Współpraca uczelni z organizacjami z wykorzystaniem action research

Jak dowiedliśmy w poprzednim podrozdziale, współpraca uczelni z otoczeniem obejmuje szeroki wachlarz form, programów, projektów, i może brać w niej udział wielu aktorów instytucjonalnych i organizacyjnych. Nie ma żadnych generalnych zasad tworzenia takiej współpracy – wszystko zależy od współdziałających organizacji, zakładając, że

współpraca jest środkiem do osiągnięcia określonych celów po obu stronach

współdziałania. Teraz chcemy zatem skierować uwagę naszych czytelników ku kwestiom wykorzystania action research we współpracy uczelni i kooperujących organizacji.

Na wstępie należy odnieść się do wspomnianych na początku rozdziału relacji uczelni z otoczeniem i realizacji tzw. trzeciej misji uniwersytetów. Istnieją bowiem opinie

podkreślające, że uniwersytety stały się mniej zaangażowane w sprawy swoich

społeczności i społeczeństwa jako całości, w realne problemy ludzi, z powodu rosnącej ich korporatyzacji i komercjalizacji, jak i zaangażowania w potrzeby rynku pracy, a nie całego społeczeństwa (przypis 143 Ospina i in. 2008 ).

Str. 63

Jeszcze inni podkreślają, że uczelnie utrwalają hierarchię społeczną przez kontrolę nad wiedzą i roszczenia do poszukiwania prawdy (przypis 144 Deer 2003; Ospina i in. 2008).

Uniwersytety jako wieże z kości słoniowej są uznawane za te, które „produkują” wiedzę, praktycy zaś i otoczenie są przedmiotem badań i ich konsumentem, czyli ową

produkowaną przez uniwersytety wiedzę konsumują (przypis 145 Gibbons i in. 1994;

Bradbury 2007). Owa produkcja wiedzy i sposób jej dyspersji ma zatem charakter podróży

„w dół rzeki” do praktyków, którzy w tym systemie są w dużej mierze wykluczeni z jej generowania, ale następnie oczekuje się, że spróbują sprawić, aby wiedza działała w świecie rzeczywistym (przypis 146 Ospina i in. 2008). Stąd zarzuca się uniwersytetom tworzenie elitarnej wiedzy, czasem nieprzydatnej nikomu, owo wykluczanie tych, którzy de facto są jej użytkownikami.

Badania w działaniu, w szczególności niektóre ich rodzaje, stały się remedium na ową schizmę nauki i praktyki, sposobem na opuszczenie owej metaforycznej wieży z kości słoniowej, emancypacji wiedzy, jej demokratyzacji, odhierarchizowania, współtworzenia i współdzielenia. Zarówno bowiem badanie, jak i praktyka, czyli zastosowanie czy

wdrożenie, są w ramach action research równie ważne, o czym pisaliśmy dokładnie już w pierwszym rozdziale. I najważniejsze, badania w działaniu u swojej podstawy mają

założenie, że – prowadzone w ramach tego podejścia – są zawsze realizowane wraz lub przez osoby, których owo badanie dotyczy, czyli grup, organizacji bądź społeczności,

nigdy zaś nie są przeprowadzane na nich (przypis 147 Herr, Anderson 2015 ). Dlatego generowanie wiedzy w ich ramach nigdy nie ma charakteru obserwacji zewnętrznej, gdy badacz nie jest zaangażowany, nie współdziała, nie wchodzi w interakcje z badanymi.

Produkcja wiedzy ma charakter wspólnotowy, przeczy więc w tym rozumieniu krytyce pracy naukowców z uczelni. Innymi słowy badania w działaniu są swoistą ścieżką zejścia z metaforycznej wieży, podejściem zbliżającym theory do praxis.

Warto zauważyć, że ze względu na specyfikę action research, w którym istotne jest zarówno oparte na precyzyjnej metodyce badanie, jak i uwzględnianie praktycznych kwestii projektowanych rozwiązań (przypis 148 Coghlan, Brannick 2014 ), koncepcja AR opiera się na współdziałaniu. Znakomicie odzwierciedla relacje lub proces współdziałania – gdzie uczelnia reprezentuje stronę badawczą, a kooperująca organizacja stronę

praktyczną i wdrożeniową owego podejścia. Nie odnosi się to oczywiście do wszystkich typów badań w działaniu – raczej tych, które nazywamy kolektywnymi badaniami w działaniu (kiedy w proces badawczy angażuje się grupa, np. cooperative inquiry) lub przede wszystkim społecznych badań w działaniu (przypis 149 Góral i in. 2019 ), czyli third person Action Research, w które angażuje się wiele osób i mogą mieć charakter

większych projektów (przypis 150 Reason, Bradbury-Huang 2013 ).

Str. 64

Badania w działaniu, pomimo zwykle niewielkiej skali, mogą odnosić się w swoich

motywacjach do wszystkich trzech poziomów współdziałania, wyróżnionych na początku tego rozdziału (zob. rys. 9). Z perspektywy metacelów badania w działaniu (w

szczególności tzw. społeczne badania w działaniu) odnoszą się do problemów grup

społecznych lub całych lokalnych społeczności – problemów, których nie da się rozwiązać działaniami tylko wybranych aktorów społecznych czy instytucji; te rozwiązania mogą albo nie dawać oczekiwanych rezultatów, albo zostać odrzucone przez społeczność.

Współdziałanie w ramach action research wywołuje efekt synergii, ale – o czym już wspominaliśmy – odrzuca technokratyczne rozwiązywanie problemów społecznych, oferując w zamian wspólne działanie, które dodatkowo stwarza możliwości budowania kapitału społecznego.

Z kolei na poziomie mezo współdziałanie w ramach action research może się odnosić do problemów organizacyjnych, wykorzystując podejścia kolektywne, jak również takie rodzaje badań w działaniu, jak kooperacyjne badania nad procesami zarządzania (collaborative management research). Wreszcie poziom mikro odnosi się do

współdziałania ludzi, którzy w różnych formach mogą poszukiwać wspólnych rozwiązań

różnych, nurtujących ich problemów.

Badania w działaniu mogą wystąpić (lub można je wykorzystywać) w rozmaitych

formalnych formach współpracy uczelni i potencjalnych kooperujących organizacji. Przede wszystkim kooperacja może występować w następujących obszarach kształcenia:

1. umożliwienie studentom udziału w zajęciach dotyczących badań w działaniu, w tym także w projektach realizowanych przez uczelnie, uwzględniających badania w innych organizacjach; zaangażowanie pracowników organizacji kooperujących w opracowanie planów i programów studiów uwzględniających ich doświadczenie w realizacji action research;

2. wspólne prowadzenie zajęć dydaktycznych – gdy przedstawiciele organizacji kooperujących uczestniczą w zajęciach obejmujących action research (zarówno teoretycznych, jak i praktycznych);

3. kształcenie ustawiczne i uczenie się przez całe życie – przedstawiciele organizacji kooperujących uczestniczą w różnorodnych zajęciach, kursach i programach, gdzie wykorzystuje się podejście action research (w tym studia nad własną praktyką zawodową czy kolektywne badania w działaniu).

Str. 65

Najwięcej możliwości rozwoju action research daje współpraca w zakresie badań i

rozwoju. Chodzi przede wszystkim o wspólne działania badawcze naukowców i praktyków, powstałe na podstawie nieformalnych i formalnych kontaktów i zbudowanych sieci. Action research może być realizowane także jako doradztwo w zakresie badań i rozwoju,

prowadzenie wspólnych projektów wykorzystujących AR, również szerszych programów dotyczących całych społeczności, powoływanie partnerstw wykorzystujących to podejście, a także nowych jednostek organizacyjnych zajmujących się nie tylko badaniami w

działaniu, ale również pracą z konkretnymi społecznościami, grupami społecznymi, bądź poświęcone niektórym problemom społecznym. Popularne są także badania w działaniu w ramach programów doktorskich.

Prezentując szczegółowo formy współpracy, wskażemy kilka najczęściej spotykanych – w szczególności w krajach, gdzie najsilniej rozwinięto badania w działaniu. Spotykane na świecie formy współpracy uczelni w ramach action research obejmują (przypis 151 Catelli i in. 2000; Strier 2014; Lucio-Villegas 2016; London i in. 2017):

1. Projekty naukowo-wdrożeniowe – realizowane przez zespoły uczelniane, przy współpracy z innymi organizacjami, wykorzystujące badania w działaniu. Istotne jest tutaj podkreślenie, że mają one charakter formalny – uczelnia bądź jej jednostka organizacyjna

jako lider lub partner uczestniczy wraz z innymi organizacjami w realizacji projektów, które dotyczą problemów ważnych dla wspólnot lokalnych czy organizacji.

2. Partnerstwa wspólnotowo-uniwersyteckie (community-university partnerships) –