kOnsTyTucyjnej zasady prOpOrcjOnalnOści
Wskutek zmian wprowadzonych do k.p.k.
ustawą nowelizującą z dnia 11 marca 2016 r.1 prokurator zyskał uprawnienie do utajnienia zeznań świadka, a tym samym do ograniczenia w części podejrzanemu i jego obrońcy dostę
pu do akt postępowania w zakresie dowodów wskazanych we wniosku o zastosowanie bądź przedłużenie tymczasowego aresztowania.
Słusznie podnosi się, że obecna regulacja art. 249a § 1 pkt 2 i art. 250 § 2b w zw. z art. 156
§ 5a k.p.k. stanowi wyłom od zasady prawa do obrony, zasady kontradyktoryjności, zasady rzetelnego procesu oraz zasady jawności postę
powania, znajdujących wyraz nie tylko w prze
pisach k.p.k., ale także w art. 2, art. 41 ust. 2 oraz art. 42 ust. 2 Konstytucji RP2. Tym samym powinna ona spełniać wymogi przydatności, niezbędności oraz proporcjonalności sformu
łowane na gruncie art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, a więc zmierzać do realizacji zamierzonych przez ustawodawcę celów w stopniu, który nie może być osiągnięty przez zastosowanie innych środków, a ponadto zachowywać odpowiednie proporcje między wartościami chronionymi a ograniczeniem praw i wolności3. Niniejszy artykuł stanowi zatem próbę odpowiedzi na
pytanie, czy art. 156 § 5a, art. 249a § 1 pkt 2 oraz art. 250 § 2b k.p.k. w obecnym brzmieniu spełniają wspomniane konstytucyjne wymogi ograniczenia praw i wolności.
Początkowo planowano ukształtowanie ko
mentowanej regulacji na wzór instytucji świad
ka incognito poprzez możliwość udostępnienia podejrzanemu i jego obrońcy wspomnianych dowodów z zeznań świadków w postaci od
powiednio zmodyfikowanych kopii protoko
łów4. Ostatecznie ustawodawca nadał jednak komentowanej regulacji kształt nawiązujący do brzmienia art. 156 § 5a k.p.k. sprzed dnia 2 czerwca 2014 r. Przepis ten wyrokiem Try
bunału Konstytucyjnego z 3 czerwca 2008 r., K 42/075, został uznany za sprzeczny z wyra
żoną w Konstytucji RP zasadą demokratyczne
go państwa prawa i zasadą prawa do obrony w świetle dyrektyw art. 31 ust. 3 z powodu otwartego katalogu przesłanek częściowej od
mowy dostępu do akt sprawy. Tym niemniej Trybunał Konstytucyjny wprost nie wykluczył możliwości rzeczonej odmowy dostępu w razie prawidłowego sformułowania jej przesłanek.
W uzasadnieniu jednak wskazał, że wspomnia
na prerogatywa prokuratora musi być zgodna
1 Ustawa z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 437).
2 A. Sakowicz, K. Boratyńska, (w:) A. Sakowicz (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. 7, Warszawa:
C. H. Beck 2016, s. 404–410, 613–614; Z. Pachowicz, (w:) J. Skorupka (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. 2, Warszawa: C. H. Beck 2016, s. 322.
3 J. Skorupka, Konstytucyjny i konwencyjny standard tymczasowego aresztowania, PiP 2007, z. 7, s. 57, 60; R. Koper, Uwarunkowania ochrony wolności osobistej świadka w procesie karnym, „Studia Prawnicze” 2014, nr 1 (197), s. 170–171;
W. Hermeliński, B. Nita-Światłowska, Kilka uwag o prawie do obrony związku z nowelizacją Kodeksu postępowania karnego z 2016 roku, „Palestra” 2016, nr 9, s. 21–22.
4 Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, druk 207, Sejm VIII kadencji, http://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/druk.xsp?nr=207 [2017.03.22, godz. 20:09].
5 Dz.U. z 2008 r. nr 100, poz. 648; OTK-A 2008, nr 5, poz. 77.
30
z zasadą konieczności, wynikającą z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP oraz z europejskimi stan
dardami kontradyktoryjnego procesu6. W uzasadnieniu projektu z 27 stycznia 2016 r.
wskazano, że zmiana art. 156, 249a oraz 250 k.p.k. ma stanowić odpowiedź na zagrożenie przestępczością zorganizowaną, która stwarza zagrożenie dla życia i zdrowia osób składają
cych zeznania. Dodatkowym celem miało być zapobieganie groźbom zniszczenia lub ukrycia dowodów lub tworzeniu dowodów fałszywych, a także zachowanie w tajemnicy prowadzonych czynności operacyjno-rozpoznawczych7.
Z uwagi na to, że wskazane w uzasadnie
niu rządowego projektu cele legły również u podstaw instytucji świadka incognito8, słuszne wydaje się uzupełnienie ratio legis wprowadzo
nej zmiany poprzez nawiązanie do wartości chronionych przez art. 184 k.p.k. Tym samym zastosowanie komentowanej regulacji powin
no również zmierzać do podniesienia jakości zeznań świadka, umożliwiając mu zeznawanie w sposób szczery i bez obaw o bezpieczeństwo swoje i osób mu bliskich9. Ponadto przepisy te powinny być wyrazem lojalności ustawodaw
cy, który nakładając na świadka obowiązek ze
znawania, i to zeznawania zgodnie z prawdą, zapewnia mu należytą ochronę przed poten
cjalnym zagrożeniem ze strony podejrzanego
w zamian za należyte wypełnianie obowiąz
ków procesowych10.
Ponadto na gruncie art. 156 § 5a k.p.k.
w brzmieniu nadanym mu przez ustawę no
welizującą z 27 września 2013 r.11 wskazywano, że wskutek rozszerzenia dostępu podejrzanego i jego obrońcy do akt postępowania przygoto
wawczego w zakresie wniosku w przedmiocie tymczasowego aresztowania prokurator, przez wzgląd na ochronę świadków, nieraz zmuszony będzie zachować wstrzemięźliwość w kwestii wystąpienia z wnioskiem o zastosowanie tym
czasowego aresztowania12. Tym samym zmiana wprowadzona ustawą nowelizującą z 11 marca 2016 r. może mieć także na celu wyeliminowa
nie czynnika powstrzymującego prokuratora przed złożeniem wniosku o zastosowanie lub przedłużenie tymczasowego aresztowania.
Zatem w jakim stopniu regulacja art. 156
§ 5a, art. 249a § 1 pkt 2 oraz art. 250 § 2b k.p.k.
realizuje wyżej przedstawione cele?
Wydaje się, że poprzez komentowane utaj
nienie zeznań świadka w niektórych przy
padkach jego ochrona przed zagrożeniami ze strony przestępczości zorganizowanej okre
sowo może być skuteczna. Jeżeli jednak jedy
nym świadkiem czynu będzie pokrzywdzony, wówczas zarówno jego osoba, jak i miejsce za
mieszkania często będą podejrzanemu znane
6 A. Tęcza-Paciorek, K. Wróblewski, Dostęp podejrzanego do akt postępowania w przedmiocie tymczasowego aresztowania, Prok. i Pr. 2010, z. 5, s. 78; P. Kardas, Standard rzetelnego procesu a prawo wglądu do akt sprawy w postępowaniu w przedmiocie tymczasowego aresztowania, czyli historia jednej nowelizacji, Prok. i Pr. 2010, z. 1–2, s. 106, 110; A. Sakowicz, (w:) A. Sakowicz (red.), Kodeks, s. 405.
7 Por. W. Hermeliński, B. Nita-Światłowska, Kilka, s. 24.
8 P. Wiliński, Świadek incognito w polskim procesie karnym, Kraków: Zakamycze Kantor Wydawniczy 2003, s. 81–88;
P. Hofmański, Świadek anonimowy w procesie karnym, Kraków: Zakamycze Kantor Wydawniczy 1998, s. 18–21; P. Hof
mański, E. Sadzik, K. Zgryzek, (w:) P. Hofmański (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. I, wyd. IV, Warszawa:
C. H. Beck 2011, s. 1027.
9 Por. M. Żołna, Ochrona danych osobowych świadka w procesie karnym, (w:) G. Goździewicz (red.), M. Szabłowska (red.), Prawna ochrona danych osobowych w Polsce na tle europejskich standardów, Toruń: TNOiK 2008, s. 162; P. Wiliński, Przesłuchanie świadka anonimowego z zachowaniem jawności, Prok. i Pr. 2000, z. 11, s. 67.
10 P. Hofmański, Świadek, s. 18–19; L. Paprzycki, (w:) L. Paprzycki (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz LEX, t. I, wyd. III, Warszawa: Wolters Kluwer 2013, s. 627–628.
11 Ustawa z dnia 27 września 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2013 r. poz. 1247).
12 M. Boczek, Ochrona świadka w nowym procesie karnym, (w:) J. Kasprzak (red.), W. Cieślak (red.), I. Nowicka (red.), Meandry prawa karnego i kryminalistyki. Księga jubileuszowa prof. zw. dra hab. Stanisława Pikulskiego, Szczytno: WSPol 2015, s. 86.
niezależnie od możliwości wglądu podejrza
nego do protokołu zeznań pokrzywdzonego.
Również wiedzę o osobie pokrzywdzonego podejrzany będzie mógł uzyskać także wsku
tek przedstawienia mu zarzutów lub zapozna
nia się z aktem oskarżenia poprzez informacje zawarte w opisie czynu13. Ponadto nawet jeżeli pokrzywdzony nie złożył jeszcze zeznań lub odmówił ich składania, to w przypadku, gdy jego osoba jest podejrzanemu znana, może on być narażony na niebezpieczeństwo ze strony osób trzecich bez względu na dostęp podejrza
nego do akt sprawy.
Zaznaczenia także wymaga, że na gruncie art. 250 § 2b k.p.k. wskazuje się możliwość dokonania przez sąd kontroli zasadności utaj
nienia zeznań świadka14. Wówczas jeżeli sąd uzna, że obawa niebezpieczeństwa nie istnie
je, dowód ten będzie mógł stanowić podstawę wniosku o zastosowanie lub przedłużenie tym
czasowego aresztowania tylko jeżeli zostanie ujawniony podejrzanemu i obrońcy. Zatem możliwe jest, że już na tym etapie procesu wspomniane zeznania świadka zostaną ujaw
nione. Dodatkowo w komentowanym prze
pisie brak jest wskazań co do formy decyzji prokuratora w przedmiocie utajnienia zeznań świadka lub cofnięcia tej decyzji, nie wspomi
nając już o możliwości jej weryfikacji w drodze zażalenia15. Tym samym problematyczna jest kwestia trwałości takiej decyzji z uwagi na to, że jej wzruszenie przez sąd bądź przez proku
ratora będzie w każdym czasie możliwe.
Ponadto zgodnie z brzmieniem art. 250 § 2b k.p.k. wydaje się, że odmowa udostępnienia
zeznań świadka podejrzanemu i jego obroń
cy obowiązuje jedynie na czas postępowania w przedmiocie tymczasowego aresztowania.
Co prawda po jego zakończeniu dalsza od
mowa dostępu do akt sprawy w tym zakresie może nastąpić na podstawie art. 156 § 5 k.p.k.16, jednak już z chwilą zakończenia postępowania przygotowawczego podejrzany i jego obrońca otrzymają bezwarunkowy dostęp do akt spra
wy na podstawie art. 321 k.p.k. z możliwością zapoznania się z treścią utajnionych uprzednio na podstawie art. 250 § 2b k.p.k. zeznań świad
ka17. Wreszcie po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu oskarżony i jego obrońca uzyskają dostęp do akt sprawy na podstawie art. 156 § 1 k.p.k., a zgodnie z art. 410 k.p.k., aby wspomniane zeznania mogły stanowić podstawę wyroku w sprawie, konieczne będzie ich ujawnie
nie w toku rozprawy18. Należy także zwrócić uwagę, że o ile w postępowaniu właściwym na podstawie art. 148a k.p.k. protokół zeznań świadka nie będzie zawierał danych dotyczą
cych jego miejsca pracy i miejsca zamieszkania, o tyle jego pozostałe dane osobopoznawcze oraz odpowiednio treść złożonych zeznań będą jawne19.
Zgodnie z powyższym ochrona zapew
niona świadkowi na podstawie art. 250 § 2b k.p.k. wydaje się być ograniczona w czasie.
Zatem wątpliwe jest, aby przepis ten należycie chronił świadka przed zagrożeniami ze strony przestępczości zorganizowanej. Zaznaczenia wymaga, że nawet jeżeli przed złożeniem wniosku o zastosowanie lub przedłużenie tym
czasowego aresztowania osoba świadka nie bę
13 Por. A. Kołodziejczyk, Pokrzywdzony w charakterze świadka anonimowego, Prok. i Pr. 2007, z. 1, s. 64–67; P. Łobacz, Odmowa nadania statusu świadka anonimowego, Prok. i Pr. 2010, z. 7–8, s. 300–301; M. Żołna, Ochrona, s. 164–165; P. Stry
szowski, Świadek incognito – algorytm postępowania, Prok. i Pr. 2015, z. 12, s. 129.
14 J. Skorupka, (w:) J. Skorupka (red.), Kodeks, s. 565.
15 K. Eichstaedt, (w:) D. Świecki (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz do zmian 2016, Warszawa: Wolters Kluwer 2016, s. 238.
16 Por. K. Wróblewski, A. Tęcza-Paciorek, Dostęp podejrzanego do akt postępowania w przedmiocie tymczasowego areszto-wania po nowelizacji kodeksu postępoareszto-wania karnego, Prok. i Pr. 2016, z. 3, s. 42, 54–55.
17 Por. S. Kudrelek, Dostęp podejrzanego i jego obrońcy do akt postępowania przygotowawczego, Prok. i Pr. 2012, z. 7–8, s. 257; A. Sakowicz, (w:) A. Sakowicz (red.), Kodeks, s. 403.
18 Por. P. Stryszowski, Świadek, s. 144; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, (w:) P. Hofmański (red.), Kodeks, s. 1034.
19 Por. I. Dziugieł, Ochrona „danych adresowych” w postępowaniu przygotowawczym, Prok. i Pr. 2016, z. 1, s. 54.
32
dzie podejrzanemu znana, to w dalszym toku procesu wielokrotnie będzie miał on możliwość uzyskania odpowiedniej wiedzy w tym zakre
sie. Wówczas świadek może zostać narażony na potencjalne niebezpieczeństwo ze strony oskarżonego lub osób trzecich.
Również analizowana instytucja nie gwa
rantuje podniesienia jakości zeznań świadka.
Z brzmienia art. 250 § 2b k.p.k. nie wynika, kiedy prokurator powinien podjąć decyzję w przedmiocie utajnienia zeznań świadka.
Istnieje zatem duże prawdopodobieństwo, że o odmowie udostępnienia oskarżonemu i obrońcy wspomnianych dowodów proku
rator będzie decydował na krótko przed spo
rządzeniem lub przesłaniem do sądu wniosku o zastosowanie lub przedłużenie tymczaso
wego aresztowania. Tym samym możliwa jest sytuacja, w której w chwili przesłuchania świadka prokurator nie będzie w stanie zagwa
rantować świadkowi, że jego zeznania nie zo
staną ujawnione podejrzanemu i jego obrońcy.
Ponadto nawet jeżeli prokurator udzieli świad
kowi wspomnianej gwarancji już w chwili przesłuchania, to jej podstawą często może być jedynie nieformalne zapewnienie proku
ratora. Powyższe wady omawianej instytucji stwarzają wątpliwość, czy przy jej zastosowa
niu świadek będzie zainteresowany szczerym zeznawaniem, bez obawy o bezpieczeństwo swoje i osób mu najbliższych, zwłaszcza jeżeli będzie świadomy wzruszalności decyzji pro
kuratora i ograniczonego w czasie utajnienia złożonych przez niego zeznań.
Postrzeganie art. 250 § 2b k.p.k. jako sposo
bu na wyeliminowanie czynnika powstrzymu
jącego prokuratora przed złożeniem wniosku o zastosowanie lub przedłużenie tymczaso
wego aresztowania przez wzgląd na ochronę świadka co prawda prima facie może wyda
wać się słuszne. Jednak analizując tę kwestię dokładniej, nie sposób oprzeć się wrażeniu, że omawiana regulacja także w tym zakresie nie gwarantuje osiągnięcia zamierzonych ce
lów. Prokurator bowiem, mając świadomość wzruszalności oraz ograniczonego w czasie zachowania w tajemnicy dowodów z zeznań świadka, nadal może mieć wątpliwości, czy występując z wnioskiem o zastosowanie lub przedłużenie tymczasowego aresztowania nie narazi świadka na niebezpieczeństwo. Tym nie
mniej prokurator z uwagi na potrzebę zabez
pieczenia prawidłowego toku postępowania lub ochrony ważnego interesu państwa może być zainteresowany w ujawnieniu tożsamości świadka możliwie jak najpóźniej z przyczyn szeroko pojętej taktyki procesowej. Jednak taka motywacja może zmierzać już do obejścia prawa, w szczególności art. 156 § 5a k.p.k.
Powyższe rozważania prowadzą do wnio
sku, iż art. 156 § 5a, art. 249a § 1 pkt 2 oraz art. 250 § 2b k.p.k. w obecnym brzmieniu nie spełniają konstytucyjnego wymogu przydat
ności, albowiem jedynie częściowo chronią świadka przed zagrożeniami ze strony prze
stępczości zorganizowanej, stanowiąc jedno
cześnie niewystarczającą gwarancję szczerych zeznań świadka. Również nie wydaje się, aby komentowana zmiana faktycznie pozwoliła prokuratorom na składanie wniosków o za
stosowanie lub przedłużenie tymczasowego aresztowania bez obaw o bezpieczeństwo świadków.
Odpowiadając następnie na pytanie, czy powyższe cele zamierzone przez ustawodaw
cę mogą być zrealizowane przez zastosowanie innych środków, warto, w ślad za doktryną, zwrócić uwagę na konstrukcję świadka incog-nito20.
Zgodnie z art. 184 k.p.k. decyzja o zachowa
niu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka zapada w for
mie postanowienia, od którego świadkowi, oskarżonemu, a w postępowaniu przed sądem także prokuratorowi przysługuje w terminie 3 dni zażalenie. W przypadku utrzymania w mocy postanowienia przez sąd albo wraz z bezskutecznym upływem terminu do jego
20 Z. Pachowicz, (w:) J. Skorupka (red.), Kodeks, s. 322; A. Sakowicz, K. Boratyńska, (w:) A. Sakowicz (red.) Kodeks, s. 410, 614.
zaskarżenia zyskuje ono walor prawomoc
ności. Jednocześnie uchylenie postanowienia jest możliwe tylko w ściśle określonych sytu
acjach21. Zatem decyzja w zakresie nadania statusu świadka incognito jest trwalsza aniżeli decyzja prokuratora z art. 250 § 2b k.p.k.
Ponadto już samo postępowanie w przed
miocie zachowania w tajemnicy okoliczno
ści umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka toczy się bez udziału stron, z zasto
sowaniem rygorów właściwych dla informacji niejawnych o klauzuli tajności „tajne” lub „ści
śle tajne”22. Zatem jeszcze przed uzyskaniem przez świadka statusu incognito okoliczności związane z jego osobą zostają objęte ochro
ną, i to ochroną o znacznie szerszym spectrum działania zarówno pod względem czasowym, jak i podmiotowym. W przypadku pozytyw
nego zakończenia postępowania okoliczności umożliwiające ujawnienie tożsamości świadka zostają zachowane w tajemnicy przed wszyst
kimi podmiotami z wyjątkiem sądu, prokura
tora oraz w razie konieczności – Policji23. Nato
miast jeżeli w przedmiocie nadania świadkowi statusu incognito zapadnie decyzja odmowna, zmodyfikowany protokół zeznań zostaje zniszczony24. Wreszcie zgodnie z delegacją z art. 184 § 9 k.p.k. sposób i warunki dokony
wania czynności z udziałem świadka incognito oraz wykorzystania uzyskanych dowodów zostały uregulowane w rozporządzeniu Mi
nistra Sprawiedliwości25, a praktyka wielolet
niego stosowania omawianej instytucji dąży do wykształcenia odpowiedniego algorytmu
postępowania, zmierzającego do zwiększenia jakości ochrony świadka26.
Nie sposób przytoczyć wszystkich argumen
tów przemawiających za instytucją świadka incognito z punktu widzenia ochrony świadka przed przestępczością zorganizowaną, jednak już powyższe argumenty dowodzą, że instytu
cja ta znacznie wyprzedza rozwiązanie przyję
te przez ustawodawcę w art. 156 § 5a, art. 249a
§ 1 pkt 2 oraz art. 250 § 2b k.p.k.
Mając także na uwadze poczucie bezpie
czeństwa świadka i jego skłonność do szcze
rych zeznań, należy podkreślić, że w przypad
ku zastosowania instytucji świadka incognito świadek przed przystąpieniem do przesłucha
nia uzyskuje informację o wszczęciu procedu
ry zmierzającej do zachowania w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie jego tożsamości. Zatem już pierwsze przesłuchanie świadka odbywa się z zastosowaniem rygorów właściwych dla czynności związanych z infor
macjami o klauzuli „tajne” lub „ściśle tajne”27. Świadek ma więc świadomość, że protokół z je
go zeznań zostanie odpowiednio zmodyfiko
wany w celu zachowania w tajemnicy danych umożliwiających identyfikację jego osoby. Po
nadto utajnienie postępowania w przedmiocie anonimizacji świadka zwykle będzie przyczyną wzrostu poczucia bezpieczeństwa z jego stro
ny. Następnie po uzyskaniu statusu incognito świadek zyskuje pewność, że w przypadku uczynienia zadość wszelkim algorytmom po
stępowania istnieje duża szansa, iż oskarżony do chwili zakończenia procesu nie pozna jego
21 Zob. K. Marszał, Proces karny. Zagadnienia ogólne. Podręcznik dla studentów prawa, wyd. II, Katowice: Volumen 2013, s. 403–405; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, (w:) P. Hofmański (red.), Kodeks, s. 1048–1049; P. Wiliński, Świadek incog-nito w polskim, s. 91–124; P. Hofmański, Świadek, s. 116–145; P. Łobacz, Odmowa, s. 302–303; M. Żołna, Ochrona, s. 163.
22 P. Stryszowski, Świadek, s. 128–136; P. Wróbel, Wniosek o zachowanie w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujaw-nienie tożsamości świadka, „Przegląd Sądowy” 2011, nr 1, s. 91–96; P. Łobacz, Odmowa, s. 302.
23 Szerzej: P. Wiliński, Świadek incognito w polskim, s. 320–331.
24 D. Gruszecka, (w:) J. Skorupka (red.), Kodeks, s. 411; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, (w:) P. Hofmański (red.), Kodeks, s. 1042.
25 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2003 r. w sprawie postępowania o zachowanie w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka oraz sposobu postępowania z protokołami z zeznań tego świadka (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 1869).
26 R. Cisek, M. Myczkowski, Techniczne warunki przesłuchania świadka incognito, Prok. i Pr. 2003, z. 7–8, s. 147–156;
P. Stryszowski, Świadek, s. 128–150; P. Hofmański, Świadek, s. 145–162; M. Żołna, Ochrona, s. 162–163.
27 P. Stryszowski, Świadek, s. 130–136; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, (w:) P. Hofmański (red.), Kodeks, s. 1035.
34
tożsamości. Dodatkowo swoista sankcja pro
cesowa ujawnienia świadka w przypadku zło
żenia przez niego fałszywych zeznań wydaje się stanowić sporą motywację do zeznawania w sposób szczery.
Powyższa analiza prowadzi do wniosku, że instytucja świadka incognito zwiększa poczucie bezpieczeństwa świadka i w wyższym stopniu od komentowanej regulacji zabezpiecza szcze
rość jego zeznań. Co prawda zastosowanie in
stytucji świadka incognito zgodnie z przepisami prawa i przyjętymi w praktyce wytycznymi nie gwarantuje w stu procentach skutecznego za
chowania w tajemnicy tożsamości świadka aż do zakończenia postępowania28. Tym niemniej powyżej dokonana analiza należycie dowodzi, że poszukując stosownych rozwiązań pozwa
lających prokuratorowi na złożenie wniosku w przedmiocie tymczasowego aresztowania bez obaw o bezpieczeństwo świadka, należy odrzucić instytucję z art. 156 § 5a, art. 249a
§ 1 pkt 2 oraz art. 250 § 2b k.p.k. Bowiem przy jej zastosowaniu ochrona świadka będzie na niższym poziomie aniżeli w przypadku sko
rzystania z instytucji świadka incognito. Tym samym wspomniane poszukiwania powinny raczej zmierzać do rozwiązań zapewniających utrzymanie standardu ochrony świadka co naj
mniej na poziomie zagwarantowanym przez instytucję świadka incognito.
Należy także zwrócić uwagę, że przepisy nie zakazują zamiennego stosowania wspomnia
nych instytucji29. Z uwagi na zbliżone prze
słanki zastosowania art. 250 § 2b k.p.k. i art. 184
k.p.k., w przypadku uzasadniającym odmowę udostępnienia zeznań świadka oskarżonemu i jego obrońcy, możliwe będzie także nadanie takiemu świadkowi statusu incognito30. Jedyną zaletą art. 250 § 2b k.p.k. przy uwzględnieniu charakterystyki postępowania w przedmiocie tymczasowego aresztowania może być szyb
kość decyzji powodującej utajnienie tożsamo
ści świadka. Należy pamiętać, że zatrzymane
go powinno się przekazać do dyspozycji sądu w przeciągu 48 godzin od chwili zatrzymania, a sąd powinien rozstrzygnąć sprawę i doręczyć stosowne postanowienie zatrzymanemu przed upływem 24 godzin od przekazania go do dyspozycji sądu31. Tym samym zastosowanie instytucji świadka incognito, w szczególności w przypadkach zatrzymania osoby podejrza
nej na gorącym uczynku, może być utrud
nione z uwagi na konieczność sporządzenia postanowienia, ewentualnego wyznaczenia posiedzenia sądu, upływu czasu 3 dni na wnie
sienie środków odwoławczych, rozpoznania zażalenia przez sąd czy wreszcie sporządzenia zmodyfikowanych kopii protokołów zeznań, mając jednocześnie na względzie obowiązek udostępnienia akt postępowania przygoto
wawczego podejrzanemu i jego obrońcy w ter
minie pozwalającym na faktyczne zapoznanie się z nimi32. Tym niemniej należy pamiętać, że przesłuchanie świadka może nastąpić znacznie wcześniej aniżeli zatrzymanie podejrzanego.
Wówczas brak jest przeszkód do zastosowania instytucji świadka incognito w miejsce komen
towanej regulacji.
28 M. Boczek, Ochrona, s. 81–87; R. Cisek, M. Myczkowski, Techniczne, s. 152–156.
29 Co prawda wydaje się, że zgodnie z brzmieniem art. 250 § 2b w przypadku zaistnienia uzasadnionej obawy niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia albo wolności świadka lub osoby dla niego najbliższej prokurator ma obowiązek odmówić podejrzanemu dostępu do akt postępowania w komentowanym zakresie. Tym niemniej jeżeli uprzednio świadkowi zostanie przyznany status incognito, wspomniana przesłanka w postaci obawy niebezpieczeństwa dla świadka lub osoby dla niego najbliższej w chwili składania wniosku w przedmiocie tymczasowego aresztowania w większości przypadków nie będzie już istnieć.
30 Por. Z. Pachowicz, (w:) J. Skorupka (red.), Kodeks, s. 322; A. Sakowicz, K. Boratyńska, (w:) A. Sakowicz (red.), Kodeks, s. 410, 614.
31 K. Marszał, Proces, s. 436; S. Waltoś, P. Hofmański, Proces karny. Zarys systemu, wyd. XIII, Warszawa: Wolters Kluwer 2016, s. 424–426.
32 Por. A. Tęcza-Paciorek, K. Wróblewski, Dostęp podejrzanego do akt postępowania w przedmiocie tymczasowego aresz-towania, s. 72–73.
Zatem w świetle dyrektyw wypływających z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP nie sposób uznać analizowanej odmowy ujawnienia podejrza
nemu i jego obrońcy zeznań świadka także za regulację niezbędną, skoro stawiane przed nią cele mogą być realizowane w sposób pełniejszy przez instytucję świadka incognito.
Ponadto zasadnie wskazuje się, że insty
tucja świadka incognito stanowi kompromis pomiędzy interesem oskarżonego a interesem świadka, mając na względzie odpowiednie wy
ważenie i zachowanie racjonalnych proporcji w ochronie każdej z wymienionych wartości33.
ważenie i zachowanie racjonalnych proporcji w ochronie każdej z wymienionych wartości33.