Jak starałyśmy się wykazać, rezygnacja z prywatności w sieci, podobnie jak w świecie offline, jest zjawiskiem zróżnicowanym, jeśli chodzi o charakter, przyczyny i cele. Może być traktowana instrumentalnie, służąc do realizacji celów społecznie akceptowa-nych – crowdsourcingu, walki z naznaczeniem społecznym bądź w celu wsparcia osób dotkniętych wykluczeniem. Zachowania takie naszym zdaniem można nazwać „efektem Lady Godivy”, która wykorzystała swoją nagość w szczytnym celu. Jak podaje średniowieczna legenda, Lady Godiva przejechała na koniu nago przez Coventry, by uzyskać obniżenie podatków nałożonych na mieszkańców miasta przez jej męża (Carr-Gomm 2010: 100–102).
Jednak nierzadko zachowania takie stają się celem samym w sobie, co jest częste w świecie, w którym granice prywatności zostały daleko przesunięte, a współczesne wzory do naśladowania – ce-lebryci – prześcigają się w epatowaniu „tajemnicami” ze swe-go życia. Warto zauważyć, że w każdym z przypadków sieciowy ekshibicjonizm (autoteliczny i instrumentalny) nie miałby sen-su, gdyby nie interaktywny charakter sieci, dający anonimowej społeczności możliwość podglądania nas, a przede wszystkim komentowania i lajkowania. W legendzie o Godivie jedyny, który ją
70 | Łucja Kapralska, Agata Maksymowicz
podglądał – Tom Podglądacz, został za swoje zachowanie ukarany ślepotą. W sieci chodzi o bycie podglądanym.
Wydaje się, że w wielu przypadkach rezygnacji z prywatności utrata intymności jest zastąpiona rozbudowaną autoprezentacją i oczekiwaniem na lajki, co wiąże się z potrzebą permanentnej widoczności – bycia widzianym przez innych i pozostawania w kon-takcie. Według Zygmunta Baumana:
dziś napawa nas strachem nie tyle możliwość naruszenia lub pogwałcenia naszej prywatności, ile odwrotność tej sytuacji:
zatrzaśnięcie dróg wyjścia ze świata prywatności, przekształ
cenie sfery prywatnej w miejsce odosobnienia […]. Być ce
lebrytą – a więc żyć nieustannie na oczach innych, w świetle reflektorów i bez prawa do prywatności – to dziś najupor
czywiej lansowany i najpopularniejszy model udanego życia (Bauman 2011: 51–52).
Przytaczana w niniejszym artykule koncepcja narcyzmu kultu-rowego Christophera Lascha pokazuje związek postaw narcystycz-nych z oddziaływaniem mass mediów, które nieustannie wzmac-niają marzenia o popularności i sławie oraz powodują, że ludzie nie akceptują własnego życia, gdyż jest zbyt zwyczajne i przeciętne (Lasch 2015: 110). Bycie widzianym i podziwianym (= lajkowanym) jest dla narcyza ucieczką od takiego scenariusza. Na jeszcze inny aspekt transparentności życia zwraca uwagę Ulrich Beck, który, analizując różne aspekty społeczeństwa ryzyka, pisał, że jednym z jego wymiarów są indywidualizacja i osamotnienie, a klikalność, czyli dostrzeżenie przez innych, ma nas od tego uwolnić (Beck 2004). Ekshibicjonizm sieciowy jest zatem wołaniem o ratunek.
Trzecim wyjaśnieniem rezygnacji z prywatności w sieci jest od-wołanie do wszechobecnej we współczesnym konsumpcyjnym społeczeństwie kultury promocji, w tym przypadku przybierającej formę promowania siebie. Rezygnacja z prywatności w działalności autopromocyjnej staje się cennym towarem, którego wartość mie-rzona jest liczbą odsłon i klików (Leksy 2014). Nie ulega wątpliwości,
„Internet? Zapomnij o prywatności”… | 71
że w tych działaniach wspiera nas technologia, pozwalająca na łatwość, samodzielność i brak pośredników w zasypywaniu sie-ci swoimi zdjęsie-ciami, narracjami, intymnośsie-cią i obrazami żysie-cia codziennego. Każda narcystyczna jednostka może być gwiazdą socjometryczną, stać się bohaterem własnego spektaklu, zyskać satysfakcję, gdy zobaczą ją inni. Jak pisze Bauman: „Im więcej osób może (i chce) mnie zobaczyć, tym pewniejszy jest mój w świecie popyt…” (Bauman 2011: 27). Zważywszy na możliwości analityczne i identyfikacyjne technologii, Wielki Brat również o tym wie.
Bibliografia
Bauman, Z. (2011). 44 listy ze świata płynnej nowoczesności, przeł. T. Kunz.
Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Beck, U. (2004). Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności, przeł. S. Cieśla. Warszawa: Scholar.
Braciak, J. (2002). Prawo do prywatności, [w:] B. Banaszak, A. Preisner (red.), Prawa i wolności obywatelskie w Konstytucji RP. Warszawa: C.H. Beck.
Carr-Gomm, P. (2010). Historia nagości, przeł. A. Wyszogrodzka-Gaik. War-szawa: Bellona.
Chrobot, M. (2012). Chcesz wiedzieć, co wie o tobie Facebook? Zapytaj o rozszerzone archiwum. http://www.komputerswiat.pl/nowosci/inter- net/2012/15/chcesz-wiedziec-co-wie-o-tobie-facebook-zapytaj-o-roz-szerzone-archiwum.aspx (dostęp: 10.02.2016).
Cudowska, A. (2007). Tożsamość społeczna w „innej nowoczesności”. Ulri-cha Becka koncepcja społeczeństwa ryzyka, [w:] J. Nikitorowicz, D. Mi-siejuk, M. Sobecki (red.), Etniczność i obywatelskość w Nowej Europie.
Konteksty edukacji międzykulturowej. Białystok: Trans Humana.
Dijk, J. van (2010). Społeczne aspekty nowych mediów. Analiza społeczeństwa sieci, przeł. J. Konieczny. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Elias, N. (1980). Przemiany obyczajów w cywilizacji Zachodu, przeł. T. Za-błudowski. Warszawa: PIW.
Filing (2014). Oto lista rzeczy, które Facebook wie o nas. http://filing.pl/oto -lista-rzeczy-ktore-facebook-wie-o-nas/ (dostęp: 16.02.2016).
72 | Łucja Kapralska, Agata Maksymowicz
Fromm, E. (2008) Ucieczka od wolności, przeł. O. i A. Ziemilscy. Warszawa:
Czytelnik.
Giddens, A. (2006). Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo póź-nej nowoczesności, przeł. A. Szulżycka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Greenwald, G. (2014). Snowden. Nigdzie się nie ukryjesz, przeł. B. Gadomska.
Warszawa: Agora.
Historia życia prywatnego (2005). T. 1–5. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Jadczak, M. (2015). Facebook zna nas lepiej, niż nasi rodzice. Wystarczy, że lajkujemy. http://technologie.ngo.pl/wiadomosc/1285357.html (dostęp:
27.02.2016).
Johnson, B. (2010). Privacy no longer a social norm, says Facebook founder.
https://www.theguardian.com/technology/2010/jan/11/facebook-privacy (dostęp: 18.02.2016).
Klich-Kluczewska, B. (2005). Przez dziurkę od klucza. Życie prywatne w Kra-kowie (1945–1989). Warszawa: Trio.
Kosiński, D. (2015). Polska rodzina transmituje swoje życie przez całą dobę.
To może skończyć się tragedią. http://www.spidersweb.pl/2015/11/logo-pol-rodzina-dzikowskich.html (dostęp: 16.02.2016).
Lasch, Ch. (2015). Kultura narcyzmu. Amerykańskie życie w czasach maleją-cych oczekiwań, przeł. G. Ptaszek, A. Skrzypek. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Sedno.
Leksy, K. (2014). Ekshibicjonizm społeczny w przestrzeni wirtualnej – rozwa-żania społeczno-pedagogiczne. Chowanna, 1.
Majewska, D. (2015). Pozwolili się podglądać, internauci przysłali im prostytut-kę. Rodzina Dzikowskich płaci cenę za ryzykowny biznes. http://natemat.
pl/161601,big-brother-to-przy-nich-niewinna-igraszka-ta-rodzina-z-po- znania-ustanowila-nowy-standard-podgladactwa-pierwsza-polska-ro-dzina-n (dostęp: 26.03.2016).
Matuszewska, B. (2009). Sieciowy ekshibicjonizm. http://interaktywnie.com/
biznes/newsy/raporty-i-badania/sieciowy-ekshibicjonizm-4210 (dostęp:
20.05.2016).
Mikołejko, Z. (2010). Targowisko prywatności. http://wyborcza.pl/1,76842, 7751772,Targowisko_prywatnosci.html (dostęp: 12.04.2010).
„Internet? Zapomnij o prywatności”… | 73
McNair, B. (2004). Seks, demokratyzacja pożądania i media, czyli kultura obnażania, przeł. E. Klekot. Warszawa: Muza.
Orwell, G. (2010). Rok 1984, przeł. T. Mirkowicz, Warszawa: Muza.
Nowakowska, K. (2015). Rodzina Dzikowskich w internecie na żywo – to nie może skończyć się dobrze. http://foch.pl/foch/1,132036,19175553, rodzina-dzikowskich-to-nie-moze-skonczyc-sie-dobrze.html (dostęp:
16.02.2016).
PAP. Nauka w Polsce (2016). Narcyz na Fejsie: po selfie go poznacie. http://
naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,408001,narcyz-na-fejsie-po-sel-fie-go-poznacie.html (dostęp: 19.03.2016).
Pryciak, M. (2010). Prawo do prywatności. Studia Erasmiana Vratislaviensia, 4.
Pisarski, M. (2015). Zobacz, co można o Tobie powiedzieć, na podstawie polubień z Facebooka! http://www.komputerswiat.pl/nowosci/inter- net/2015/36/zobacz-co-mozna-o-tobie-powiedziec-na-podstawie-po-lubien-z-facebooka.aspx (dostęp: 28.02.2016).
Safjan, M. (2006). Prawo do ochrony życia prywatnego, [w:] Szkoła Praw Człowieka. Warszawa: Helsińska Fundacja Praw Człowieka.
Sennett, R. (2009). Upadek człowieka publicznego, przeł. H. Jankowska. War-szawa: Muza.
Sfora (2014). Modelka szokuje! Nie wstydzi się choroby i pozuje. http://www.
sfora.pl/swiat/Modelka-szokuje-Nie-wstydzi-sie-choroby-i-pozuje -g69495 (dostęp: 28.02.2016).
Surma, J. (2009). Wielki brat patrzy. Fronda, 50.
Sztumski, W. (2012). Zagrożona prywatność. www.sprawynauki.edu.pl/index.
php?option=com_content&view=article&id=2099:zagroona-prywat-no&catid=288&Itemid=30 (dostęp: 16.02.2016).
www.emilkoryczan.pl/pl/informacje/ (dostęp: 2.02.2016).
www.facebook.com/zuzia.macheta.eb (dostęp: 20.01.2016).
www.instagram.com/c.swaringen/ (dostęp: 28.01.2016).
www.rzadkiechoroby.pl (dostęp: 16.02.2016).
Zephoria (2016). The top 20 valuable Facebook statistics – updated September 2016. https://zephoria.com/top-15-valuable-facebook-statistics/ (dostęp:
30.03.2016).
74 | Łucja Kapralska, Agata Maksymowicz