• Nie Znaleziono Wyników

uTajnienie zeznań świadka w prOcesie karnym a realizacja

kOnsTyTucyjnej zasady prOpOrcjOnalnOści

Wskutek zmian wprowadzonych do k.p.k.

ustawą nowelizującą z dnia 11 marca 2016 r.1  prokurator zyskał uprawnienie do utajnienia zeznań świadka, a tym samym do ograniczenia w części podejrzanemu i jego obrońcy dostę­

pu do akt postępowania w zakresie dowodów wskazanych we wniosku o zastosowanie bądź przedłużenie tymczasowego aresztowania.

Słusznie podnosi się, że obecna regulacja art. 249a § 1 pkt 2 i art. 250 § 2b w zw. z art. 156

§ 5a k.p.k. stanowi wyłom od zasady prawa do obrony, zasady kontradyktoryjności, zasady rzetelnego procesu oraz zasady jawności postę­

powania, znajdujących wyraz nie tylko w prze­

pisach k.p.k., ale także w art. 2, art. 41 ust. 2 oraz art. 42 ust. 2 Konstytucji RP2. Tym samym powinna ona spełniać wymogi przydatności, niezbędności oraz proporcjonalności sformu­

łowane na gruncie art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, a więc zmierzać do realizacji zamierzonych przez ustawodawcę celów w stopniu, który nie może być osiągnięty przez zastosowanie innych środków, a ponadto zachowywać odpowiednie proporcje między wartościami chronionymi a ograniczeniem praw i wolności3. Niniejszy artykuł stanowi zatem próbę odpowiedzi na

pytanie, czy art. 156 § 5a, art. 249a § 1 pkt 2 oraz art. 250 § 2b k.p.k. w obecnym brzmieniu spełniają wspomniane konstytucyjne wymogi ograniczenia praw i wolności.

Początkowo planowano ukształtowanie ko­

mentowanej regulacji na wzór instytucji świad­

ka incognito poprzez możliwość udostępnienia podejrzanemu i jego obrońcy wspomnianych dowodów z zeznań świadków w postaci od­

powiednio zmodyfikowanych kopii protoko­

łów4. Ostatecznie ustawodawca nadał jednak komentowanej regulacji kształt nawiązujący do brzmienia art. 156 § 5a k.p.k. sprzed dnia 2 czerwca 2014 r. Przepis ten wyrokiem Try­

bunału Konstytucyjnego z 3 czerwca 2008 r., K 42/075, został uznany za sprzeczny z wyra­

żoną w Konstytucji RP zasadą demokratyczne­

go państwa prawa i zasadą prawa do obrony w świetle dyrektyw art. 31 ust. 3 z powodu otwartego katalogu przesłanek częściowej od­

mowy dostępu do akt sprawy. Tym niemniej Trybunał Konstytucyjny wprost nie wykluczył możliwości rzeczonej odmowy dostępu w razie prawidłowego sformułowania jej przesłanek.

W uzasadnieniu jednak wskazał, że wspomnia­

na prerogatywa prokuratora musi być zgodna

1 Ustawa z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 437).

2 A. Sakowicz, K. Boratyńska, (w:) A. Sakowicz (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. 7, Warszawa:  

C. H. Beck 2016, s. 404–410, 613–614; Z. Pachowicz, (w:) J. Skorupka (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz,   wyd. 2, Warszawa: C. H. Beck 2016, s. 322.

3 J. Skorupka, Konstytucyjny i konwencyjny standard tymczasowego aresztowania, PiP 2007, z. 7, s. 57, 60; R. Koper, Uwarunkowania ochrony wolności osobistej świadka w procesie karnym, „Studia Prawnicze” 2014, nr 1 (197), s. 170–171;

W. Hermeliński, B. Nita-Światłowska, Kilka uwag o prawie do obrony związku z nowelizacją Kodeksu postępowania karnego z 2016 roku, „Palestra” 2016, nr 9, s. 21–22.

4 Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, druk 207, Sejm VIII kadencji, http://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/druk.xsp?nr=207 [2017.03.22, godz. 20:09].

5 Dz.U. z 2008 r. nr 100, poz. 648; OTK-A 2008, nr 5, poz. 77.

30

z zasadą konieczności, wynikającą z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP oraz z europejskimi stan­

dardami kontradyktoryjnego procesu6. W uzasadnieniu projektu z 27 stycznia 2016 r.

wskazano, że zmiana art. 156, 249a oraz 250 k.p.k. ma stanowić odpowiedź na zagrożenie przestępczością zorganizowaną, która stwarza zagrożenie dla życia i zdrowia osób składają­

cych zeznania. Dodatkowym celem miało być zapobieganie groźbom zniszczenia lub ukrycia dowodów lub tworzeniu dowodów fałszywych, a także zachowanie w tajemnicy prowadzonych czynności operacyjno-rozpoznawczych7.

Z uwagi na to, że wskazane w uzasadnie­

niu rządowego projektu cele legły również u podstaw instytucji świadka incognito8, słuszne wydaje się uzupełnienie ratio legis wprowadzo­

nej zmiany poprzez nawiązanie do wartości chronionych przez art. 184 k.p.k. Tym samym zastosowanie komentowanej regulacji powin­

no również zmierzać do podniesienia jakości zeznań świadka, umożliwiając mu zeznawanie w sposób szczery i bez obaw o bezpieczeństwo swoje i osób mu bliskich9. Ponadto przepisy te powinny być wyrazem lojalności ustawodaw­

cy, który nakładając na świadka obowiązek ze­

znawania, i to zeznawania zgodnie z prawdą, zapewnia mu należytą ochronę przed poten­

cjalnym zagrożeniem ze strony podejrzanego

w zamian za należyte wypełnianie obowiąz­

ków procesowych10.

Ponadto na gruncie art. 156 § 5a k.p.k.

w brzmieniu nadanym mu przez ustawę no­

welizującą z 27 września 2013 r.11 wskazywano, że wskutek rozszerzenia dostępu podejrzanego i jego obrońcy do akt postępowania przygoto­

wawczego w zakresie wniosku w przedmiocie tymczasowego aresztowania prokurator, przez wzgląd na ochronę świadków, nieraz zmuszony będzie zachować wstrzemięźliwość w kwestii wystąpienia z wnioskiem o zastosowanie tym­

czasowego aresztowania12. Tym samym zmiana wprowadzona ustawą nowelizującą z 11 marca 2016 r. może mieć także na celu wyeliminowa­

nie czynnika powstrzymującego prokuratora przed złożeniem wniosku o zastosowanie lub przedłużenie tymczasowego aresztowania.

Zatem w jakim stopniu regulacja art. 156

§ 5a, art. 249a § 1 pkt 2 oraz art. 250 § 2b k.p.k.

realizuje wyżej przedstawione cele?

Wydaje się, że poprzez komentowane utaj­

nienie zeznań świadka w niektórych przy­

padkach jego ochrona przed zagrożeniami ze strony przestępczości zorganizowanej okre­

sowo może być skuteczna. Jeżeli jednak jedy­

nym świadkiem czynu będzie pokrzywdzony, wówczas zarówno jego osoba, jak i miejsce za­

mieszkania często będą podejrzanemu znane

6 A. Tęcza-Paciorek, K. Wróblewski, Dostęp podejrzanego do akt postępowania w przedmiocie tymczasowego aresztowania, Prok. i Pr. 2010, z. 5, s. 78; P. Kardas, Standard rzetelnego procesu a prawo wglądu do akt sprawy w postępowaniu w przedmiocie tymczasowego aresztowania, czyli historia jednej nowelizacji, Prok. i Pr. 2010, z. 1–2, s. 106, 110; A. Sakowicz, (w:) A. Sakowicz (red.), Kodeks, s. 405.

7 Por. W. Hermeliński, B. Nita-Światłowska, Kilka, s. 24.

8 P. Wiliński, Świadek incognito w polskim procesie karnym, Kraków: Zakamycze Kantor Wydawniczy 2003, s. 81–88;

P. Hofmański, Świadek anonimowy w procesie karnym, Kraków: Zakamycze Kantor Wydawniczy 1998, s. 18–21; P. Hof­

mański, E. Sadzik, K. Zgryzek, (w:) P. Hofmański (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. I, wyd. IV, Warszawa:

C. H. Beck 2011, s. 1027.

9 Por. M. Żołna, Ochrona danych osobowych świadka w procesie karnym, (w:) G. Goździewicz (red.), M. Szabłowska (red.), Prawna ochrona danych osobowych w Polsce na tle europejskich standardów, Toruń: TNOiK 2008, s. 162; P. Wiliński, Przesłuchanie świadka anonimowego z zachowaniem jawności, Prok. i Pr. 2000, z. 11, s. 67.

10 P. Hofmański, Świadek, s. 18–19; L. Paprzycki, (w:) L. Paprzycki (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz LEX, t. I, wyd. III, Warszawa: Wolters Kluwer 2013, s. 627–628.

11 Ustawa z dnia 27 września 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2013 r. poz. 1247).

12 M. Boczek, Ochrona świadka w nowym procesie karnym, (w:) J. Kasprzak (red.), W. Cieślak (red.), I. Nowicka (red.), Meandry prawa karnego i kryminalistyki. Księga jubileuszowa prof. zw. dra hab. Stanisława Pikulskiego, Szczytno: WSPol   2015, s. 86.

niezależnie od możliwości wglądu podejrza­

nego do protokołu zeznań pokrzywdzonego.

Również wiedzę o osobie pokrzywdzonego podejrzany będzie mógł uzyskać także wsku­

tek przedstawienia mu zarzutów lub zapozna­

nia się z aktem oskarżenia poprzez informacje zawarte w opisie czynu13. Ponadto nawet jeżeli pokrzywdzony nie złożył jeszcze zeznań lub odmówił ich składania, to w przypadku, gdy jego osoba jest podejrzanemu znana, może on być narażony na niebezpieczeństwo ze strony osób trzecich bez względu na dostęp podejrza­

nego do akt sprawy.

Zaznaczenia także wymaga, że na gruncie art. 250 § 2b k.p.k. wskazuje się możliwość dokonania przez sąd kontroli zasadności utaj­

nienia zeznań świadka14. Wówczas jeżeli sąd uzna, że obawa niebezpieczeństwa nie istnie­

je, dowód ten będzie mógł stanowić podstawę wniosku o zastosowanie lub przedłużenie tym­

czasowego aresztowania tylko jeżeli zostanie ujawniony podejrzanemu i obrońcy. Zatem możliwe jest, że już na tym etapie procesu wspomniane zeznania świadka zostaną ujaw­

nione. Dodatkowo w komentowanym prze­

pisie brak jest wskazań co do formy decyzji prokuratora w przedmiocie utajnienia zeznań świadka lub cofnięcia tej decyzji, nie wspomi­

nając już o możliwości jej weryfikacji w drodze zażalenia15. Tym samym problematyczna jest kwestia trwałości takiej decyzji z uwagi na to, że jej wzruszenie przez sąd bądź przez proku­

ratora będzie w każdym czasie możliwe.

Ponadto zgodnie z brzmieniem art. 250 § 2b k.p.k. wydaje się, że odmowa udostępnienia

zeznań świadka podejrzanemu i jego obroń­

cy obowiązuje jedynie na czas postępowania w przedmiocie tymczasowego aresztowania.

Co prawda po jego zakończeniu dalsza od­

mowa dostępu do akt sprawy w tym zakresie może nastąpić na podstawie art. 156 § 5 k.p.k.16, jednak już z chwilą zakończenia postępowania przygotowawczego podejrzany i jego obrońca otrzymają bezwarunkowy dostęp do akt spra­

wy na podstawie art. 321 k.p.k. z możliwością zapoznania się z treścią utajnionych uprzednio na podstawie art. 250 § 2b k.p.k. zeznań świad­

ka17. Wreszcie po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu oskarżony i jego obrońca uzyskają dostęp do akt sprawy na podstawie art. 156 § 1 k.p.k., a zgodnie z art. 410 k.p.k., aby wspomniane zeznania mogły stanowić podstawę wyroku w sprawie, konieczne będzie ich ujawnie­

nie w toku rozprawy18. Należy także zwrócić uwagę, że o ile w postępowaniu właściwym na podstawie art. 148a k.p.k. protokół zeznań świadka nie będzie zawierał danych dotyczą­

cych jego miejsca pracy i miejsca zamieszkania, o tyle jego pozostałe dane osobopoznawcze oraz odpowiednio treść złożonych zeznań będą jawne19.

Zgodnie z powyższym ochrona zapew­

niona świadkowi na podstawie art. 250 § 2b k.p.k. wydaje się być ograniczona w czasie.

Zatem wątpliwe jest, aby przepis ten należycie chronił świadka przed zagrożeniami ze strony przestępczości zorganizowanej. Zaznaczenia wymaga, że nawet jeżeli przed złożeniem wniosku o zastosowanie lub przedłużenie tym­

czasowego aresztowania osoba świadka nie bę­

13 Por. A. Kołodziejczyk, Pokrzywdzony w charakterze świadka anonimowego, Prok. i Pr. 2007, z. 1, s. 64–67; P. Łobacz, Odmowa nadania statusu świadka anonimowego, Prok. i Pr. 2010, z. 7–8, s. 300–301; M. Żołna, Ochrona, s. 164–165; P. Stry­

szowski, Świadek incognito – algorytm postępowania, Prok. i Pr. 2015, z. 12, s. 129.

14 J. Skorupka, (w:) J. Skorupka (red.), Kodeks, s. 565.

15 K. Eichstaedt, (w:) D. Świecki (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz do zmian 2016, Warszawa: Wolters Kluwer 2016, s. 238.

16 Por. K. Wróblewski, A. Tęcza-Paciorek, Dostęp podejrzanego do akt postępowania w przedmiocie tymczasowego areszto-wania po nowelizacji kodeksu postępoareszto-wania karnego, Prok. i Pr. 2016, z. 3, s. 42, 54–55.

17 Por. S. Kudrelek, Dostęp podejrzanego i jego obrońcy do akt postępowania przygotowawczego, Prok. i Pr. 2012, z. 7–8, s. 257; A. Sakowicz, (w:) A. Sakowicz (red.), Kodeks, s. 403.

18 Por. P. Stryszowski, Świadek, s. 144; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, (w:) P. Hofmański (red.), Kodeks, s. 1034.

19 Por. I. Dziugieł, Ochrona „danych adresowych” w postępowaniu przygotowawczym, Prok. i Pr. 2016, z. 1, s. 54.

32

dzie podejrzanemu znana, to w dalszym toku procesu wielokrotnie będzie miał on możliwość uzyskania odpowiedniej wiedzy w tym zakre­

sie. Wówczas świadek może zostać narażony na potencjalne niebezpieczeństwo ze strony oskarżonego lub osób trzecich.

Również analizowana instytucja nie gwa­

rantuje podniesienia jakości zeznań świadka.

Z brzmienia art. 250 § 2b k.p.k. nie wynika, kiedy prokurator powinien podjąć decyzję w przedmiocie utajnienia zeznań świadka.

Istnieje zatem duże prawdopodobieństwo, że o odmowie udostępnienia oskarżonemu i obrońcy wspomnianych dowodów proku­

rator będzie decydował na krótko przed spo­

rządzeniem lub przesłaniem do sądu wniosku o zastosowanie lub przedłużenie tymczaso­

wego aresztowania. Tym samym możliwa jest sytuacja, w której w chwili przesłuchania świadka prokurator nie będzie w stanie zagwa­

rantować świadkowi, że jego zeznania nie zo­

staną ujawnione podejrzanemu i jego obrońcy.

Ponadto nawet jeżeli prokurator udzieli świad­

kowi wspomnianej gwarancji już w chwili przesłuchania, to jej podstawą często może być jedynie nieformalne zapewnienie proku­

ratora. Powyższe wady omawianej instytucji stwarzają wątpliwość, czy przy jej zastosowa­

niu świadek będzie zainteresowany szczerym zeznawaniem, bez obawy o bezpieczeństwo swoje i osób mu najbliższych, zwłaszcza jeżeli będzie świadomy wzruszalności decyzji pro­

kuratora i ograniczonego w czasie utajnienia złożonych przez niego zeznań.

Postrzeganie art. 250 § 2b k.p.k. jako sposo­

bu na wyeliminowanie czynnika powstrzymu­

jącego prokuratora przed złożeniem wniosku o zastosowanie lub przedłużenie tymczaso­

wego aresztowania przez wzgląd na ochronę świadka co prawda prima facie może wyda­

wać się słuszne. Jednak analizując tę kwestię dokładniej, nie sposób oprzeć się wrażeniu, że omawiana regulacja także w tym zakresie nie gwarantuje osiągnięcia zamierzonych ce­

lów. Prokurator bowiem, mając świadomość wzruszalności oraz ograniczonego w czasie zachowania w tajemnicy dowodów z zeznań świadka, nadal może mieć wątpliwości, czy występując z wnioskiem o zastosowanie lub przedłużenie tymczasowego aresztowania nie narazi świadka na niebezpieczeństwo. Tym nie­

mniej prokurator z uwagi na potrzebę zabez­

pieczenia prawidłowego toku postępowania lub ochrony ważnego interesu państwa może być zainteresowany w ujawnieniu tożsamości świadka możliwie jak najpóźniej z przyczyn szeroko pojętej taktyki procesowej. Jednak taka motywacja może zmierzać już do obejścia prawa, w szczególności art. 156 § 5a k.p.k.

Powyższe rozważania prowadzą do wnio­

sku, iż art. 156 § 5a, art. 249a § 1 pkt 2 oraz art. 250 § 2b k.p.k. w obecnym brzmieniu nie spełniają konstytucyjnego wymogu przydat­

ności, albowiem jedynie częściowo chronią świadka przed zagrożeniami ze strony prze­

stępczości zorganizowanej, stanowiąc jedno­

cześnie niewystarczającą gwarancję szczerych zeznań świadka. Również nie wydaje się, aby komentowana zmiana faktycznie pozwoliła prokuratorom na składanie wniosków o za­

stosowanie lub przedłużenie tymczasowego aresztowania bez obaw o bezpieczeństwo świadków.

Odpowiadając następnie na pytanie, czy powyższe cele zamierzone przez ustawodaw­

cę mogą być zrealizowane przez zastosowanie innych środków, warto, w ślad za doktryną, zwrócić uwagę na konstrukcję świadka incog-nito20.

Zgodnie z art. 184 k.p.k. decyzja o zachowa­

niu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka zapada w for­

mie postanowienia, od którego świadkowi, oskarżonemu, a w postępowaniu przed sądem także prokuratorowi przysługuje w terminie 3 dni zażalenie. W przypadku utrzymania w mocy postanowienia przez sąd albo wraz z bezskutecznym upływem terminu do jego

20 Z. Pachowicz, (w:) J. Skorupka (red.), Kodeks, s. 322; A. Sakowicz, K. Boratyńska, (w:) A. Sakowicz (red.) Kodeks, s. 410, 614.

zaskarżenia zyskuje ono walor prawomoc­

ności. Jednocześnie uchylenie postanowienia jest możliwe tylko w ściśle określonych sytu­

acjach21. Zatem decyzja w zakresie nadania statusu świadka incognito jest trwalsza aniżeli decyzja prokuratora z art. 250 § 2b k.p.k.

Ponadto już samo postępowanie w przed­

miocie zachowania w tajemnicy okoliczno­

ści umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka toczy się bez udziału stron, z zasto­

sowaniem rygorów właściwych dla informacji niejawnych o klauzuli tajności „tajne” lub „ści­

śle tajne”22. Zatem jeszcze przed uzyskaniem przez świadka statusu incognito okoliczności związane z jego osobą zostają objęte ochro­

ną, i to ochroną o znacznie szerszym spectrum  działania zarówno pod względem czasowym, jak i podmiotowym. W przypadku pozytyw­

nego zakończenia postępowania okoliczności umożliwiające ujawnienie tożsamości świadka zostają zachowane w tajemnicy przed wszyst­

kimi podmiotami z wyjątkiem sądu, prokura­

tora oraz w razie konieczności – Policji23. Nato­

miast jeżeli w przedmiocie nadania świadkowi statusu incognito zapadnie decyzja odmowna, zmodyfikowany protokół zeznań zostaje zniszczony24. Wreszcie zgodnie z delegacją z art. 184 § 9 k.p.k. sposób i warunki dokony­

wania czynności z udziałem świadka incognito  oraz wykorzystania uzyskanych dowodów zostały uregulowane w rozporządzeniu Mi­

nistra Sprawiedliwości25, a praktyka wielolet­

niego stosowania omawianej instytucji dąży do wykształcenia odpowiedniego algorytmu

postępowania, zmierzającego do zwiększenia jakości ochrony świadka26.

Nie sposób przytoczyć wszystkich argumen­

tów przemawiających za instytucją świadka incognito z punktu widzenia ochrony świadka przed przestępczością zorganizowaną, jednak już powyższe argumenty dowodzą, że instytu­

cja ta znacznie wyprzedza rozwiązanie przyję­

te przez ustawodawcę w art. 156 § 5a, art. 249a

§ 1 pkt 2 oraz art. 250 § 2b k.p.k.

Mając także na uwadze poczucie bezpie­

czeństwa świadka i jego skłonność do szcze­

rych zeznań, należy podkreślić, że w przypad­

ku zastosowania instytucji świadka incognito  świadek przed przystąpieniem do przesłucha­

nia uzyskuje informację o wszczęciu procedu­

ry zmierzającej do zachowania w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie jego tożsamości. Zatem już pierwsze przesłuchanie świadka odbywa się z zastosowaniem rygorów właściwych dla czynności związanych z infor­

macjami o klauzuli „tajne” lub „ściśle tajne”27. Świadek ma więc świadomość, że protokół z je­

go zeznań zostanie odpowiednio zmodyfiko­

wany w celu zachowania w tajemnicy danych umożliwiających identyfikację jego osoby. Po­

nadto utajnienie postępowania w przedmiocie anonimizacji świadka zwykle będzie przyczyną wzrostu poczucia bezpieczeństwa z jego stro­

ny. Następnie po uzyskaniu statusu incognito świadek zyskuje pewność, że w przypadku uczynienia zadość wszelkim algorytmom po­

stępowania istnieje duża szansa, iż oskarżony do chwili zakończenia procesu nie pozna jego

21 Zob. K. Marszał, Proces karny. Zagadnienia ogólne. Podręcznik dla studentów prawa, wyd. II, Katowice: Volumen 2013, s. 403–405; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, (w:) P. Hofmański (red.), Kodeks, s. 1048–1049; P. Wiliński, Świadek incog-nito w polskim, s. 91–124; P. Hofmański, Świadek, s. 116–145; P. Łobacz, Odmowa, s. 302–303; M. Żołna, Ochrona, s. 163.

22 P. Stryszowski, Świadek, s. 128–136; P. Wróbel, Wniosek o zachowanie w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujaw-nienie tożsamości świadka, „Przegląd Sądowy” 2011, nr 1, s. 91–96; P. Łobacz, Odmowa, s. 302.

23 Szerzej: P. Wiliński, Świadek incognito w polskim, s. 320–331.

24 D. Gruszecka, (w:) J. Skorupka (red.), Kodeks, s. 411; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, (w:) P. Hofmański (red.), Kodeks, s. 1042.

25 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2003 r. w sprawie postępowania o zachowanie w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka oraz sposobu postępowania z protokołami z zeznań tego świadka (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 1869).

26 R. Cisek, M. Myczkowski, Techniczne warunki przesłuchania świadka incognito, Prok. i Pr. 2003, z. 7–8, s. 147–156;  

P. Stryszowski, Świadek, s. 128–150; P. Hofmański, Świadek, s. 145–162; M. Żołna, Ochrona, s. 162–163.

27 P. Stryszowski, Świadek, s. 130–136; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, (w:) P. Hofmański (red.), Kodeks, s. 1035.

34

tożsamości. Dodatkowo swoista sankcja pro­

cesowa ujawnienia świadka w przypadku zło­

żenia przez niego fałszywych zeznań wydaje się stanowić sporą motywację do zeznawania w sposób szczery.

Powyższa analiza prowadzi do wniosku, że instytucja świadka incognito zwiększa poczucie bezpieczeństwa świadka i w wyższym stopniu od komentowanej regulacji zabezpiecza szcze­

rość jego zeznań. Co prawda zastosowanie in­

stytucji świadka incognito zgodnie z przepisami prawa i przyjętymi w praktyce wytycznymi nie gwarantuje w stu procentach skutecznego za­

chowania w tajemnicy tożsamości świadka aż do zakończenia postępowania28. Tym niemniej powyżej dokonana analiza należycie dowodzi, że poszukując stosownych rozwiązań pozwa­

lających prokuratorowi na złożenie wniosku w przedmiocie tymczasowego aresztowania bez obaw o bezpieczeństwo świadka, należy odrzucić instytucję z art. 156 § 5a, art. 249a

§ 1 pkt 2 oraz art. 250 § 2b k.p.k. Bowiem przy jej zastosowaniu ochrona świadka będzie na niższym poziomie aniżeli w przypadku sko­

rzystania z instytucji świadka incognito. Tym samym wspomniane poszukiwania powinny raczej zmierzać do rozwiązań zapewniających utrzymanie standardu ochrony świadka co naj­

mniej na poziomie zagwarantowanym przez instytucję świadka incognito.

Należy także zwrócić uwagę, że przepisy nie zakazują zamiennego stosowania wspomnia­

nych instytucji29. Z uwagi na zbliżone prze­

słanki zastosowania art. 250 § 2b k.p.k. i art. 184

k.p.k., w przypadku uzasadniającym odmowę udostępnienia zeznań świadka oskarżonemu i jego obrońcy, możliwe będzie także nadanie takiemu świadkowi statusu incognito30. Jedyną zaletą art. 250 § 2b k.p.k. przy uwzględnieniu charakterystyki postępowania w przedmiocie tymczasowego aresztowania może być szyb­

kość decyzji powodującej utajnienie tożsamo­

ści świadka. Należy pamiętać, że zatrzymane­

go powinno się przekazać do dyspozycji sądu w przeciągu 48 godzin od chwili zatrzymania, a sąd powinien rozstrzygnąć sprawę i doręczyć stosowne postanowienie zatrzymanemu przed upływem 24 godzin od przekazania go do dyspozycji sądu31. Tym samym zastosowanie instytucji świadka incognito, w szczególności w przypadkach zatrzymania osoby podejrza­

nej na gorącym uczynku, może być utrud­

nione z uwagi na konieczność sporządzenia postanowienia, ewentualnego wyznaczenia posiedzenia sądu, upływu czasu 3 dni na wnie­

sienie środków odwoławczych, rozpoznania zażalenia przez sąd czy wreszcie sporządzenia zmodyfikowanych kopii protokołów zeznań, mając jednocześnie na względzie obowiązek udostępnienia akt postępowania przygoto­

wawczego podejrzanemu i jego obrońcy w ter­

minie pozwalającym na faktyczne zapoznanie się z nimi32. Tym niemniej należy pamiętać, że przesłuchanie świadka może nastąpić znacznie wcześniej aniżeli zatrzymanie podejrzanego.

Wówczas brak jest przeszkód do zastosowania instytucji świadka incognito w miejsce komen­

towanej regulacji.

28 M. Boczek, Ochrona, s. 81–87; R. Cisek, M. Myczkowski, Techniczne, s. 152–156.

29 Co prawda wydaje się, że zgodnie z brzmieniem art. 250 § 2b w przypadku zaistnienia uzasadnionej obawy niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia albo wolności świadka lub osoby dla niego najbliższej prokurator ma obowiązek odmówić podejrzanemu dostępu do akt postępowania w komentowanym zakresie. Tym niemniej jeżeli uprzednio świadkowi zostanie przyznany status incognito, wspomniana przesłanka w postaci obawy niebezpieczeństwa dla świadka lub osoby dla niego najbliższej w chwili składania wniosku w przedmiocie tymczasowego aresztowania w większości przypadków nie będzie już istnieć.

30 Por. Z. Pachowicz, (w:) J. Skorupka (red.), Kodeks, s. 322; A. Sakowicz, K. Boratyńska, (w:) A. Sakowicz (red.), Kodeks, s. 410, 614.

31 K. Marszał, Proces, s. 436; S. Waltoś, P. Hofmański, Proces karny. Zarys systemu, wyd. XIII, Warszawa: Wolters Kluwer 2016, s. 424–426.

32 Por. A. Tęcza-Paciorek, K. Wróblewski, Dostęp podejrzanego do akt postępowania w przedmiocie tymczasowego aresz-towania, s. 72–73.

Zatem w świetle dyrektyw wypływających z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP nie sposób uznać analizowanej odmowy ujawnienia podejrza­

nemu i jego obrońcy zeznań świadka także za regulację niezbędną, skoro stawiane przed nią cele mogą być realizowane w sposób pełniejszy przez instytucję świadka incognito.

Ponadto zasadnie wskazuje się, że insty­

tucja świadka incognito stanowi kompromis pomiędzy interesem oskarżonego a interesem świadka, mając na względzie odpowiednie wy­

ważenie i zachowanie racjonalnych proporcji w ochronie każdej z wymienionych wartości33.

ważenie i zachowanie racjonalnych proporcji w ochronie każdej z wymienionych wartości33.