Uszczegółowienie etapów badania

Pierwszy etap badania obejmuje opracowanie przeglądu literatury i stworzenie narzędzi badania prywatnych nakładów ponoszonych na kształcenie na poziomie wyższym.

W początkowej fazie badania należy przeprowadzić przegląd literatury stanowiący analizę porównawczą metod badań nakładów na kształcenie wyższe. Przegląd literatury teoretycznej i empirycznej dotyczy zakresu sporządzania bilansu prywatnych kosztów ponoszonych na kształcenie na poziomie wyższym. Pozwala on na odpowiedź na pytanie, jakimi metodami bada się na gruncie empirycznym nakłady pieniężne, rzeczowe i czasu zaangażowane w kształcenie. Przegląd literatury dotyczy także problemu wyceny strumieni utraconych korzyści (utraconych zarobków). Umożliwia to porównanie wad i zalet poszczególnych metod oraz stwierdzenie, które z nich w najlepszy sposób pozwalają zbadać nakłady na kształcenie na poziomie wyższym (z perspektywy studenta), w szczególności w świetle ograniczeń informacyjnych (dane zastane) oraz realnych możliwości ich przełamania (badania terenowe). Przegląd literatury dostarcza zatem przede wszystkim wskazówek dla doboru odpowiednich zbiorów danych zastanych oraz pozwala na sformułowanie wytycznych dla konstrukcji narzędzia terenowego badania ankietowego.

Drugi etap badania

Drugi etap badania obejmuje wstępną analizę danych zastanych i przeprowadzenie pretestu proponowanych narzędzi. Przewiduje się następujące działania:

1. wstępną analizę zbioru danych zastanych w zakresie prywatnych nakładów ponoszonych na kształcenie na poziomie wyższym,

2. przeprowadzenie pretestu badania ankietowego,

3. wykonanie analizy wyników pretestu w zakresie modułów dotyczących badania prywatnych nakładów ponoszonych na kształcenie na poziomie wyższym,

Drugi etap badania obejmuje zebranie i zestawienie zbiorów danych zastanych, które – jako komplementarne względem projektowanego badania terenowego – służą do oświetlenia analizowanego zjawiska. Przesłanki do odpowiedniego wykorzystania danych zastanych opierają się na wcześniej wykonanym przeglądzie literatury. Najważniejszy aspekt wykorzystania danych zastanych to wycena utraconych korzyści płacowych oszacowanych na podstawie profili płac. Ponieważ istniejące dane zastane w bardzo słaby sposób nadają się do oszacowania prywatnych nakładów na kształcenie na poziomie wyższym, kluczowym źródłem informacji w tym zakresie oraz w zakresie czasu przeznaczanego na poszczególne aktywności edukacyjne jest zebrana baza danych z zaprojektowanego badania terenowego.

Kluczowym elementem drugiego etapu badań jest przeprowadzenie pretestu narzędzi badania terenowego. Po preteście narzędzi powinna zostać wykonana analiza jego wyników. Analiza ta stanowi również podstawę dla sformułowania rekomendacji odnośnie modyfikacji stosowanych narzędzi i wytycznych dla przeprowadzenia badania terenowego.

Trzeci etap badania

Trzeci etap badania obejmuje głównie nadzór nad badaniem terenowym i sporządzenie wstępnego bilansu prywatnych nakładów ponoszonych na kształcenie na poziomie wyższym. Obejmuje następujące działania:

1. przeprowadzenie badania terenowego,

2. przeprowadzenie badania wyceny czasu zaangażowanego w kształcenie metodą ekonomii eksperymentalnej,

3. opracowanie statystyczno-ekonometryczne danych zebranych w badaniach terenowych i z metody eksperymentalnej oraz danych zastanych w celu sporządzenia wstępnej wersji bilansu prywatnych nakładów ponoszonych na kształcenie na poziomie wyższym.

Trzeci etap badania zakłada przeprowadzenie właściwego badania terenowego. Równolegle przeprowadzane jest badanie wyceny czasu zaangażowanego w kształcenie metodą ekonomii eksperymentalnej i dodatkowo metodą wyboru warunkowego. W tym celu przygotować należy odpowiednie oprogramowanie narzędzi dla przeprowadzenia eksperymentu w laboratorium lub w wersji on-line. W celu optymalizacji i poprawy stosowanych narzędzi należy przeprowadzić kilkukrotny pilotaż badania. W jego wyniku stosowane narzędzia należy odpowiednio zmodyfikować w celu usunięcia i skorygowania wykrytych błędów. Następnie należy przeprowadzić rekrutację uczestników do badania właściwego oraz samo badanie. Uzyskane z tego badania dane należy przetworzyć w formie odpowiednio przygotowanej bazy danych, która w dalszej fazie prac badawczych mogą wykorzystana do sporządzenia bilansu nakładów prywatnych ponoszonych na kształcenie na poziomie wyższym. Elementem tego etapu badania jest oszacowanie korzyści związanych z posiadaniem wykształcenia wyższego, w szczególności związanych z faktem otrzymywania wyższych wynagrodzeń, czyli tzw. premii płacowej. Na tym etapie, przy pomocy zbioru danych zastanych (BAEL) można oszacować profile płac względem wieku, które służą do oszacowania wartości zdyskontowanej strumienia wynagrodzeń. Przy pomocy tych samych danych można oszacować model prawdopodobieństwa zatrudnienia, co pozwala obliczyć wartość oczekiwaną strumienia dochodów. Korzyści z posiadania wykształcenia wyższego mogą być ukazane za pomocą oszacowania premii z wykształcenia metodą szacowania mincerowskiego równania płac z korektą Heckmana, obliczenia prywatnej wartości netto z wykształcenia wyższego oraz obliczenia wewnętrznych stóp zwrotu.

146

Czwarty etap badania obejmuje sporządzenie finalnego bilansu prywatnych nakładów ponoszonych na kształcenie na poziomie wyższym z uwzględnieniem przekrojów indywidualnych cech badanych (płci, charakterystyk gospodarstwa domowego i innych cech demograficznych), cech procesu kształcenia (trybu studiów, typu uczelni) oraz charakterystyk terytorialnych (wielkości miasta, w którym znajduje się ośrodek akademicki). Bilans kosztów pozwala na ich dezagregację i pokazanie struktury poszczególnych składników: kosztów bezpośrednio związanych ze studiowaniem, utraconych wynagrodzeń oraz wyceny czasu zaangażowanego w kształcenie. Ważnym elementem bilansu kosztów jest uwzględnienie ograniczeń po stronie źródeł finansowania prywatnych nakładów na kształcenie, ze szczególnym uwzględnieniem pomocy publicznej w formie subsydiów, stypendiów i grantów.

Schemat 2.1. Algorytm działań badawczych w zakresie badania nakładów na kształcenie wyższe ze strony studenta (punkt 2 celu I wg OPZ i cel II wg OPZ))

Przegląd literatury: analiza porównawcza metod

badań nakładów oraz dobór danych zastanych i wytyczne dla konstrukcji

terenowego badania ankietowego Wstępna analiza danych zastanych Badanie eksperymentalne wyceny czasu zaangażowanego w kształcenie Badanie pilotażowe Etap I:

Przegląd literatury oraz wypracowanie metodologii i narzędzi badania prywatnych nakładów ponoszonych na kształcenie na poziomie wyższym Etap II: Analiza danych zastanych i badanie pilotażowe Etap III:

Główne badanie terenowe i wstępny bilans prywatnych nakładów ponoszonych na

kształcenie na poziomie wyższym

Etap IV:

Opracowanie publikacji z badania - finalny bilans

prywatnych nakładów ponoszonych na kształcenie na poziomie wyższym Wypracowanie metodologii i stworzenie narzędzi badania terenowego Analiza statystyczno-ekonometryczna zebranych

danych zastanych, danych z badania terenowego i metodą eksperymentalną Terenowe badanie ankietowe

Analiza wyników badania pilotażowego

Korekta narzędzi badania terenowego

Wstępny bilans prywatnych nakładów ponoszonych na

kształcenie na poziomie wyższym oraz wstępny bilans

korzyści z wykształcenia wyższego

Finalna wersja bilansu prywatnych nakładów ponoszonych na kształcenie

na poziomie wyższym

2.7. Podsumowanie

Proponowana metodologia badania prywatnych nakładów ponoszonych na kształcenie na poziomie wyższym obejmuje rachunek nakładów finansowych bezpośrednio ponoszonych na aktywności związane z kształceniem, źródła pokrycia wydatków edukacyjnych, rachunek czasu poświęcanego na kształcenie wraz z jego wyceną oraz metodę szacowania kosztów alternatywnych studiowania w formie utraconych oczekiwanych zarobków. Proponowane metody osadzone są w nurcie badań dotyczących teorii kapitału ludzkiego i sięgają do wypracowanych technik ekonometrycznych szeroko obecnych w światowej literaturze. Oprócz sprawdzonych i dobrze ugruntowanych metod proponujemy również rozwiązania wykorzystujące metodę eksperymentalną oraz metodę wyboru warunkowego dla wyceny wartości jednostki czasu poświęcanego na kształcenie lub alternatywnie, do wyceny czasu rezydualnego. Jest to podejście nowatorskie i dotychczas niewykorzystywane w polskiej literaturze. Szczególne miejsce w proponowanej metodologii zajmuje projekt własnego badania terenowego. W empirycznej części Projektu zrealizowano takie badanie, zbierając w nim dane dla 20 tys. respondentów w wieku 18-30 lat. Dzięki temu udało się uzyskać dane niezbędne do oszacowania prywatnych nakładów finansowych oraz czasu angażowanego w kształcenie. Moduł dotyczący sytuacji na rynku pracy został w badaniu terenowym oparty na Badaniu Aktywności Ekonomicznej Ludności, co pozwala z jednej strony na porównywalność stosowanych definicji oraz z drugiej, na uzyskanie porównywalnych wyników.

Zebrane w empirycznej części Projektu dane mogą posłużyć postawieniu interesujących wniosków w zakresie kształtowania się prywatnych nakładów ponoszonych na kształcenie wyższe w Polsce. Dzięki tym informacjom można ocenić, jakie są faktyczne koszty kształcenia na poziomie wyższym – uwzględniające angażowane środki publiczne oraz prywatne. Dzięki wycenie kosztów alternatywnych poszerza się nasza wiedza na temat ekonomicznych kosztów studiowania, z drugiej zaś strony analiza statusu ekonomicznego na rynku pracy ukazuje skalę uzyskiwanych dzięki wykształceniu korzyści. Zebranie i zestawienie tych dwóch stron bilansu pozwala na ocenę efektywności kształcenia w generowaniu odpowiednich ekonomicznych bodźców do jego podejmowania. Pamiętać jednak należy zawsze również o motywacjach i korzyściach pozaekonomicznych kształcenia, które jednak nie są przedmiotem analizy w podjętym Projekcie. Ukazanie zróżnicowania korzyści netto może być jedną z istotnych informacji, na podstawie których kolejne roczniki maturzystów podejmują decyzje o kierunkach kształcenia. Długi horyzont czasowy dyskontowania przyszłych korzyści oraz bieżąco ponoszone koszty sprawiają jednak, że nawet decyzja ex ante racjonalna może się po latach okazać ex post nietrafiona. Przedstawiając nawet najbardziej precyzyjne obliczenia bilansu kosztów i korzyści należy mieć na uwadze niepewność wynikającą z braku możliwości przywidywania rozwoju wydarzeń kluczowych z punktu widzenia realizacji korzyści z wykształcenia, przede wszystkim takich, jak rozwój gospodarczy, postęp technologiczny, zmiany strukturalne popytu na pracę, zmiany demograficzne czy też zmiany w polityce zasiłkowo-podatkowej wpływające na podaż pracy.

149