Wycena w wartościach godziwych a zmiany koniunktury

Odniesienie wartości godziwej do ceny sprzedaży możliwej do uzyskania na rynku powoduje powstanie wzajemnej relacji pomiędzy obrazem jednostki w sprawozdaniu finansowym a sytuacją na rynku. Relację tę charakteryzuje dwustronne oddziaływanie. Z jednej strony ceny rynkowe wpływają na wyso-kość wartości godziwej, a tym samym na wysowyso-kość wartości zawartych w spra-wozdaniu finansowym. Z drugiej strony, na zasadzie sprzężenia zwrotnego, wysokość wartości godziwej wykazana w sprawozdaniu finansowym może wy-wierać wpływ na wysokość cen rynkowych i sytuację na rynku.

Wyjaśnienia wymaga w szczególności druga strona wskazanej relacji²¹. Czynnikiem kształtującym ceny rynkowe są także nieracjonalne zachowania inwestorów, wynikające z ich euforii czy pesymizmu. W czasie ożywienia go-spodarczego następuje wzrost zysków, rosną także oczekiwania tych zysków oraz ceny składników majątkowych. W efekcie przedsiębiorstwa więcej inwe-stują zarówno w operacyjnej, jak i finansowej sferze swojej działalności. Rosną-cy popyt prowadzi do dalszego wzrostu cen i jeszcze większego popytu. Za sprawą wyceny w wartościach godziwych rosnące ceny znajdują odzwierciedle-nie w bilansach oraz zwiększają wynik finansowy lub bezpośrednio kapitał.

Jeżeli wynagrodzenie zarządu jednostki powiązane jest ze wzrostem wyniku finansowego czy kapitału, to zarząd ten będzie szczególnie zainteresowany, żeby zjawisko to co najmniej utrzymać lub nasilić. W efekcie można uznać, że wyce-na w wartościach godziwych sprzyja i intensyfikuje rozwój jednostki gospodar-czej. Ta spirala będzie się pięła do góry, pozytywnie wpływając na nastroje ryn-kowe aż do momentu, gdy się okaże, że nie tylko oczekiwania były zbyt wygórowane, ale w ślad za nimi i ceny rynkowe, a zyski tylko papierowe.

21 K. Küting, P. Lauer: Op. cit., s. 556-557.

Wieloaspektowość dyskusji wokół wartości godziwej 71

którzy sądzą, że to właśnie miało miejsce na rynku nieruchomości w USA w 2008 roku.

W okresach spadku koniunktury odwrotnie, spadające ceny rynkowe po-przez wycenę w wartościach godziwych zostają odzwierciedlone w sprawozda-niach finansowych. Wtedy część podmiotów w danej gospodarce będzie wyka-zywała gorszy wynik, bo pomniejszony o niezrealizowane straty. To z kolei może skłaniać do wyprzedawania aktywów, nawet tych przeznaczonych do przetrzymywania w dłuższym okresie i prowokować dalszy spadek cen. Przy-kładowo bank posiada papiery wartościowe, których kursy spadają. Zgodnie z wyceną w wartościach godziwych wartość bilansowa tych składników zostaje obniżona, a wraz z tym także wynik finansowy. Wtedy bank ten, aby uchronić się przed dalszymi stratami z tego tytułu, może zdecydować się na sprzedaż tych papierów wartościowych, co spowoduje dalszy spadek ich kursów. Jeżeli w ten sposób postąpią również inne banki, rozpocznie się negatywna spirala spadku kursów, która wzbudzi pesymistyczne nastroje uczestników rynku. W dalszej perspektywie mogą oni odnotować realne straty, gdy się okaże, że dokonane wcześniej zakupy nastąpiły po wygórowanych cenach.

Zgodnie z powyższym należy stwierdzić, że wycena w wartościach godziwych zwiększa wrażliwość wyniku finansowego i kapitału na zmiany koniunktury.

Podsumowanie

Dyskusja wokół wartości godziwej toczy się często w kontekście porów-nywania tej kategorii wyceny z wyceną w kosztach historycznych. Obie te kon-cepcje wyceny stanowią w stosunku do siebie rozwiązania konkurencyjne, czę-sto cecha zidentyfikowana jako wada jednej z nich stanowi jednocześnie zaletę drugiej. Dokonując porównania obu koncepcji należy mieć w szczególności na względzie, że cena historyczna odzwierciedla rzeczywiście dokonane transakcje, a wartość godziwa stanowi cenę „możliwości” wynikających z transakcji, które mogłyby być zawarte w dniu bilansowym. Z tego wynika odmienność charakte-ru informacji bazujących na wartościach historycznych i na wartościach godzi-wych. W badaniach prezentowanych w literaturze²² nie stwierdzono ponadto przewagi w zawartości informacyjnej jednej z tych wartości. Potwierdzono je-dynie, że informacja wyrażona w wartościach historycznych różni się od infor-macji wyrażonej w wartościach godziwych.

Wartość godziwa jako informacja posiada bez wątpienia wiele cech pożą-danych przez odbiorców sprawozdania finansowego. Szczegółowe rozwiązania związane z zastosowaniem wartości godziwej do wyceny bilansowej,

22 G. Rodríguez-Pérez, J. Slof, M. Solà, M. Torrent, I. Vilardell: Op. cit., s. 81.

Alicja Mazur 72

dziane w standardach międzynarodowych, rzucają cień na zalety tej kategorii wyceny. W efekcie w zależności od analizowanego aspektu (cech tej informacji, sposobu jej ustalania) zalety i wady wartości godziwej przeplatają się wzajem-nie. Głównym aspektem, do którego najczęściej odnoszone są zarzuty wobec wartości godziwej, jest sposób jej ustalania w warunkach braku aktywnego ryn-ku oraz rozliczanie jej zmian poprzez wynik finansowy. W związryn-ku z tym nie-zbędne wydaje się wypracowanie kompromisu, polegającego na wyeliminowa-niu wad i podkreślewyeliminowa-niu zalet tej kategorii wyceny. Jednym z proponowanych rozwiązań jest równoległe zastosowanie wyceny w wartościach historycznych i w wartościach godziwych, z ujawnianiem tej ostatniej wyłącznie w informacji dodatkowej wraz z rozszerzeniem zakresu informacji na temat jej ustalania.

Dzięki temu memoriałowo ustalony wynik finansowy nie zostałby zniekształco-ny, a wiarygodne informacje o aktualnej wartości składników bilansu, potrzebne do podejmowania decyzji, zostałyby udostępnione odbiorcom sprawozdań fi-nansowych²³.

Literatura

Adamkiewicz Z.: Wartość godziwa i jej ustalanie. „Rachunkowość” 2001, nr 9.

Anton J.: Ein Einheitliches Konzept zur Fair-Value-Bewertung nach IAS/IFRS, www.prof-dr-anton.de/service-ifrs/, 2009, dostęp: 27.01.2010.

Barth M.: Fair Value Accounting: Evidence From Investment Securities and Market Valuation. „The Accounting Review” 1994, Vol. 69, No. 1.

Barth M., Beaver W., Landsman W.: Value-Relevance of Banks. Fair Value Disclosures Under SFAS No. 107. „The Accounting Review” 1996, Vol. 71, No. 4.

Barth M.E., Beaver W.H., Landsmann W.R.: The relevance of the value relevance litera-ture for financial accounting standard setting: another view. „Journal of Accoun-ting and Economics” 2001, nr 31 (1-3).

Barth M., Clinch G.: Revalued Financial, Tangible and Intangible Assets: Associations With Share Prices and Non-Market-Based Value Estimates. „Journal of Accounting Research” 1998, Vol. 36 (Supplement).

Barnes R.: Earnings Volatility and Market Valuation: An Empirical Investigation, http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id= 335380, 2001, za: Meyer C., Fiechter P.: Fair Value – Reporting im fundamentalen Wandel, www.zora.uzh.ch/4359, dostęp: 6.02.2012.

„Biuletyn MSSF”, Deloitte 2010, nr 9.

Carroll T.J., Linsmeier T.J., Petroni K.R.: The Reliability of Fair Value Versus Histori-cal Cost Information: Evidence From Closed-End Mutual Funds. „Journal of Ac-counting, Auditing and Finance” 2003, Vol. 18, No. 1.

Chisnal P.: Fair value accounting – an industry view. „Balance Sheet” 2001, No. 9(1).

23 Szerzej na temat tej propozycji i możliwych sposobów jej modyfikacji: A. Mazur: Wartość godziwa – potencjał…, op. cit., s. 227-237.

Wieloaspektowość dyskusji wokół wartości godziwej 73

Dietrich J., Harris M., Muller K.: The Reliability of Investment Property Fair Value Estimates. „Journal of Accounting and Economics” 2001, Vol. 30.

Duska R., Duska B.S., Ragatz J.: Current Debates on Accounting Issues. „Accounting Ethics” 2011, www.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/9781444395907.after/pdf, dostęp: 1.07.2011.

Dziawgo D.: „Nowe” sprawozdanie finansowe – głos w dyskusji. Zeszyty Teoretyczne Ra-chunkowości, tom 62 (118). Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2011.

Gierusz J.: Koszt historyczny czy wartość godziwa – dylematy wyceny w rachunkowości.

Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, tom 62 (118). Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2011.

Gmytrasiewicz M.: Dyskusyjne metody ustalania i prezentacji wartości według Między-narodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej. Zeszyty Teoretyczne Ra-chunkowości, tom 53 (109). Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2009.

Harris T., Ohlson J.: Accounting Disclosures and the Market’s Valuation of Oil and Gas Properties. „The Accounting Review” 1987, Vol. 62.

Kanagaretnam K., Mathieu R., Shehata M.: Usefulness of Comprehensive Income Repor-ting in Canada. „Journal of AccounRepor-ting and Public Policy” 2009, Vol. 28.

Kuβmaul H., Weiler D.: Fair Value – Bewertung bringt viele Risiken mit sich, www.haufe.de/finance/specialContentDetail?specialID=1232118836.7, 2010, do-stęp: 27.01.2010.

Küting K., Lauer P.: Der Fair Value in der Krise. „BFuP” 2009, No. 61, Heft 6.

Landsmann W.R.: Is fair value accounting information relevant and reliable? Evidence from capital market research. „Accounting and Business Research” 2007, Special Issue: International Accounting Policy Forum.

Magnolio J.: Capital Market Analysis of Reserve Recognition Accounting. „Journal of Accounting Research” 1986, Vol. 24 (Supplement).

Mazur A.: Wartość godziwa w przewidywaniu kryzysu jednostki gospodarczej. Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, tom 33 (89). Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2006.

Mazur A.: Stosowanie wartości godziwej w Polsce – wyniki badań. Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, tom 49 (105). Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2009.

Mazur A.: Wartość godziwa – potencjał informacyjny. Difin, Warszawa 2011.

Mazur A.: Wartość godziwa a nadrzędne zasady rachunkowości. W: Kluczowe problemy teorii i praktyki rachunkowości. Red. J. Gierusz, T. Martyniuk. Tom 1. Wydział Zarządzania UG, Fundacja Rozwoju UG, Sopot 2011.

Rodríguez-Pérez G., Slof J., Solà M., Torrent M., Vilardell I.: Assessing the Impact of Fair-Value Accounting on Financial Statement Analysis: A Data Envelopment Ana-lysis Approach. „Abacus” 2011, Vol. 47, No. 1.

Streim H., Bieker M., Esser M.: Fair Value Accounting in der IFRS-Rechnungslegung – eine Zweckmäßigkeitsanalyse. W: Kritisches zu Rechnungslegung und Unterne-hmensbesteuerung. Festschrift zur Vollendung des 65. Lebensjahres von Theodor Siegel. Red. D. Schneider, D. Rückle, H.U. Küpper, F.W. Wagner. Berlin 2005.

Whittington G.: Fair value and the IASB/FASB conceptual framework project: an alter-native view. „Abacus” 2008, No. 44 (2).

Wier H.A.: Fair Value or Conservatism: The Case of the Gold Industry. „Contemporary Accounting Research” 2009, Vol. 26, No. 4.

Woodward C.: Materiał do dyskusji – wycena według wartości godziwej, www.e-rachunkowosc.pl/artykul.php?view=874, 2007, dostęp: 24.08.2011.

Alicja Mazur 74

THE ASPECTS’ MULTIPLICITY