sankcji karnych nie daje oczekiwanego rezultatu. W dużej mierze skuteczna ochrona środowiska za-leży od świadomości ekologicznej społeczeństwa. Połączenie tych dwóch zależnych od siebie relacji dałoby możliwość stworzenia zadawalającego poziomu ochrony śro-dowiska. Stosunek człowieka do otaczającego go świata przyrodniczego powinien

być postrzegany jako system wartości i wspólne dobro33, którego nieprzestrzeganie

32 Należy wnioskować o  tym z  zapisów art. 174 ust. 2 TWE, w  którym wskazuje się, iż wspólna polityka Wspólnoty w  dziedzinie środowiska, ma prowadzić do osiągnięcia wysokiego poziomu ochrony, poprzez określenie ram prawnych w poszczególnych ustawodawstwach krajowych. Istotną rolę w tym zakresie należy przypisać Dyrektywie 2008/99/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie ochrony środowiska poprzez prawo karne (Dz.Urz. UE L 328).

33 Art. 1 Konstytucji RP – szerzej: W. Radecki, Ochrona środowiska w  polskim, czeskim i  słowackim prawie karnym – studium prawnoporównawcze, monografi e Lex 2013 r., s. 106-107.

68

nieuchronnie łączy się z poniesieniem konsekwencji. Ponadto, jak wskazuje S. Żół-tek, stosowanie represji karnych przyczyni się do poprawy skuteczności przepisów w zakresie ochrony środowiska oraz pozytywnie wpłynie na szerzenie świadomości społecznej „prośrodowiskowej” oraz wzbudzi powszechną krytykę przestępstw

prze-ciwko środowisku.34

34 S. Żółtek, Prawnokarna ochrona środowiska, [w:] Europejskie prawo karne, (red.) A. Grzelak, M. Królikowski, A. Sakowicz, Warszawa 2012, s. 376-377.

Status prawny wojewódzkich funduszy ochrony