• Nie Znaleziono Wyników

vARIATION IN ThE COURSE Of hUMAN vEINS bASED ON ThE ANATOMICAL AND MORPhOMETRIC RESEARCh*

Zakład Anatomii Prawidłowej i Klinicznej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie al. Powstańców Wlkp.72, 70 -111 Szczecin

Kierownik: dr hab. n. med. Zbigniew Ziętek

Summary

Introduction: The cardiac veins have inspired numerous generations of researchers. From anatomists and patholo-gists to cardiolopatholo-gists and cardiac surgeons, the issue of the structure of heart and cardiovascular disorders - in spite of enormous progress of medicine - have not been completely discovered so far.

Material and methods: The material of the research comes from the collection of the Chair and Department of Normal and Clinical Anatomy of the Pomeranian Medi-cal University and it includes 102 human hearts, of which 59 male and 43 female ones, aged from 12 and 70. Both coronary veins and arteries of the tested hearts were filled with the epoxy resin, which allowed for thorough expos-ing and differentiatexpos-ing between the venous vessels and the arterial vessels.

The aim of this study was to assessing the interrela-tionships between the dimensions of the heart, the size of the coronary sinus, the length of the cardiac veins and a sex. Also determined the frequency and variability of cardiac veins run in the material, as well as the correlation between the topography of the course of the great cardiac vein, the middle cardiac vein, the branches of the left and right coronary arteries and the cardiac size and a gender.

The measurements of the heart and the veins were made with the use of a pair of spherical compasses, an electronic caliper, a goniometer and a planimeter.

Results: It was found that the size of the male heart is statistically significantly greater than the female one. The dimensions of the heart correlated positively with the diam-eter and the length of the coronary sinus (CS) and the length of the great cardiac vein (GCV), the middle cardiac vein (MCV) and the small cardiac vein (SCV). The length of the CS positively correlated with its diameter and the length of the veins draining into it. The veins which were not always present in the tested material included: the SCV, the right marginal vein (RMV), the oblique vein of the left atrium (OVLA), the left marginal vein (LMV). It was found that the length of the GCV and the MCV in males were statis-tically significantly greater. The length of the MCV posi-tively correlated with the length of the GCV, the SCV, the OVLA, the posterior vein of the left ventricle (PVLV), the LMV. The anastomoses between the GCV and the MCV were more often found in males and it was a statistically significant difference. It was found that there is a positive correlation between the venous arch connecting the GCV and the MCV and the length of the GCV. The anastomo-ses between the PVLV and the MCV and the LMV did not correlated with a sex, but it statistically significantly cor-related with the length of the right and left PVLV and with the length of the MCV.

K e y w o r d s: cardiac veins – coronary sinus – heart size.

* Zwięzła wersja rozprawy doktorskiej przyjętej przez Radę Wydziału Lekarsko -Stomatologicznego Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie.

Promotor: prof. dr hab. n. med. Florian Czerwiński. Oryginalny maszynopis obejmuje: 110 stron, 58 rycin, 79 tabel, 109 pozycji piśmiennictwa

* Concise version of doctoral thesis approved by the Council of the Faculty of Medicine and Dentistry, Pomeranian Medical University in Szczecin.

Promotor: Prof. dr hab. n. med. Florian Czerwiński. M.D., Ph.D. Original typescript comprises: 110 pages, 58 figures, 79 tables, 109 references

Streszczenie

Wstęp: Żyły serca stanowiły inspirację dla wielu poko-leń badaczy. Począwszy od anatomów i anatomopatologów, a skończywszy na kardiologach i kardiochirurgach temat budowy serca oraz powstających w nim zaburzeń pracy, pomimo olbrzymich postępów w medycynie, pozostaje doychczas nie do końca odkryty.

Celem pracy było zbadanie korelacji pomiędzy wymia-rami serca, rozmiawymia-rami zatoki wieńcowej oraz długością żył serca a płcią. Określono także częstość występowa-nia i zmienność przebiegu żył serca w badanym materiale, a także korelację między topografią przebiegu żyły wiel-kiej serca, żyły średniej serca i gałęzi lewej i prawej tętnicy wieńcowej a wymiarami serca i płcią.

Materiał i metody: Materiał badawczy pochodzący ze zbiorów Katedry i Zakładu Anatomii Prawidłowej i Kli-nicznej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szcze-cinie stanowiły 102 serca ludzkie, w tym 59 męskich i 43 żeńskie, pobrane od osób zmarłych w wieku 12–70 lat. Zarówno żyły, jak i tętnice wieńcowe badanych serc wypełniono żywicą epoksydową, co pozwoliło na dokładne uwidocznienie i odróżnienie naczyń żylnych od tętniczych.

Pomiary serca i żył wykonane zostały przy pomocy cyr-kla kabłąkowego, suwmiarki elektronicznej, goniometru i planimetru.

Wnioski: Stwierdzono istotnie statystycznie większe roz-miary serca u płci męskiej aniżeli u płci żeńskiej. Z wymia-rami serca dodatnio korelowały średnica i długość zatoki wieńcowej (ZW) oraz długość żyły wielkiej serca (ŻWS), żyły średniej serca (ŻśS) i żyły małej serca (ŻMS). Długość ZW dodatnio korelowała ze swoją średnicą oraz z długością żył do niej uchodzących. Żyłami niestale występującymi w badanym materiale były: ŻMS, żyła brzeżna prawa (ŻBP), żyła skośna przedsionka lewego (ŻSPL) oraz żyła brzeżna lewa (ŻBL). Wykazano istotnie statystycznie większą dłu-gość ŻWS i ŻśS u mężczyzn. Dłudłu-gość ŻśS korelowała dodatnio z długością ŻWS, ŻMS, ŻSPL, żyły tylnej komory lewej (ŻTKL) oraz ŻBL. Zespolenia pomiędzy ŻWS a ŻśS częściej stwierdzono u mężczyzn i była to różnica istotna statystycznie. Stwierdzono dodatnią korelację pomiędzy łukiem żylnym łączącym ŻWS i ŻśS a długością ŻWS.

Zespolenie pomiędzy ŻTKL a ŻśS i ŻBL nie korelowało z płcią, lecz w sposób istotny statystycznie korelowało z dłu-gością prawej i lewej ŻTKL, a także z dłudłu-gością ŻśS.

H a s ł a: żyły serca – zatoka wieńcowa – wymiar serca.

Wstęp

Anatomia układu żylnego serca okazuje się być bar-dzo zmienna, czego dowodem są wyniki badań tomografii komputerowej [1]. Pomimo wielu prac na ten temat, bada-nia nad całościową oceną układu żylnego oraz wnikliwa analiza ich odrębności wydaje się być wciąż bardzo istotna

ze względu na wszechstronność tego zagadnienia oraz przy-datność w codziennej praktyce lekarzy zajmujących się schorzeniami sercowo -naczyniowymi. Rola powierzchownie biegnących żył tworzących żylne zespolenia często bywa niedoceniana, szczególnie jeśli weźmie się pod uwagę fakt, iż żyły serca mogą być alternatywą w diagnostyce i terapii chorób niedokrwiennych serca [2]. Zatoka wieńcowa (ZW) zbiera krew ze ścian serca za pośrednictwem głównych dopływów: żyły wielkiej serca (ŻWS), żył tylnych komory lewej (ŻTKL), żyły skośnej przedsionka lewego (ŻSPL), żyły średniej serca (ŻśS) oraz żyły małej serca (ŻMS).

Leży ona na powierzchni przeponowej serca w bruździe wieńcowej między komorą lewą a przedsionkiem lewym, uchodzi do przedsionka prawego pomiędzy prawym ujściem przedsionkowo -komorowym a ujściem żyły głównej dolnej w przedłużeniu żyły wielkiej serca [3]. Większość autorów nie podważa tezy, że wszystkie żyły serca, z wyjątkiem żyły serca przedniej i żył serca najmniejszych, uchodzą do zatoki wieńcowej [4]. Wnikliwa analiza dotycząca mor-fologii zatoki wieńcowej ma ogromne znaczenie przy prze-prowadzaniu zabiegów ablacji i wprze-prowadzaniu cewnika do zatoki wieńcowej [5].

Celem pracy było zbadanie korelacji pomiędzy wymia-rami serca, rozmiawymia-rami zatoki wieńcowej a płcią, zmien-ność przebiegu żył serca, w stosunku do tętnic wieńcowych, wymiarów serca i płci, a także określenie rodzaju

wystę-pujących zespoleń żylnych i ich zależności.

Materiał i metody

Materiał badawczy pochodzący ze zbiorów Katedry i Zakładu Anatomii Prawidłowej i Klinicznej PUM stano-wiły 102 serca ludzkie, w tym 59 męskich i 43 żeńskie. Serca pochodziły od osób zmarłych z przyczyn pozasercowych, w wieku 12–70 lat. Zarówno żyły, jak i tętnice wieńcowe badanych serc wypełniono żywicą epoksydową, co pozwo-liło na dokładne uwidocznienie i odróżnienie naczyń żyl-nych od tętniczych.

Żywicę epoksydową rozpuszczano w rozpuszczalniku, a następnie dodawano substancję utwardzającą. W momen-cie, gdy osiągnęła ona wymaganą konsystencję, podawano ją do żył przednich serca, do aorty i tętnic wieńcowych oraz do zatoki wieńcowej, skąd dopływami dostawała się do pozostałych żył. Tak przygotowany preparat umiesz-czono w roztworze gliceryny na 6 godz., w celu utrwalenia naturalnego kształtu badanych serc. W ten sposób uzyskano wierny odlew, ukazujący prawdziwą sylwetkę serca wraz z naczyniami tętniczymi i żylnymi na jego powierzchni.

Po utwardzeniu się żywicy tkanki miękkie serc poddano wytrawieniu w 40% kwasie solnym przez 24 godz.

Pomiary serca wykonane zostały przy pomocy cyrkla kabłąkowego, z największą możliwą dokładnością do 1 mm.

średnicę żył oraz odległości między naczyniami zmierzono przy pomocy suwmiarki elektronicznej z dokładnością do 0,1 mm. Kąty odejścia mierzono za pomocą goniometru

z dokładnością do 1,0°. Długość naczyń żylnych i obwód serca zmierzono za pomocą planimetru z dokładnością do 0,1 mm.

Zmienne ciągłe sprawdzano ze względu na normal-ność rozkładów testem Kołmogorowa–Smirnowa i opisano przez średnie, odchylenia standardowe, wartości minimalne i maksymalne oraz mediany. Do sprawdzenia różnic staty-stycznych pomiędzy grupami (np. pomiędzy płcią) zasto-sowano test U Manna–Whitneya. Zmienne nieciągłe, np.

miejsce powstawania żyły wielkiej serca, opisano przez ilość i częstość występowania. Do badania statystycznych zależności pomiędzy zmiennymi nieciągłymi zastosowano test χ2 Pearsona. Do badania korelacji między zmiennymi ciągłymi, np. obwód serca a długość żyły wielkiej serca, stosowano korelację Pearsona. Analizy statystyczne wyko-nywano programem Statistica 6.0.

Wyniki

U płci męskiej stwierdzono większe rozmiary serca (głębokość, wysokość, szerokość, obwód i objętość serca) niż u płci żeńskiej. Największe różnice u przebadanych płci zaobserwowano w przypadku szerokości i obwodu serca. Różnice płciowe w wymiarach serca były istotne statystycznie (tab. 1).

średnica ZW u mężczyzn była nieco większa niż u kobiet. Nie była to jednak różnica istotna statystycz-nie. Długość ZW była zbliżona u obu płci. średnica ZW dodatnio korelowała ze swoją długością oraz z wymiarami serca, z wyjątkiem wysokości (tab. 2). Podobne wyniki otrzymano, porównując długość ZW i badane parametry serca. Długość ZW dodatnio korelowała również z długo-ścią następujących żył: ŻWS, ŻśS, ŻMS, ŻśPL i ŻTKL (prawej i środkowej).

We wszystkich badanych sercach ŻWS biegła w bruź-dzie międzykomorowej przedniej ku górze, towarzysząc gałęzi międzykomorowej przedniej lewej tętnicy wieńco-wej. W 73 przebadanych sercach (71,6%) tworzyły ją dwie gałęzie. We wszystkich badanych przypadkach początek ŻWS stwierdzono w obrębie koniuszka serca lub w bruździe międzykomorowej przedniej, którą podzielono na 3 równe odcinki. W największej liczbie przypadków ŻWS powsta-wała w ⅓ dolnej bruzdy międzykomorowej przedniej (tab. 3).

Odległość ŻWS od gałęzi międzykomorowej przed-niej lewej tętnicy wieńcowej w obrębie bruzdy międzyko-morowej przedniej wynosiła średnio u mężczyzn 5,6 mm (±1,9), a u kobiet średnio 4,8 mm (±2,2). Zaobserwowano dodatnią korelację pomiędzy liczbą gałęzi tworzących ŻWS a maksymalną odległością ŻWS od gałęzi międzykomorowej przedniej w obrębie bruzdy międzykomorowej przedniej

T a b e l a 1. Zależność wymiarów serca od płci

Parametry Płeć n średnia Med. Min. Maks. SD p

Głębokość serca (mm)

k 43 82,4 83,2 42,6 99,8 13,0

0,00369

m 59 90,4 91,0 62,8 113,2 11,1

razem 102 87,0 89,6 42,6 113,2 12,5

Wysokość serca (mm)

k 43 92,0 92,8 58,3 118,1 15,0

0,00638

m 59 100,9 101,4 71,1 146,5 13,3

razem 102 97,2 96,7 58,3 146,5 14,6

Szerokość serca (mm)

k 43 100,6 103,5 65,1 127,2 12,8

0,00018

m 59 111,5 115,4 79,2 144,7 13,8

razem 102 106,9 106,7 65,1 144,7 14,4

Obwód serca (mm)

k 43 279,5 281,0 202,0 356,0 32,9

0,00018

m 59 309,0 315,0 212,3 375,0 40,7

razem 102 296,5 297,5 202,0 375,0 40,2

Objętość serca (mm³)

k 43 791611 788417 190456 1388629 267329

0,00020

m 59 1047814 1026541 447951 2239221 344051

razem 102 939807 926954 190456 2239221 337429

T a b e l a 2. Korelacja pomiędzy średnicą zatoki wieńcowej a jej długością i wymiarami serca

Korelacja Pearsona pomiędzy

średnicą zatoki wieńcowej (mm) a: n r p Długością zatoki wieńcowej (mm) 102 0,47 0,00000 Głębokością serca (mm) 102 0,23 0,02053

Wysokością serca (mm) 102 0,10 0,34175

Szerokością serca (mm) 102 0,42 0,00001

Obwodem serca (mm) 102 0,56 0,00000

Objętością serca (mm³) 102 0,28 0,00410

T a b e l a 3. Miejsce powstawania żyły wielkiej serca u obu płci

Miejsce powstawania

żyły wielkiej serca Liczba % Skumul.

liczba Skumul.

%

⅓ dolna bruzdy międzykomorowej

przedniej 37 36,3 37 36,3

⅓ środkowa 16 15,7 53 52,0

⅓ górna 26 25,5 79 77,5

Koniuszek 23 22,5 102 100,0

(tab. 4). Podobnie dodatnią korelację zaobserwowano podzy maksymalną odległością miępodzy ŻWS a gałęzią mię-dzykomorową przednią lewej tętnicy wieńcowej a wymia-rami serca. Największa zależność wystąpiła w przypadku obwodu serca (tab. 5).

Żyła wielka serca w 87 przebadanych sercach (85%) biegła ku górze w kierunku bruzdy wieńcowej, krzyżu-jąc się z gałęziami lewej tętnicy wieńcowej – okalakrzyżu-jącą i międzykomorową przednią i tworzyła podstawę trójkąta tętniczo -żylnego (Brocq Mouchet). Według kryteriów przy-jętych przez Pejković i Bogdanović [2] trójkąt w zależności od położenia naczyń go tworzących może być zamknięty, otwarty całkowicie, otwarty w prawym lub lewym kącie.

W 48% badanych serc stwierdzono trójkąt otwarty w pra-wym kącie, czyli ŻWS biegnąc w bruździe międzykomoro-wej przedniej po stronie lemiędzykomoro-wej od gałęzi międzykomoromiędzykomoro-wej przedniej, krzyżowała gałąź okalającą (ryc. 1). W 2% bada-nych przypadków trójkąt był całkowicie otwarty, wówczas ŻWS nie krzyżowała żadnej z gałęzi tętnicy wieńcowej lewej.

W takim samym procencie przypadków ŻWS krzyżowała tylko gałąź międzykomorową przednią, tworząc trójkąt otwarty w lewym kącie. W 34 przebadanych przypadkach (33%) ŻWS biegła na prawo od gałęzi międzykomorowej przedniej, krzyżując obie gałęzie pochodzące od tętnicy wieńcowej lewej, tworząc w ten sposób trójkąt zamknięty.

We wszystkich badanych sercach ŻWS była najdłuż-szym naczyniem żylnym oraz najwięknajdłuż-szym dopływem ZW.

średnia długość ŻWS u kobiet wynosiła 171,3 mm (±25,5), u mężczyzn 196,4 mm (±44,8) i była istotnie statystycznie

T a b e l a 4. Zależność pomiędzy liczbą gałęzi tworzących żyłę wielką serca a jej maksymalną odległością

od gałęzi międzykomorowej przedniej Korelacja Pearsona pomiędzy liczbą

gałęzi tworzących żyłę wielką serca a n r p Maksymalną odległością żyły wielkiej

serca od gałęzi międzykomorowej

przedniej (mm) 102 0,25 0,01228

T a b e l a 5. Korelacje pomiędzy maksymalną odległością żyły wielkiej serca od gałęzi międzykomorowej przedniej w bruździe

międzykomorowej przedniej a wymiarami serca Korelacja Pearsona pomiędzy

maksymalną odległością żyły wielkiej serca od gałęzi międzykomorowej

przedniej (mm) a:

n r p

Głębokością serca (mm) 102 0,28 0,00372

Wysokością serca (mm) 102 0,25 0,01173

Szerokością serca (mm) 102 0,27 0,00534

Obwodem serca (mm) 102 0,32 0,00090

Objętością serca (mm³) 102 0,29 0,00350

T a b e la 6. Korelacje pomiędzy średnicą ujścia żyły wielkiej serca do zatoki wieńcowej a średnicą i długością zatoki wieńcowej

Korelacja Pearsona pomiędzy średnica ujścia żyły wielkiej serca

do zatoki wieńcowej (mm) a: n r p

średnicą zatoki wieńcowej (mm) 102 0,46 0,00000 Długością zatoki wieńcowej (mm) 102 0,26 0,00774

T a b e l a 7. Korelacja pomiędzy długością żyły wielkiej serca a średnicą jej ujścia do zatoki wieńcowej oraz pomiędzy długością

żyły wielkiej serca a parametrami zatoki wieńcowej: długością i średnicą

Korelacja Pearsona pomiędzy

długością żyły wielkiej serca (mm) a: n r p średnicą ujścia żyły wielkiej serca

do zatoki wieńcowej (mm) 102 0,36 0,00016 średnicą zatoki wieńcowej (mm) 102 0,37 0,00014 Długością zatoki wieńcowej (mm) 102 0,27 0,00682

T a b e l a 8. Korelacja pomiędzy długością żyły wielkiej serca a wymiarami serca

Korelacja Pearsona pomiędzy

długością żyły wielkiej serca (mm) a: n r p Głębokością serca (mm) 102 0,38 0,00008

Wysokością serca (mm) 102 0,37 0,00016

Szerokością serca (mm) 102 0,49 0,00000

Obwodem serca (mm) 102 0,49 0,00000

Objętością serca (mm³) 102 0,47 0,00000 Ryc. 1. Trójkąt Brocq Mouchet otwarty po stronie prawej

większa u mężczyzn. Okrążając powierzchnię płucną serca, ŻWS we wszystkich badanych przypadkach biegła w bruździe wieńcowej i uchodziła do lewego końca ZW na powierzchni przeponowej serca. średnica ujścia ŻWS do ZW była istotnie statystycznie większa u mężczyzn niż u kobiet, wynosiła u mężczyzn 6,1 mm (±1,7), a u kobiet 5,3 mm (±1,2). Stwierdzono dodatnią korelację pomiędzy średnicą ujścia ŻWS do ZW a średnicą i długością ZW (tab. 6). Podobną zależność stwierdzono pomiędzy długo-ścią ŻWS a średnicą jej ujścia do ZW oraz pomiędzy dłu-gością ŻWS a dłudłu-gością i średnicą ZW (tab. 7).

Stwierdzono również dodatnią korelację między długo-ścią ŻWS a badanymi wymiarami serca. Największą zależ-ność stwierdzono pomiędzy długością ŻWS a obwodem i szerokością serca. Zależność ta wynikać może z prze-biegu ŻWS w obrębie bruzdy wieńcowej na powierzchni mostkowo -żebrowej i przeponowej serca (tab. 8).

We wszystkich badanych sercach stwierdzono obecność żyły średniej serca i we wszystkich przypadkach biegła ona w bruździe międzykomorowej tylnej. Najczęściej (w 91%

przypadków) w przebiegu tym towarzyszyła jej gałąź mię-dzykomorowa tylna, pochodząca od prawej tętnicy wieńco-wej. W większości przebadanych przypadków ŻśS uchodziła do ZW. W 6% ujście jej stwierdzono w obrębie prawego przedsionka (ryc. 2). Bezpośrednie ujście do ZW u kobiet występowało w 93%, natomiast u mężczyzn tylko w 69%.

Ujście do prawego przedsionka obserwowano tylko u płci męskiej. Stopień kąta ujścia ŻśS do ZW korelował dodatnio z długością ZW. średnia długość ŻśS u mężczyzn wynosiła 120,7 mm (±24,9), u kobiet 110,2 mm (±22,8) i była istotnie statystycznie większa u mężczyzn. Długość ŻśS korelowała dodatnio z kątem ujścia ŻśS do ZW, a nie zależała od kąta ujścia ŻśS do PP. Długość ŻśS korelowała ponadto z dłu-gością ŻWS, ŻMS, ŻSPL, ŻTKL i ŻBL (tab. 9).

Żyła mała serca występowała w 80 przypadkach (78%).

Obecność ŻMS w badanym materiale korelowała z długo-ścią ŻWS oraz ze średnicą ujścia ŻWS do ZW. Uchodziła w podobnym odsetku przypadków do prawego przedsionka, jak i do prawego końca ZW. Wielkość kąta ujścia ŻMS do ZW była u obu płci podobna i wynosiła u mężczyzn 167º,

a u kobiet 166º. W 3 badanych przypadkach ŻMS ucho-dziła do ŻśS. średnia długość ŻMS była zbliżona u obu płci i u mężczyzn wynosiła 51,6 mm (±21,6), a u kobiet 47,7 mm (±16,9).

Długość ŻMS korelowała dodatnio z głębokością, szero-kością, obwodem i objętością serca. Nie stwierdzono zależ-ności pomiędzy długością ŻMS a wysokością serca.

Żyły tylnej komory lewej biegły ku górze na powierzchni tylnej komory lewej i występowały w 100%, lecz w zmien-nej liczbie, która nie wykazywała istotnych statystycznie różnic u obu płci. W badanym materiale stwierdzono dodat-nią korelację pomiędzy liczbą ŻTKL a obwodem serca.

średni kąt ujścia ŻTKL okazał się być istotnie statystycz-nie większy u mężczyzn w przypadku ujścia lewej gałęzi ŻTKL do ZW, wynosił średnio 68,1º (±26,2). Pozostałe gałęzie ŻTKL uchodziły zarówno do ZW, jak i do ŻWS średnio w granicach 65–88º. średnia długość ŻTKL była nieco większa u mężczyzn niż u kobiet. Nie była to jednak różnica istotna statystycznie.

Żyły przednie serca spośród 102 przebadanych serc występowały w 100%, lecz w zmiennej liczbie. Rozpoczy-nały się na przedniej powierzchni komory prawej, biegły równolegle do siebie ku górze, prostopadle do bruzdy wień-cowej. W żadnym przypadku nie zaobserwowano obec-ności jednej ŻPS, a zaledwie w 5% występowało ich 5.

W takim samym odsetku przypadków występowały 2 i 3 żyły przednie serca. Ich liczba była istotnie statystycznie większa u mężczyzn. We wszystkich badanych sercach ŻPS po przekroczeniu bruzdy wieńcowej uchodziły do prawego przedsionka (80,4%) lub rzadziej do żyły małej serca (19,6%).

Miejsca ujścia ŻPS nie korelowały z płcią.

Obecność ŻBP w badanym materiale stwierdzono w 86% przypadków. Biegła ona wzdłuż brzegu prawego serca ku górze w kierunku bruzdy wieńcowej, analogicznie do ŻBL. Nie stwierdzono istotnej statystycznie zależności

T a b e l a 9. Korelacja między długością żyły średniej serca a kątem jej ujścia do zatoki wieńcowej i do prawego przedsionka

oraz długością pozostałych żył serca Korelacja Pearsona pomiędzy

długością żyły średniej serca (mm) a: n r p Długością żyły wielkiej serca (mm) 102 0,27 0,00692 Długością żyły małej serca (mm) 80 0,23 0,03762 Długością żyły skośnej przedsionka

lewego (mm) 96 −0,30 0,00266

Długością prawej żyły tylnej komory

lewej (mm) 93 0,28 0,00638

Długością środkowej żyły tylnej

komory lewej (mm) 31 0,38 0,03287

Długością lewej żyły tylnej komory

lewej (mm) 93 0,31 0,00272

Stopniem kąta ujścia żyły średniej

serca do zatoki wieńcowej 96 0,30 0,00265 Długością żyły brzeżnej lewej (mm) 102 0,37 0,00016 Stopniem kąta ujścia żyły średniej

serca do prawego przedsionka 102 0,03 0,79960 Ryc. 2. Ujście żyły średniej serca do prawego przedsionka

PP

ŻŚS

w występowaniu ŻBP u obu płci. Żyła brzeżna prawa w 89%

przebadanych przypadków uchodziła do prawego przed-sionka, a w 11% do ŻMS.

Żyła skośna przedsionka lewego występowała w bada-nym materiale w 96%. Nie stwierdzono w występowaniu tej żyły istotnych statystycznie różnic płciowych. Jej długość zbliżona była u obu płci. Ujście ŻSPL do ZW występo-wało na poziomie końcowych odcinków ŻWS, ŻTKL, obu wymienionych żył lub bez związku z wymienionymi żyłami.

W 61% przypadków ŻSPL uchodziła do ZW na wysokości ujścia ŻWS do ZW. Nie stwierdzono jednak istotnej staty-stycznie różnicy płciowej w miejscu jej ujścia.

Żyła brzeżna lewa występowała w badanym materiale w 97%. W większości badanych serc (83%) występowała ona jako naczynie pojedyncze, biegnące wzdłuż lewego brzegu serca. W 14 przypadkach żyła ta składała się z 2 sil-nych dopływów, które po połączeniu uchodziły do ŻWS.

Liczba występujących ŻBL korelowała dodatnio z objęto-ścią serca. Nie wykazano istotnych statystycznie różnic w liczbie występujących ŻBL u obu płci. Długość ŻBL wynosiła u mężczyzn 89,3 mm (±27,3), u kobiet 81,0 mm (±24,6), a różnica ta była na granicy istotności statystycznej.

W 56 przebadanych sercach (55%) ŻBL biegła powierz-chownie w stosunku do gałęzi marginalnej lewej tętnicy wieńcowej lewej, a tylko w 3 przypadkach (3%) głęboko.

W pozostałych 43 przypadkach (42%) ŻBL w swoim prze-biegu nie krzyżowała się z tętnicą.

W badanym materiale stwierdzono obecność 2 rodza-jów zespoleń łączących początki ŻWS i ŻśS oraz łączących ŻTKL z ŻśS i ŻBL.

W 73% przebadanych serc ŻTKL łączyła się z ŻśS i ŻBL, a występowanie zespoleń pomiędzy ZTKL a ŻśS i ŻBL w sposób istotny statystycznie korelowało z długo-ścią prawej i lewej ŻTKL, a także z długodługo-ścią ŻśS.

W 73% przebadanych serc ŻTKL łączyła się z ŻśS i ŻBL, a występowanie zespoleń pomiędzy ZTKL a ŻśS i ŻBL w sposób istotny statystycznie korelowało z długo-ścią prawej i lewej ŻTKL, a także z długodługo-ścią ŻśS.