• Nie Znaleziono Wyników

2. Znaczenie liturgii biskupiej

2.3. Wspólnotowy charakter liturgii biskupich

Oprócz Mszy Krzyżma oraz Mszy z udzieleniem sakramentu święceń kościół katedralny jest miejscem odprawiania szeregu liturgii w ciągu roku. Tym, którym przewodniczy biskup, nadaje się szczególnie uroczystą oprawę. Biskup, sprawując służbę Bożą, wraz z wiernymi uzewnętrznia jedność i miłość Mistycznego Ciała Chrystusa. Z tego względu celebracje pod jego przewodnictwem mają być przykładem, oznaczać się wskazanym pięknem i dostojnością obrzędów138.

Od najdawniejszych czasów z kościołem katedralnym ściśle związane było

baptysterium, w którym udzielano chrztu świętego dorosłym. W pierwszym tysiącleciu

były to osobne miejsca, kościoły, zróżnicowane pod względem architektonicznym. Centralnym miejscem była piscina, basen chrzcielny, która dodatkowo podkreślała znaczenie udzielanego tam sakramentu. W ornamentyce baptysteriów często pojawiały się motywy biblijne nawiązujące do chrztu. Odejście od praktyki chrztu przez zanurzenie przy równoczesnym upowszechnieniu się chrztu dzieci, z upływem czasu, przyczyniło się do zaniechania budowy baptysteriów. W kościołach coraz częściej ustawiano chrzcielnice139. Papież Leon IV (847–855) polecił umieszczać je w kościołach parafialnych, które też stopniowo zaczęły przejmować obowiązek chrztu. Po soborze Watykańskim II podjęto tematykę baptysterium, szczególnie w kontekście katechumenatu dorosłych. Przepisy liturgiczne podkreślają, że chrztu dorosłym należy

136 Por. Ceremoniał, nr 291.

137 Por. tamże, nr 292-293.

138 Por. Apostolorum successores, nr 145.

udzielać w kościele katedralnym, a szafarzem ma być biskup. Należy to czynić w trakcie Wigilii Paschalnej140.

Obrzędy bierzmowania winien sprawować biskup jako zwyczajny szafarz tego sakramentu. Osoba szafarza i użycie świętego krzyżma umacniają więź łączącą bierzmowanych z Kościołem141. Ze względów organizacyjnych powszechnym zwyczajem jest, że tego sakramentu udziela się w kościołach parafialnych. Bazylika Archikatedralna w Poznaniu jest miejscem udzielania sakramentu bierzmowania wierzącym z terenu całej archidiecezji. Liturgia ta jest odprawiana kilka razy w ciągu roku oraz w czasie Wigilii Paschalnej142.

Kościół katedralny pełnił ważną rolę w sprawowaniu pokuty chrześcijańskiej, szczególnie jeśli idzie o tych, którzy popełnili grzechy ciężkie, z których nie mogli otrzymać rozgrzeszenia w kościołach parafialnych. Jak podaje pontyfikał rzymsko-germański, dniem rozpoczęcia pokuty była Środa Popielcowa. W tym dniu biskup sprawował obrzęd wprowadzenia w odprawianie pokuty. Wprowadziwszy pokutników do kościoła, odmawiał siedem psalmów pokutnych i Litanię do Świętych. Następnie nakładał na każdego ręce i posypywał głowę popiołem. Kropił pokutników wodą błogosławioną i przekazywał włosienicę. Dniem rekoncyliacji był Wielki Czwartek. Liturgia pojednania, która odbywała się w Rzymie, miała szczególnie uroczysty charakter. W czasie specjalnej Mszy św. in reconciliatione peccatorum oprawionej specjalnymi antyfonami i psalmami, przy udziale biskupa wraz z diakonami, subdiakonami, archidiakonem i duchowieństwem, przywracano pokutników na łono Kościoła143.

Współcześnie rozgrzeszanie z grzechów zastrzeżonych biskupowi reguluje Kodeks Prawa Kanonicznego. Jednym z nich jest grzech zabójstwa dzieci poczętych i nie narodzonych144. Zgodnie z dekretem Metropolity Poznańskiego abpa Stanisława Gądeckiego (z dn. 10. marca 2008 r.) upoważnieni do zwalniania z ekskomuniki latae

sententiae zostali m.in. Kanonicy Kapituły Archikatedralnej i pozostałych kapituł czy też

140 Por. Z. Wit, Kościół katedralny – centrum…, s. 247–248.

141 Por. Ceremoniał, nr 472.

142 Por. Kuria Metropolitalna w Poznaniu, Bierzmowanie dorosłych w katedrze poznańskiej, MKAP, 12(2019), rok LXX, s. 707.

143 Por. B. Nadolski, Liturgika. Sakramenty, sakramentalia, błogosławieństwa, s. 146–148.

kapłani spowiadający w Bazylice Archikatedralnej i w wyznaczonych sanktuariach145. Władza zwyczajna rozgrzeszania w zakresie sakramentalnym od cenzur wiążących mocą samego prawa, na terenie Archidiecezji Poznańskiej, przysługuje penitencjarzowi katedralnemu. Może on korzystać z tego prawa wobec diecezjan również poza granicami Archidiecezji Poznańskiej. Do obowiązków penitencjarza należy także słuchanie spowiedzi świętej w katedrze w określonych i publicznie podanych do wiadomości terminach146.

Z kolei Ceremoniał podkreśla, że Kościół spełnia posługę sakramentu pokuty przez biskupów i prezbiterów głoszących słowo Boże, wzywając wiernych do nawrócenia i udzielając im odpuszczenia grzechów. Czynią to w imieniu Chrystusa mocą Ducha Świętego. Dokument zaleca również, aby biskup uczestniczył w obrzędach pokuty przynajmniej wtedy, kiedy są sprawowane w formie uroczystszej, w Wielkim Poście, z okazji wizytacji duszpasterskiej czy szczególnych okoliczności życia ludu Bożego147.

Do sakramentów pokuty chrześcijańskiej zalicza się sakrament namaszczenia chorych. Dyrektorium Kongregacji ds. Biskupów poleca, aby biskup naśladował

miłosiernego Samarytanina, okazując troskę i miłosierdzie względem każdego

cierpiącego człowieka. Zadaniem biskupa jest dostosowanie do obecnych czasów duszpasterstwa chorych i cierpiących148. Sakrament chorych najczęściej udzielany jest przez duszpasterzy w domach, szpitalach, domach opieki czy hospicjach. Wspólnotowo udziela się go przy okazji pielgrzymek, spotkań diecezjalnych czy odpustów szczególnie przy sanktuariach. Wypada wówczas, aby obrzędowi przewodniczył biskup149.

Kościół katedralny, będąc kościołem biskupa, zwykle pełni też funkcję kościoła parafialnego, służąc okolicznym wiernym. Z tej racji odprawiane są w nim nie tylko liturgie biskupie, ale także te, które wynikają z normalnego życia parafii. Oczywistym jest, że wpływa to na liturgię katedralną zwykłych niedziel czy dni powszednich. Obecność biskupa podkreśla szczególne charakter zgromadzenia, wierni obecni na takiej

145 Por. Synod Archidiecezji Poznańskiej, t. 2 Statuty, Dekret upoważniający do zwalniania z ekskomuniki „latae sententiae”, Poznań 2008, s. 281–282.

146 Por. tamże, Statut Kapituły Metropolitalnej Poznańskiej,s. 450.

147 Por. Ceremoniał, nr 638.

148 Por. Apostolorum successores, nr 206.

liturgii mają ogarniać miłością Kościół powszechny, a przez to jeszcze gorliwiej służyć Ewangelii i ludziom150.

Katedry najczęściej są sytuowane w centrach miast, które w wyniku przemian społecznych coraz częściej pustoszeją ze stałych mieszkańców. Wśród uczestników liturgii należy zauważyć także grupy wiernych specjalnie przybywających na nabożeństwa do katedry. Zapewne przyciąga ich architektura, oprawa muzyczna, dostojne sprawowanie liturgii czy zajmujące homilie. Nierzadko zdarza się też, że na liturgie katedralne trafiają ludzie przyjezdni, przybysze z innych miast czy z zagranicy. Każdy z nich może w katedrze doświadczyć powszechności Kościoła151. Dlatego tym bardziej należy pamiętać, że katedra ma stanowić centrum życia liturgicznego, będąc przykładem sprawowania liturgii dla kościołów diecezji. Warto zatem uświadamiać i przypominać wiernym, z reguły uczestniczącym w liturgiach parafialnych, że każda parafia jest częścią Kościoła partykularnego, który tworzą i za który są odpowiedzialni. W świadomości wiernych należy pogłębiać rozumienie życia liturgicznego oraz jego związku z biskupem152. Służyć temu mogą okolicznościowe pielgrzymki do katedry, rocznice czy jubileusze, informowanie wiernych i zachęcanie ich do udziału w liturgiach pod przewodnictwem swego biskupa, szczególnie kiedy celebruje w katedrze. Udział w święceniach biskupa, prezbiterów i diakonów, celebracja Mszy krzyżma z poświęceniem olejów i odnowieniem przyrzeczeń kapłańskich, Msze z udzielaniem sakramentów inicjacji chrześcijańskiej bardzo mocno podkreślają więź łączącą wiernych z biskupem, a przez niego z Kościołem powszechnym. Każda z tych liturgii podkreśla jednoczący charakter posługi biskupa względem swojej diecezji.