• Nie Znaleziono Wyników

Fot./Photo by J. B. P

5

7

1. Wstęp

Jerzy B. Parusel

Z końcem 2017 roku upłynęło 25 lat od powołania Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska1. Główne uroczystości jubileuszowe odbyły się w dniu 16 maja 2018 r., w którym zorganizowano seminarium naukowe „Idea ochrony przyrody w służbie demokratycznego społeczeństwa – wczoraj, dziś i jutro”, objęte patronatem honorowym przez Marszałka Województwa Śląskiego, Wojciecha Saługę. Na seminarium, które gościło w historycznej sali Sejmu Śląskiego w Katowicach, wygłoszono referat podsumowujący główne obszary działalności Centrum w latach 1992-2017: dokumentacja wiedzy o przyrodzie, badania naukowe, ochrona przyrody oraz edukacja przyrodnicza i upowszechnianie wiedzy o dziedzictwie przyrody, które zilustrowano syntetycznymi zestawieniami statystycznymi (Parusel 2018b).

W związku z jubileuszem Centrum, przygotowano numer specjalny Przyrody Górnego Śląska (Nr 93/2018), który w przystępny sposób ukazuje społeczeństwu województwa śląskiego dorobek Centrum w zakresie realizacji jego zadań statutowych. Opracowano także, w formie raportu, pełniejszą dokumentację działalności Centrum w latach 1992-2017. Zanim zaproszę Czytelników do jego lektury, przedstawię pokrótce zarys historii powstania Centrum2oraz najważniejsze osiągnięcia kierowanej przeze mnie jednostki.

Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska zostało powołane przez Wojewodę Katowickiego, Wojciecha Czecha, Zarządzeniem Nr 204/92 z dnia 15 grudnia 1992 r. (ryc.

1.1), które nadało również statut tej jednostce i przyznało 12 etatów na rozpoczęcie działalności. Dokumenty te zostały zmienione Zarządzeniem Nr 154/94 Wojewody Katowickiego z dnia 22 listopada 1994 r. (ryc. 1.2), w tym również zmniejszono liczbę etatów do 8. Zgodnie z zarządzeniami i statutem, Centrum było państwową jednostką budżetową powołaną do badania, dokumentowania i ochrony oraz prognozowania stanu przyrody Górnego Śląska. Była to i jest jedyna tego typu jednostka wojewódzka w Polsce.

Pierwszym dyrektorem Centrum został dr Henryk Kasza, pracownik Stacji Hydrobiologicznej Zakładu Biologii Wód PAN w Goczałkowicach, który złożył rezygnację z zajmowanego stanowiska w październiku 1994 r. W dniu 26 listopada 1994 r.

Wicewojewoda Katowicki, Eugeniusz Wróbel, powołał na to stanowisko mgr inż. Jerzego Parusela, pracownika Babiogórskiego Parku Narodowego (Parusel 1997). Do listopada 1994 r. Centrum nie podjęło formalnie działalności statutowej. W grudniu tego roku dokonano niezbędnych czynności organizacyjno-prawnych w celu uruchomienia jednostki.

Dzięki pomocy Wicewojewody Katowickiego uzyskano lokal biurowy przy ul. Wita Stwosza 31 w Katowicach i przystąpiono do jego remontu i wyposażenia. W tym samym miesiącu zatrudniono pierwszych pracowników. W związku ze zmianami właścicielskimi budynku, w październiku 1997 r. uzyskano nowy lokal w Zakładzie Gospodarki Leśnej Rejonów Przemysłowych Instytutu Badawczego Leśnictwa przy ul. św. Huberta 35 w Katowicach, w którym funkcjonowało biuro Centrum do marca 2017 r. Od kwietnia 2017 r. biuro Centrum funkcjonuje przy ul. Granicznej 29 w Katowicach.

1 W 2014 roku, w związku z 20-leciem działalności Centrum, zorganizowano ogólnopolską konferencję naukową „Regionalne czerwone listy zagrożenia w ochronie zasobów przyrody – ich rola i znaczenie oraz stan i potrzeby” (Parusel 2013; 2014a,b,c; 2016a,b; 2017; Sokół 2014).

2 Wprowadzenie nie obejmuje działań podejmowanych w okresie od 15 grudnia 1992 r. do 26 listopada 1994 roku na rzecz utworzenia Centrum oraz starań podejmowanych przez Wojewodę Katowickiego przed wydaniem zarządzenia w sprawie jego utworzenia w roku 1992. Ten okres wymaga więc zbadania w oparciu o dokumentację archiwalną byłego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach.

8

Ryc. 1.1. Fragment kopii Zarządzenia Nr 204/92 Wojewody Katowickiego z dnia 15 grudnia 1992 r.

w sprawie Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska i nadania mu statutu.

Fig. 1.1. A fragment of a copy of Order No. 204/92 of the Governor of Katowice of December 15, 1992 regarding the Upper Silesian Nature Heritage Centre and granting it a statute.

W związku z reformą administracyjną kraju z dniem 1 stycznia 1999 r. Centrum zostało przekazane Województwu Śląskiemu Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 listopada 1998 roku (Dz. U. 1998, Nr 147, poz. 965). Uchwałą Nr I/51/5/2002 Sejmiku Województwa Śląskiego z dnia 17 czerwca 2002 roku został nadany statut wojewódzkiej samorządowej jednostce organizacyjnej o nazwie Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska (ryc. 1.3). Nadzór nad Centrum wykonuje Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego. Zgodnie z § 6 Statutu, celem Centrum jest działanie dla dobra przyrody nieożywionej i ożywionej Górnego Śląska poprzez gromadze-nie o niej wiedzy oraz działalność naukową, ochronną i edukacyjną, aby zachować tożsa-mość regionu oraz rolę i znaczenie jego wartości przyrodniczych.

9

Ryc. 1.2. Fragment kopii Zarządzenia Nr 154/94 Wojewody Katowickiego z dnia 22 listopada 1994 r.

zmieniającego zarządzenie z 1992 roku.

Fig. 1.2. A fragment of a copy of Order No. 154/94 of the Governor of Katowice of November 22, 1994 amending the ordinance of 1992.

Pierwszą strukturę organizacyjną Centrum określało Zarządzenie wewnętrzne dyrektora Centrum Nr 4/95 z dnia 13 października 1995 roku w sprawie tymczasowej struktury organizacyjnej Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska. Utworzono następujące komórki organizacyjne i samodzielne stanowiska pracy: Pracownia Dokumentacji Przyrody, Dział Administracyjny, główny specjalista-bibliotekarz, referent do spraw edukacji i wydawnictw. Obecnie organizacja Centrum przedstawia się następująco:

Pracownia Dokumentacji Przyrody, Pracownia Informacji Przyrodniczej oraz samodzielne stanowiska pracy głównego księgowego, sekretarki i referenta ds. administracyjnych.

10

Ryc. 1.3. Kopia Uchwały Nr I/51/5/2002 Sejmiku Województwa Śląskiego z dnia 17 czerwca 2002 r.

w sprawie nadania statutu Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska.

Fig. 1.3. A copy of Resolution No. I/51/5/2002 of the Silesian Regional Assembly of June 17, 2002 on the statute of the Upper Silesian Nature Heritage Centre.

Działalność Centrum prowadzona jest w czterech obszarach, określonych w Statucie:

dokumentacja wiedzy o przyrodzie, badania naukowe, ochrona przyrody oraz edukacja przyrodnicza i upowszechnianie wiedzy o przyrodzie. Działalność tę w liczbach za lata 1992-2017 przedstawiono poniżej (Parusel 2018a), a bardziej szczegółowe dane zamie-szczono na dalszych stronach niniejszego raportu.

11 Działalność dokumentacyjna, prowadzona w formie baz danych, zamyka się 105886 rekordami o różnorodności biologicznej, 3788 rekordami o obszarach chronionych i 2306 o obszarach godnych ochrony, 696 rekordami o ochronie czynnej i 98 o monitoringu przyrody, 3384 rekordami o ścieżkach przyrodniczych i ośrodkach edukacji ekologicznej oraz 797 innymi rekordami o przyrodzie. Bibliografia przyrodnicza liczyła 16712 pozycji bibliograficznych, sporządzono także 8723 wypisy bibliograficzne. Bibliografia żubrów pszczyńskich liczyła 2013 pozycji, w tym 1410 zostało opublikowanych.

Pracownicy Centrum w okresie 25 lat działalności realizowali 95 tematów badawczych, w tym 35 wieloletnich. Badania te były publikowane w ponad 300 artykułach i komu-nikatach naukowych oraz w blisko 400 artykułach i komunikatach popularnonaukowych, w czasopismach i wydawnictwach krajowych i zagranicznych.

W latach 1995-2017 Centrum podjęło w sumie 3001 działań na rzecz ochrony przyrody, w tym: wydało 1159 opinii, sporządziło 429 opracowań i informacji, odbyło 357 wizji terenowych, podjęło 243 interwencje, prowadziło 235 działań z zakresu czynnej ochrony, uczestniczyło w 217 naradach i spotkaniach, przeprowadziło 102 inwentaryzacje przyrodnicze, udzieliło 135 konsultacji oraz złożyło 124 wnioski z zakresu ochrony przyrody3.

W latach 1996-2017 przeprowadzono łącznie ponad 1000 działań edukacyjnych, w tym 503 warsztaty terenowe, 618 prelekcji i wykładów, 13 konkursów i 11 wystaw.

Uczestniczyło w nich ponad 34000 osób, głównie młodzież szkolna. Upowszechnianie wiedzy o przyrodzie odbywa się także poprzez prowadzenie serwisów internetowych i spo-łecznościowych.

W latach 1995-2017 Centrum było wydawcą 5 tytułów wydawnictw ciągłych (czaso-pisma i wydawnictwa seryjne – łącznie 126 tomów i numerów), 20 tomów wydawnictw zwartych, 2 wydawnictw multimedialnych i 4 plakatów.

Do 2017 roku zgromadzono w Bibliotece Centrum 11639 woluminów wydawnictw, zbiorów kartograficznych i specjalnych oraz 1402 pozycje elektroniczne, a także 25450 pozycji inwentarzowych zbiorów fotograficznych.

W kwietniu 2018 r. Centrum zostało wyróżnione Złotą Odznaką Honorową za Zasługi dla Województwa Śląskiego, która została wręczona w czasie jubileuszowego seminarium dyrektorowi Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska przez Przewodniczącego Sejmiku Województwa Śląskiego, Stanisława Gmitruka.

W związku z jubileuszem Centrum, chciałbym gorąco podziękować Urzędowi Woje-wódzkiemu w Katowicach i Sejmikowi Samorządowemu Województwa Katowickiego oraz Sejmikowi Województwa Śląskiego, Zarządowi Województwa Śląskiego oraz Wydziałom:

Ochrony Środowiska, Terenów Wiejskich i Rozwoju Regionalnego, a także Biuru ds. Pla-nowania Przestrzennego za współdziałanie na rzecz realizacji celów i zadań statutowych Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska.

Jubileusz Centrum to przede wszystkim jubileusz zatrudnionych w nim pracowników.

W tym miejscu dziękuję serdecznie wszystkim zatrudnionym dotychczas w Centrum pracownikom, których codzienna praca, pomysły i wrażliwość oraz umiłowanie przyrody zaowocowały działaniami, które w tym raporcie dokumentujemy.

3 W ramach działalności statutowej podjęto jeszcze dalszych 296 działań, w tym: wykonano 211 opracowań i informacji, sporządzono 51 inwentaryzacji, udzielono 14 konsultacji, sporządzono 12 opinii, odbyto 8 narad i spotkań (razem 3297).

12

Piśmiennictwo

Parusel J. 2014a. 20 lat działalności Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, s.:

8-11. W: Parusel J. B. (red.) Regionalne czerwone listy zagrożenia w ochronie zasobów przyrody – ich rola i znaczenie oraz stan i potrzeby. Konferencja naukowa, 26 listopada 2014 r., Katowice. Streszczenia referatów i posterów. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Katowice.

Parusel J. B. 1997. Sprawozdanie z działalności Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska w latach 1994-1997. Natura Silesiae Superioris, 1: 79-86. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Katowice.

Parusel J. B. 2013. 20 lat działalności Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska.

Przyroda Górnego Śląska, 71: 2. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Katowice.

Parusel J. B. 2014b. Jubileuszowe konferencje naukowe w Katowicach. Przyroda Górnego Śląska, 78: 15. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Katowice.

Parusel J. B. (red.) 2014c. Regionalne czerwone listy zagrożenia w ochronie zasobów przyrody – ich rola i znaczenie oraz stan i potrzeby. Konferencja naukowa, 26 listopada 2014 r., Katowice. Streszczenia referatów i posterów. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Katowice, ss. 67.

Parusel J. B. [2016]a. 20 lat działalności Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska.

Biuletyn Komitetu Ochrony Przyrody PAN, 5-6/2014-2015: 266-269.

Parusel J. B. [2016]b. Konferencja naukowa „Regionalne czerwone listy zagrożenia w ochronie zasobów przyrody – ich rola i znaczenie oraz stan i potrzeby”. Biuletyn Komitetu Ochrony Przyrody PAN, 5-6/2014-2015: 261-265.

Parusel J. B. (red.) 2017. Regionalne czerwone listy zagrożenia w ochronie zasobów przyrody – ich rola i znaczenie oraz stan i potrzeby. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Katowice, ss. 230.

Parusel J. B. 2018a. 25 lat w służbie ochrony przyrody. Przyroda Górnego Śląska, 93: 2.

Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Katowice.

Parusel J. B. 2018b. Seminarium naukowe z okazji 25-lecia Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska. Przyroda Górnego Śląska, 93: 3. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Katowice.

Strony internetowe

Sokół K. 2014. Relacja z obchodów 20-lecia działalności Centrum.

http://www.cdpgs.katowice.pl/przeglad-aktualnosci/281-relacja-z-obchodow-20-lecia-dzialalnosci-centrum

Dostęp: 05.10.2018

Powiązane dokumenty