Wycieczka na poznańską Noc Muzeów 2007

Organizator: Biuro podróży KulTour.pl (Poznań).

Termin: 19–20 maja 2007.

Czas trwania: 2 dni.

Prowadzący: Pilot wycieczek kulturowych, na miejscu: Pracownik jednego z muzeów poznańskich, historyk sztuki z uprawnieniami przewodnika miejskiego.

Uczestnicy: Grupa 30 osób, mieszkańcy Wrocławia (Grupa na zlecenie instytucji).

Program: W drodze wykład multimedialny: „Dzieje placówek muzealnych Poznania i przegląd ich oferty”. Na miejscu: Uczestnictwo w prelekcji „Przedmioty i ich właściciele”, wykładzie: „Ich religią była praca”, prowadzonym zwiedzaniu po „Muzeum im. Mielżyńskich w Muzeum Narodowym w Poznaniu.

Zwiedzanie (grupami) wybranych muzeów: Instrumentów Muzycznych, Archeologicznego, Sprzętów Użytkowych.

Nocleg w hotelu 2**,

Wizyta w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie z multimedialną prezentacją oraz prelekcją na temat dziejów jednego wybranego eksponatu.

Powrót do Wrocławia.¹⁰³

102 Źródło Katalog „Kultimer. Events und Kulturtips” Biura Studiosus, rok 2006, s. 48–49.

103 Źródło: Oferta jednorazowa i program dla uczestnika imprezy Biura KulTour.pl, KulTour.pl, Poznań, maj 2007.

Ryc. 6. Mapa wycieczki muzealnej Wrocław-Poznań-Gniezno

Źródło: Opracowanie własne

94

2.1.3 Turystyka literacka

Literatura fachowa: Ta forma podróży, choć w Polsce nadal słabo rozwinięta, doczekała się licznych analiz w refleksji naukowej [Zmyślony 2001, s. 22-23;

Buczkowska 2007, s. 9-10; Mikos v. Rohrscheidt 2008a, s. 67-71; Stasiak 2009a, s.

223-265, Buczkowska 2009c]. W ostatnich latach poszczególne aspekty, a nawet produkty turystyki literackiej w Polsce doczekały się własnych opracowań [Wawrzyniak 2010; Pudełko 2014; 2015]

Podróże literackie organizowane są dla miłośników dzieł literackich określonego twórcy lub grupy twórców, przy czym prócz miejsc związanych z jego osobą (ich osobami) jako swoje cele wyznaczają sobie także miejsca opisane w jego (ich) utworach, w tym miejsca opisanych wydarzeń historycznych lub wydarzeń stanowiących element fikcji literackiej. Tam właśnie podróżujący czytelnicy „na miejscu” uczestniczą (aktywnie lub jako odbiorcy) w odczytywaniu lub nawet inscenizacji fragmentów utworów. Ponadto naturalnym i ulubionym celem wypraw tego typu są muzea literackie. Wiodący temat biograficzny lub literacki jest bardzo silną dominantą całego programu, jednak ze względu na intensywnie obecne elementy wykładu, wprowadzenia, grupowych warsztatów dydaktycznych itd.

zalicza się je często także do podróży edukacyjnych.

W świetle powyższego możemy zdefiniować kulturową podróż literacką jako podróż o charakterze turystycznym, w której tematem wiodącym jest osoba i dzieło twórcy literatury lub kilku twórców, zaś odwiedzane miejsca stanowią okazję do refleksji nad jego (ich) dziełem.

Ostatnie sformułowanie powyższej definicji („okazja do refleksji”) pozwala odróżnić klasyczną kulturową podróż literacką od edukacyjnej wycieczki tematycznej, ukierunkowanej na literaturę. Element refleksji – obecny na przykład w postaci wspólnej lektury, komentarzy podawanych przez prowadzących wyprawę lub fachowców na miejscu, specjalnego tematycznego zwiedzania, wreszcie dyskusji literackich – jest w tym przypadku mniej ukierunkowany na dydaktykę (choć treści dydaktyczne i tu są obecne), lecz służy raczej osobistemu, pogłębionemu spotkaniu z autorem, jego życiem osobistym i publicznym, jego światopoglądem, wreszcie etapami i tematami jego twórczości.

W przypadku podróży literackich dużą rolę gra także czas wolny, pozostawiany uczestnikom do osobistego spotkania ze środowiskiem życia autora, co ma służyć głębszemu zrozumieniu jego twórczości. Programy podróży literackich

95 zawierają z reguły dużo czasu, pozostawianego do prywatnej dyspozycji uczestników.

Nietrudno odgadnąć, że osoby zainteresowane tego typu podróżami są z reguły dobrze wykształcone i posiadają sporo czasu wolnego. Program podróży literackiej może bowiem być atrakcyjny tylko dla często i chętnie czytających, zaś jej długotrwałość i stosunkowo niewielka intensywność jest akceptowana raczej przez takich turystów, którzy mogą sobie pozwolić na długą wyprawę, nie oczekując jednocześnie podczas jej trwania licznych atrakcji innego rodzaju.

Niektóre propozycje podróży literackich odnoszą się do wielu autorów, najczęściej powiązanych okresem twórczości, pochodzeniem (z konkretnej grupy etnicznej lub regionu) lub tematami poruszanymi w swoich dziełach. Uczestnicy tych podróży mogą także w trakcie podróży spotkać się z konkretną epoką twórczą, w jej programie zaś obecne są często elementy wyjaśniające wspólne środowisko życiowe autorów, okres w którym żyli i tworzyli. Elementy te (jak np. stałe lub czasowe wystawy muzealne), pełnią rolę spoiwa, umożliwiającego uczestnikom powiązać poszczególne postaci i dzieła.

Wśród podróży literackich nie sposób nie wspomnieć licznych propozycji krótkich, jednodniowych wycieczek literackich, które (choć ich uczestnicy nie spełniają formalnych wymagań turysty (brak noclegu w trakcie podróży), jednak uzupełniają tę ofertę w znacznym stopniu. Często ich organizatorami są szkoły lub uczelnie, i są one elementem szerzej zakrojonych programów kształcenia uczniów i studentów. Wiele miast europejskich oferuje swoim gościom także tematyczne zwiedzanie szlakiem literackim, związanym najczęściej z życiem lub dziełem konkretnego pisarza.¹⁰⁴ Jest to oferta uzupełniająca dla zainteresowanych literaturą turystów, przybywających tylko w tym celu na jeden dzień lub nawet pozostających nieco dłużej i chcących poświęcić cześć swojego pobytu takiemu tematowi.

W ostatnim czasie pojawiają się także oferty wypraw, ustalających swój program zwiedzania oraz jego tematykę na podstawie akcji znanych filmów.

Chociaż ten rodzaj aktywności turystycznej z uwagi na przedmiot jej zainteresowania można generalnie zaliczyć do turystyki kultury współczesnej, z uwagi zaś na poziom twórczości w wielu wypadkach także do turystyki kultury powszechnej, to pewna część wypraw oparta jest na akcji filmów, stanowiących interpretacje wielkiej światowej literatury. Zatem w przypadku turystyki

104 Przykłady takich literackich tras tematycznych znajdziemy m.in. w Dublinie (Joyce), Weimarze (Goethe, Schiller) ale także np. w Poznaniu (M. Musierowicz), informują o nich odnośne strony internetowe lub oferta informacji miejskich na miejscu.

96

literacko-filmowej temat i listę celów wyprawy może określać zarówno dzieło odbierane jako wytwór kultury o charakterze elitarnym, jak i mające charakter

„produkcji” popularnej [Stasiak 2009a, s. 225-227]. W odniesieniu do tej formy turystyki granica pomiędzy tym, co „klasyczne” a „popularną turystyką kulturową”

wydaje się być najbardziej płynna, jednak funkcjonowanie od dawna i po dziś dzień na rynku turystycznym ofert podroży śladami dzieł literatury uznanych powszechnie za wielkie i szczególnie wartościowe skłania ku zaliczeniu podróży literackich raczej do klasycznej grupy wypraw.

Główne destynacje turystyki literackiej. W Europie: Wycieczki literackie organizuje się do miejsc mających dwa rodzaje odniesień literackich. Pierwsza grupa to miejscowości związane z biografią bardzo znanych pisarzy jak Londyn (Szekspir, Dickens, Tolkien), Stratford (Szekspir) i Birmingham oraz Oksford (Tolkien), Dublin w Irlandii (Joyce), Paryż (de Maupassant, Aragon, Zola, Proust) Weimar (Goethe, Schiller), Moskwa i St. Petersburg (Dostojewski, Puszkin), Kopenhaga (Andersen), Praga (Kafka). Druga grupa to miejsca, wsławione przez akcje utworów literackich, jak: Dublin („Ulisses” Joyce), Lubeka („Buddenbrokowie” T. Manna), Wenecja („Śmierć w Wenecji” T. Manna), Mantua i Werona („Romeo i Julia” Szekspira), Florencja (Dante). Istnieją także literackie szlaki turystyczne jak szlak Goethego we Włoszech (według „Podróży włoskiej”

Goethego), obejmujący m.in. Bolonię, liczne miasta Toskanii, Rzym, Neapol, Palermo, a także np. biegnący częściowo przez Polskę Szlak Wojaka Szwejka, śladami literackiego bohatera powieści Jaroslava Haska. W Polsce: Celami pierwszej grupy podróży biograficzno-literackich są m.in. Wola Okrzejska i Oblęgorek (H. Sienkiewicz), Łódź (J. Tuwim), Warszawa (Wł. St. Reymont, B. Prus, M. Dąbrowska), Russowo i Kalisz (M. Dąbrowska), tzw. Szlak Mickiewiczowski w Wielkopolsce – m.in. Śmiełów, Żerków, Kopaszewo, Dębno n. Wartą (A. Mickiewicz) oraz poza granicami Polski, związane z naszymi literatami: Wilno, Kowno, Troki (Litwa) i Nowogródek (Białoruś – A. Mickiewicz), Krzemieniec (Ukraina – J. Słowacki). Do grupy miejscowości związanych bezpośrednio z akcją utworów literackich zaliczymy Warszawę („Lalka” Prusa, liczne utwory na temat i z okresu II Wojny Światowej), Poznań (seria powieści

„Jeżycjada” M. Musierowicz), Wrocław (współczesne powieści M. Krajewskiego), Kraków (Wyspiański i poeci nurtu Młodej Polski) oraz region tatrzański (poeci i pisarze okresu Młodej Polski, zwłaszcza K. Przerwa-Tetmajer), a poza granicami kraju zwłaszcza Kamieniec Podolski, Bar, Zbaraż na Ukrainie (powieści H. Sienkiewicza).

97 Profil typowego uczestnika: Do uczestników wypraw literackich nalezą dwie zasadnicze grupy ludzi. Pierwsza z nich to wielbiciele literatury pięknej lub przygodowej, zwłaszcza serii literackich, związanych z poszczególnymi miejscami, którzy w ramach swojego wolnego czasu chcą udać się śladami akcji swoich ulubionych lektur. W tej grupie znaczny jest udział osób w wieku średnim, dobrze wykształconych, czytających nie tylko literaturę jednego rodzaju, otwartych na pozostałe oferty turystyki kulturowej (jak turystyka miejska czy turystyka dziedzictwa kulturowego). W tej grupie można także ze względu na szerokie pole ich zainteresowań umieścić studentów kierunków humanistycznych, literaturoznawczych filologicznych, udający się w ramach propozycji edukacyjnej do miejsc związanych z akcją utworów lub biografią twórców. Drugą grupą są wyprawy szkolne śladami popularnych książek i ich autorów. Uczestnicy tych wypraw koncentrują się na miejscach związanych z samymi lekturami, uzupełnieniem ich wypraw jest raczej oferta związana z rozrywką i wypoczynkiem.

Szczególne wymagania: W zależności od poziomu oferty grupy dorosłych wielbicieli literatury mogą wymagać wygodnych hoteli, zawsze natomiast jest wśród nich popyt na hotele położone blisko centrum zwiedzanych miast. Jest to związane ze skłonnością uczestników wypraw literackich do indywidualnych wypraw w czasie wolnym. Turyści kulturowo-literaccy cenią sobie posiłki kuchni regionalnej, spożywane w historycznym otoczeniu, najchętniej odwiedzają oryginalne lokale z ofertą menu mającego jakikolwiek związek z ich lekturą (jeszcze lepiej, jeśli opisanym w jednym z dzieł) lub bohaterem. Chętnie odbywają wieczorne wyprawy po miastach, w których nocują, wdzięcznie przyjmują propozycje wieczornego zwiedzania miejsc mających związek z ich lekturą.

Niektóre grupy (i programy niektórych wypraw) przewidują odczytywanie odnośnych fragmentów dzieł literackich lub autobiograficznych na miejscu akcji.

Szczególna wrażliwość: Brak szczególnego rodzaju uwrażliwień uczestników wypraw tego typu.

Wymagania wobec prowadzącego grupę: W każdym przypadku od prowadzącego grupę wymagana jest dogłębna znajomość biografii twórcy (twórców), których życie i/lub twórczość stanowią temat wyprawy, a także przynajmniej najważniejszych ich dzieł oraz bohaterów literackich. Bardzo ważna jest także dokładna orientacja w miejscach uwzględnionych w pro-gramie wyprawy i znajomość możliwie dużej liczby szczegółów wydarzeń biograficznych lub literackich, odnoszących się do tych miejsc. W związku z tym jest konieczne, aby pilot takich grup odbył wcześniej

98

wyprawę do wszystkich tych miejsc i zwiedził je dokładnie z zamiarem przygotowania się do takiej podróży. Od prowadzącego grupę uczestnicy mogą oczekiwać odczytywania fragmentów dzieł na miejscu (jeśli sami nie zdecydują się na to), warto więc, by był zaopatrzony w odnośną literaturę i zaznaczył ewentualnie potrzebne mu fragmenty. Znajomość dużej liczby (wiarygodnych) anegdot z biografii twórcy może znacznie urozmaicić wycieczkę i pilot powinien starać się zebrać taki materiał, a potem w odpowiednim miejscu i czasie przedstawiać go uczestnikom. Z uwagi na znaczną szerokość zainteresowań grupy bardzo wskazana jest znajomość dziejów zwiedzanych miast i ich głównych zabytków oraz dobra orientacja topograficzna.