Bez względu na to, czy wspólny rachunek należy do małżonków, czy też do osób fizycznych, pomiędzy którymi nie zachodzą więzy rodzinnie, każdy ze współposiadaczy rachunku może w każdej chwili wypowiedzieć umowę ze skutkiem dla pozostałych współposiadaczy. Możliwe jest wyodrębnienie kilku sposobów rozwiązania umowy rachunku bankowego. Pierwszy z nich to rozwiązanie umowy w drodze porozumienia stron i złożenia ich zgodnych oświadczeń woli w tym zakresie, a zatem na podstawie tzw. umowy rozwiązującej. Powoduje to ustanie więzi prawnej między stronami ze skutkiem na przyszłość43. Tym samym oznacza to, że do rozwiązania umowy konieczna jest zarówno zgoda banku, jak i zgoda posiadacza rachunku. Taki sposób zakończenia stosunku prawnego jest zawsze możliwy i dopuszczalny, niezależnie od rodzaju umowy i tego, czy została zawarta na czas oznaczony, czy nieoznaczony – jeżeli tylko obie strony wyrażą wolę jej rozwiązania ze skutkiem natychmiastowym44.
39 J. Gołaczyński (red.), Wybrane zagadnienia egzekucji sądowej, Warszawa 2008, s.231.
40 J. Jankowski (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. II, Warszawa 2015, s. 739.
41 J. Gołaczyński (red.), Wybrane zagadnienia egzekucji sądowej, Warszawa 2008, s.231.
42 Ibidem, s. 232.
43E. Rutkowska-Tomaszewska, Ochrona prawna klienta na rynku usług bankowych, Warszawa 2013, s. 244.
44F. Zoll (red.), Prawo bankowe. Komentarz, Kraków 2005, s. 200.
163 Stosunek prawny może ustać poprzez śmierć jednego z małżonków lub poprzez rozwiązanie umowy będącej podstawą istnienia rachunku wspólnego małżonków.
Sytuacja śmierci jednego ze współposiadaczy rachunku pozostaje w dalszej części nieuregulowana. Umowa rachunku bankowego może zawierać więc postanowienia zarówno o rozwiązaniu takiej umowy w stosunku do pozostałych posiadaczy, jak również o dalszym prowadzeniu tego rachunku przez bank, albo jako rachunku indywidualnego – w przypadku pozostania tylko jednego współposiadacza45.
Należy podkreślić, że z racji tego, że przepis art. 51a Pr.bank. wskazuje, iż każdemu ze współposiadaczy przysługuje uprawnienie do wypowiedzenia umowy wspólnego rachunku bankowego, nie można uznać, że takie prawo nie przysługuje małżonkowi pozostającemu przy życiu, w sytuacji śmierci drugiego46. Językowa wykładnia tego przepisu pozwala stwierdzić, że również po śmierci jednego z małżonków, drugi ma pełne prawo do wypowiedzenia umowy tego, niegdyś wspólnego, rachunku. Przy rachunkach wspólnych niemożliwe jest ustalenie wobec środków zgromadzonych na rachunku dyspozycji na wypadek śmierci.
Należy zatem, z jednym zastrzeżeniem, zgodzić się z poglądem, że banki nie powinny blokować środków na rachunku do czasu przedstawienia przez spadkobierców zmarłego współposiadacza postanowień sądowych o stwierdzeniu nabycia i dziale spadku47. Trzeba zastrzec, że śmierć współposiadacza lub posiadacza rachunku bankowego nie wyłącza konieczności przestrzegania przez bank art. 65 Pr.bank., a to oznacza, że wypłata środków z rachunku wspólnego innym osobom niż żyjący współposiadacz lub współposiadacze i ewentualnie osoba dysponująca pełnomocnictwem do dysponowania środkami na rachunku nie może zostać zrealizowana bez weryfikacji dokumentów stanowiących podstawę do wypłaty środków.
W sytuacji, gdy umowa rachunku bankowego zostanie wypowiedziana przez pozostającego przy życiu małżonka, nie można uznać, że przysługuje mu prawo własności co do wszystkich środków znajdujących się na tym rachunku. Udział przysługujący zmarłemu małżonkowi staje się bowiem częścią masy spadkowej po zmarłym i podlega dziedziczeniu.
Sprzeczne z obowiązującymi przepisami są przypadki, w których bank uzależni rozwiązanie umowy wspólnego rachunku bankowego od zgody wszystkich współwłaścicieli. Literalne brzmienie art. 51a Pr.bank. wskazuje bowiem na to, że każdemu współposiadaczowi przysługuje pełne prawo do rozwiązania umowy i nie powinno ono być ograniczone poprzez wprowadzanie przez banki sprzecznych z nim regulaminów.
Podsumowanie
Rachunek wspólny małżonków w większości przypadków, z całą pewnością
45H. Gronkiewicz-Waltz, Prawo bankowe. Komentarz, Warszawa 2013, s. 182.
46Art. 51a Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. 1997 Nr 140 poz. 939; w tekście jako „Pr.
bank”)
47 F. Zoll (red.), Prawo bankowe. Komentarz, Kraków 2005, s. 431.
164 jest instytucją ułatwiającą zarządzanie finansami wspólnie prowadzonego gospodarstwa domowego. Należy jednak zauważyć, że poza profitami – jak chociażby niższe koszty związane z prowadzeniem jednego rachunku zamiast dwóch – posiada on również negatywne cechy. Widoczne są one w szczególności w przypadku egzekucji, gdy dłużnikiem jest jeden z małżonków pozostający w ustroju wspólności ustawowej.
Możliwości ochrony drugiego małżonka są wówczas znacznie mniejsze i trudniejsze do wyegzekwowania, niżeli w sytuacji, gdy każdy z małżonków posiada swój własny, indywidualny rachunek bankowy. Sytuacja prawna małżonków posiadających wspólny rachunek, determinowana jest w dużej mierze przez ustrój majątkowy, który małżonkowie postanowili wybrać. Taka forma prowadzenia rachunku nie pozostaje w zasięgu zainteresowania jedynie prawa cywilnego, posiadanie wspólnego rachunku bankowego wywołuje także skutki związane z innymi dziedzinami prawa – może wpłynąć chociażby na powstanie obowiązku podatkowego ściśle związanego z prawem administracyjnym, gdzie nie m zastosowania zasada równości podmiotów, a nawet z prawem karnym.
Wpłata pieniędzy na wspólny rachunek nie ma wpływu na fakt, iż pieniądze pozyskane z takiego tytułu są w dalszym ciągu częścią odrębnego majątku małżonków, a ich zaksięgowanie na rachunku bankowym prowadzonym dla obojga, nie może przesądzić o zmianie tego charakteru. Tym samym taka darowizna nie wywołuje powstania uregulowania należności podatkowych związanych z otrzymaniem darowizny u obojga małżonków, ale jedynie u tego, który został obdarowany.
Nawiązując do prawa karnego warto przytoczyć tezę wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach, który to odnosił się do stanu faktycznego, w którym doszło do przywłaszczenia środków znajdujących się na rachunku wspólnym małżonków:
„Mienie wchodzące w skład małżeńskiej wspólności majątkowej może być przedmiotem przestępstwa przywłaszczenia popełnionego przez jednego z małżonków, gdyż dla małżonka stanowi ono mienie częściowo cudze. Z góry zamierzone działania jednego z małżonków wbrew woli drugiego, polegające na zbyciu akcji wchodzących w skład małżeńskiej wspólności ustawowej, a następnie wypłaceniu i ukryciu pochodzącej z tego kwoty pieniężnej i dalszym rozporządzaniu tymi środkami z wyłączeniem współuprawnionego małżonka wyczerpują przedmiotowe znamiona przestępstwa przywłaszczenia(…)”48.
Powyższe przykłady odzwierciedlają wpływ tego sposobu gromadzenia oszczędności na funkcjonowanie małżonków oraz prowadzonego przez nich gospodarstwa domowego oraz wskazują zarówno na profity, jak i niebezpieczeństwa z nim powiązane.
Bibliografia
Bączyk M., Prawo bankowe. Komentarz, LexisNexis, Warszawa 2007.
Fojcik-Mastalska E., Prawo bankowe komentarz, LexisNexis, Warszawa 2002.
48 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 30 kwietnia 2015 r., sygn. II Aka 62/15.
165
Gołaczyński J., Wybrane zagadnienia egzekucji sądowej, Warszawa 2008.
Gołaczyński J., Wybrane zagadnienia egzekucji sądowej, Warszawa 2008.
Gronkiewicz-Walz H., Prawo bankowe. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2013.
Iwańczuk A., Kotliński G., Bankowe rozliczenia pieniężne, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2008.
Jankowski J., Kodeks postępowania cywilnego, Komentarz, t. II, Warszawa 2015.
Jankowski J., Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. II, Warszawa 2015.
Mazur L., Prawo bankowe komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2005.
Mianowana – Kubiak R., Bankowy rachunek wspólny dla osób fizycznych, CeDeWu, Warszawa 2015.
Mianowana – Kubiak R., Bankowy rachunek wspólny dla osób fizycznych, CeDeWu, Warszawa 2015.
Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 listopada 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Dz. U. 2015, poz. 2082, ze zm.
Ofiarski Z., Prawo bankowe. Komentarz, LEX a Wolters Kluwer business, Warszawa 2013.
Ostojski P., Piątek W., Egzekucja administracyjna świadczeń pieniężnych, Wrocław 2014.
Przybysz P., Postępowanie egzekucyjne w administracji, Warszawa 2015.
Rutkowska-Tomaszewska E., Ochrona prawna klienta na rynku usług bankowych, Warszawa 2013.
Smykla B., Prawo bankowe. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2005.
Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, Dz. U. 1966 Nr 24 poz. 151, ze zm.
Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, Dz. U. 1966 Nr 24 poz. 151, ze zm.
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego, Dz. U. 1964 Nr 43 poz.
296, ze zm.
Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych, Dz. U. 2011, nr 199, poz. 1175, ze zm.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz. U. 1964, nr 16, poz. 93, ze zm.
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, Dz. U. 1997, nr 140, poz. 939, ze zm.
Wierzba R., ABC bankowości, Wydawnictwo: Gdańska Akademia Bankowa, Gdańsk 1996.
www.nbpniewyklucza.pl www.rpo.gov.pl
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 30 kwietnia 2015 r., sygn. II Aka 62/15.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 30 czerwca 2010 r., I ACa 504/10.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2001 r., II CKN 344/00.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2004 r., V CK 233/2003.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2012 r., III CSK 189/2011.
166
Ziemianin A., Kuniewicz Z., Prawo cywilne część ogólna, Ars boni et aequi, Poznań 2007.
Zoll F., Prawo bankowe komentarz, t. I, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2005.