Wycieczka do Trójmiasta

Organizator: Biuro Turystyczne Kanion (Poznań). Termin: według zamówienia.

Czas trwania: 3 dni. Grupa: 35-42 osoby. Prowadzący: wykwalifikowany pilot wycieczek, zwiedzanie na miejscu prowadzą przewodnicy miejscy i obiektowi.

Program: Gdynia (port, okręty-muzea, oceanarium), Gdańsk: Stare Miasto, port, Westerplatte, Oliwa), Sopot (deptak i molo), Malbork: (Zamek). W cenie usługi m.in. transfer, noclegi, posiłki. Bilety wstępu poza usługą.¹⁴⁸

2.3.2. Turystyka kulturowa obszarów wiejskich

Literatura fachowa: Tereny niezurbanizowane jeszcze do niedawna nie były uważane za liczące się cele turystyki kulturowej, co miało swoje przyczyny zarówno w historycznym wąskim rozumieniu kultury, jak i w braku szerzej znanych atrakcji oraz odpowiadających turystom standardów usług, a częściowo także w słabej dostępności komunikacyjnej wsi [Steinecke 2007, s. 223]. Zainteresowanie turystów wieś zawdzięcza swojej odrębności kulturowej oraz specyficznym cechom przyrodniczym i przestrzennym, odmiennemu stylowi życia [V.L. Smith 1978 za:

Podemski 2008, s. 11], zwiększa się ono dodatkowo wraz ze wzrostem tempa życia w mieście w związku z efektem kontrastu [Przybyś 2008, s. 88]. W Polsce, ze względu na pilny problem stworzenia na wsi nowych możliwości zarobkowania dla znacznej części jej mieszkańców, kwestia rozwoju i promocji turystyki kulturowej może mieć w najbliższej przyszłości znaczenie nawet większe niż w sąsiednich

147 Źródło: Katalog Biura Podróży TUI „Städte erleben“ prezentowany na Targach turystycznych ITB w Berlinie w roku 2006, oferta: „Kulturschätze Roms”.s. 124.

148 Źródło: Katalog Biura Turystycznego Kanion (Poznań) na rok 2006, Wyd. Kanion 2006, s. 10.

139 krajach europejskich. Zapewne dlatego ta właśnie forma turystyki kulturowej jako pierwsza doczekała się w polskiej literaturze opracowania w formie osobnej zwartej publikacji [Jędrysiak 2010]. Ponadto ukazały się analizy dziedzictwa kulturowego wsi polskiej w kontekście turystycznym [m.in. Janicka 2011].

Na wstępie należy dokonać wyraźnego rozróżnienia pomiędzy turystyką kulturową obszarów wiejskich a agroturystyką, która jest formą turystyki wypoczynkowej, zazwyczaj stanowi ofertę dla indywidualnych turystów i z reguły przybiera formy pobytowe.

W przeciwieństwie do niej turystyka wiejsko-kulturowa jest ukierunkowana na cele poznawcze, obiektami jej zainteresowania są ślady kultury życia codziennego obszarów wiejskich, istniejąca kultura wspólnoty wiejskiej lub też żywa tradycyjna obyczajowość tych obszarów. Podróże kulturowe do obszarów agrarnych nie zawierają także zasadniczo dłuższej oferty pobytowej, są imprezami krótkotrwałymi (często jednodniowymi, zatem nie mieszczącymi się w ścisłej definicji podróży turystycznych) lub objazdowymi. Z potrzeby tego rozgraniczenia oraz wyraźnego wskazania istoty turystyki wiejsko-kulturowej wynika konieczność ściślejszego jej zdefiniowania, którą to próbę podejmujemy poniżej:

Jako turystykę kulturową obszarów wiejskich określamy te przedsięwzięcia o charakterze turystycznym, dla których głównym celem jest miejsce lub obszar mało zurbanizowany a pierwszorzędnym motywem jej podjęcia jest chęć zapoznania się z żywą kulturą lub reliktami dawnej kultury tego miejsca lub obszaru.

Z uwagi na wysoki stopień urbanizacji w Europie a także na fakt, że wiele spośród obiektów, gromadzących relikty wiejskiego dziedzictwa kulturowego (jak na przykład skanseny, muzea regionalne) znajduje się w większych ośrodkach, pełniących dla swoich regionów funkcje stołeczne, jest niemal niemożliwe (i mało racjonalne) uprawianie turystyki wiejskiej, unikając miast. Z tego powodu nasza definicja wskazuje na wieś i obszar pozamiejski raczej jako na „cel główny”, zaś na kulturę obszaru wiejskiego jako na motyw pierwszorzędny tego rodzaju turystyki, nie zaś jedyny. W tak skonstruowanej kategorii łatwo zmieszczą się wszystkie typy wypraw turystycznych, mających za swój cel spotkanie z kulturą obszarów wiejskich, także podróże o charakterze poznawczym do historycznych mikroregionów kulturowych, o ile głównym tematem ich programu pozostanie kultura ludowa.

Z uwagi na możliwość zainteresowania szerokiej grupy potencjalnych uczestników większość podróży wiejsko-kulturowych realizowanych jest wewnątrz

140

własnego kraju. Rzadko tylko jakiś obszar o wiejskim charakterze uzyskuje tak duży stopień popularności poza granicami kraju, że pojawia się popyt turystyczny na jego zorganizowane zwiedzanie. Do takich wyjątków można zaliczyć m.in. niektóre tereny alpejskie (jak typowo wiejski kanton Appenzell w Szwajcarii czy Tyrol Południowy we Włoszech), dzieje się tak najczęściej wówczas, gdy jego dodatkowym atutem jest atrakcyjność krajobrazowa (np. góry, pojezierza).

Punktami koncentrującymi turystykę wiejsko-kulturową są szczególnie duże nagromadzenia obiektów, mogących być jej celami, a więc skanseny (muzea architektury ludowej na wolnym powietrzu), czy muzea regionalne ze zbiorami dotyczącymi kultury wiejskiej i ludowej. Organizowane są przez nie cykliczne imprezy, jak pokazy zajęć, narzędzi czy maszyn albo festyny oraz prezentacje tradycyjnych wiejskich zawodów, obrzędy związane z biegiem roku czy tradycyjną oprawą świąt rodzinnych. Często te same instytucje, ale także wspólnoty miejscowe (gminy itp.) są także organizatorami imprez kulturalnych o charakterze ludowym (festyny wiejskie, festiwale muzyki ludowej, folkowej, regionalnej), które w określone dni lub okresy przyciągają gości z zewnątrz. Niezależnie od nich lokalne sanktuaria religijne, położone poza miastami i gromadzące wiernych (oraz turystów) w dni świąteczne na tradycyjnych, związanych z dziejami regionu lub wyrastających z tradycji ludowej obrzędach kultycznych i widowiskach religijnych (np. pasyjne) także przyczyniają się do ożywienia ruchu turystycznego, ukierunkowanego na te obszary. Te i inne eventy kultury ludowej są nader często okazją do indywidualnej turystyki lub organizowania wypraw grupowych.

W oparciu o nie jako o swoiste kulminacje wycieczki, budowane są dłuższe (kilkudniowe) programy imprez, mających na celu spotkanie z kulturą wiejską.

Innym powodem podejmowania kulturowo ukierunkowanych podróży na wieś jest spotkanie z wciąż jeszcze tam żywą gwarą regionalną (jak na Kaszubach, Orawie, czy nawet osobna grupa języków retoromańskich w szwajcarskim regionie Engiadin). Ten typ podróży podejmowany jest głównie dla celów edukacyjnych przez młodzież szkolną lub przez osoby zainteresowane historią języka.

W ofercie turystyki wiejskiej silnie akcentowany bywa jej aspekt kulinarny.

Chętnie korzysta się więc z usług regionalnej, tradycyjnej kuchni, dostępnych w karczmach muzealnych czy wiejskich, oryginalne i gdzie indziej nie znane potrawy czy napoje cieszą się wśród turystów dużym powodzeniem. Tym samym posiłki z tradycyjnym, wiejskim menu stają się istotną częścią programu wyprawy i mogą być dla wielu motywem do podjęcia takiej podróży.

141 W niektórych krajach tworzone są wiejskie szlaki tematyczne, poświęcone między innymi ginącym zawodom¹⁴⁹, charakterystycznym budowlom (np. kościołom drewnianym, figurom przydrożnym, a nawet różnym gatunkom wyrabianych na wsi tradycyjnych produktów spożywczych¹⁵⁰). Wspierane przez Unię Europejską, szlaki takie mogą w najbliższym czasie znacznym stopniu urozmaicić ofertę wiejskiej turystyki kulturowej.

Jak już wspomniano, imprezy turystyczne o charakterze „czysto” wiejskim należą raczej do rzadkości, także z uwagi na niewystarczającą infrastrukturę turystyczną na wsi. Z kolei wycieczki do skansenów czy na festyny wiejskie – ze względu na swą widowiskowość i walor edukacyjny popularne wśród rodzin z dziećmi – są najczęściej jednodniowe. Wielodniową ofertę turystyki wiejsko-kulturowej znajdziemy dziś raczej w powiązaniu z ofertą turystyki regionalnej, jako jej istotny, ale nie jedyny element. Niemniej w ostatnich latach powoli, ale stale rośnie zainteresowanie wycieczkami na tereny niezurbanizowane, zatem wyspecjalizowana turystyka wiejsko-kulturowa, wzbogacona o nowe tematy i atrakcje¹⁵¹ ma okres swojego wielkiego rozwoju zapewne dopiero przed sobą.

Główne destynacje turystyki obszarów wiejskich. W Europie: Najpopularniejsze wśród turystów z tej grupy są tzw. silne regiony kulturowe, posiadające dużą koncentrację wymienionych powyżej atrakcji: zachowane i kultywowane tradycje regionalne, często żywą gwarę miejscową, znaną ofertę kulinarną, dobrze wyposażone muzea regionalne i skanseny, ciekawe szlaki tematyczne, dodatkowo zaś atrakcje krajobrazowe, jak góry, czy wybrzeże morskie. W Europie do takich regionów można zaliczyć zwłaszcza region Alp (zarówno austriackich (głównie Tyrol), niemieckich (Allgäu) jak i szwajcarskich (Graubünden), w nieco mniejszym stopniu Alpy włoskie i francuskie. W Hiszpanii popularne są wycieczki do wsi (właściwie „białych miasteczek”) regionu Andaluzji, We Włoszech będzie to wnętrze Sycylii, we Francji Korsyka i niektóre regiony Prowansji a także obszar

149 Por. oferta Biura Turystyki „Bial-Tur” z Białegostoku, proponująca zwiedzanie „Szlaku ginących zawodów”, Katalog internetowy Biura Bial-Tour za rok 2007, oferta 1A Szlak ginących zawodów,

data dostępu: 15 listopada 2007, adres internetowy:

www.bialtur.pl/pl/bialtur.php?m=200&sid=2&s=, adres wydawcy strony: (Biuro Turystyki Bial-Tur, 15-875 Białystok, ul.Krakowska 17).

150 Dobrym przykładem takiej trasy może być zachodnio-austriacki region Bregenzerwald ze swoją

„Käsestrasse” (trasą górskiego sera alpejskiego). Poszczególne miejscowości oferują własne jego gatunki, możliwe jest zwiedzanie wysokogórskich serowarni, wraz z pokazami wyrabiania sera, w okresie wakacyjnym towarzyszą temu imprezy muzyczne i ludowe festyny. Projekt wspiera Unia Europejska. Por. Katalog „Die Käsestrasse“ za rok 2007, wydany przez: Käsestrasse Bregenzerwald Verein zur Förderung der Bregenzerwälder Käsekultur

151 Szerzej na temat turystycznego potencjału terenów wiejskich i możliwości jego rozwijania por. Swarbrooke, 1996, s. 447-470.

142

Pirenejów. W Niemczech jest to prócz Alp wybrzeże wschodniofryzyjskie i Wyspy Fryzyjskie, na Słowacji Orawa i Spisz. W Polsce: Podhale z obszarem Pienin i Gorc, Polska Orawa, Kurpie, Kaszuby, a także coraz mocniej w aspekcie kulturowym Podkarpacie, w tym w szczególności dawna Łemkowszczyzna.

Profil typowego uczestnika: Większość turystów (zwłaszcza młodsi i młode rodziny) korzysta z tej oferty indywidualnie. W wyprawach grupowych uczestniczą w większości osoby w wieku średnim i starszym, mieszkańcy dużych miast, coraz częściej są to także grupy szkolne. Uczestnicy wypraw tego typu zainteresowani są praktycznie każdym aspektem wiejskiego życia, czego przyczyną jest ich pochodzenie z zupełnie innego środowiska i otwartość na doświadczenie „innego świata”, także we własnym kraju.

Szczególne wymagania: W przeciwieństwie do poprzednich generacji turystów, zadowalających się bardzo skromnymi warunkami, dzisiejsi oczekują zachowania obowiązujących standardów odnośnie oferowanych noclegów (nawet w prywatnych kwaterach), gastronomii i transferu. Coraz liczniejsi z nich nie zadowalają się także masową komercyjną ofertą, lecz poszukują autentyzmu w postaci obiektów (np. prawdziwe, historyczne karczmy), wrażeń kulturowych (jak grana w naturalnych dla jej wykonywania miejscach muzyka ludowa) i reprezentantów miejscowej kultury (artystów, muzyków, gawędziarzy i in.). W przypadku grup zorganizowanych często artykułowane jest oczekiwanie mało napiętego programu, zawierającego jednak propozycje na wszystkie pory dnia, w tym również na wieczór. Powodem tego jest brak możliwości samodzielnego zorganizowania sobie czasu na wsi.

Szczególna wrażliwość: W tej grupie turystów dość wyraźnie można stwierdzić alergiczne reakcje na tłum, tłok, opóźnienia, konieczność oczekiwania. Zapewne wynika to z faktu, że wielu z nich wybiera wyprawę na tereny wiejskie właśnie jako rodzaj kontrastu do swojego codziennego życia w pośpiechu i stresie miasta.

Wymagania wobec prowadzącego grupę: Dogłębna znajomość historii i specyfiki kulturowej regionu docelowego, najlepiej także znajomość typowych rzemiosł i produktów wraz z technologią ich wytwarzania, znajomość ważniejszych wyrażeń lokalnej gwary, umiejętność ciekawego opowiadania (legend, gawęd), znajomość dużej ilości faktów, legend, specyficznych przysłów. Idealnym przypadkiem jest, gdy pilot wyprawy na tereny wiejskie jest przewodnikiem terenowym po danym regionie.

143 Przykład 1: Propozycja podróży rodzinnej: Karpaty Słowackie i Dolina Wagu Autor propozycji: Magazyn Turystyczny Interhome (Szwajcaria)

Termin: polecany okres letni, Uczestnicy: Grupy rodzinne.

Program (proponowany): Kralovany – Dolny Kubin – Oravsky Podzamok (zamek) – Slanicky Ostrov (wyspa-muzeum) – Trvdosin (kościół drewniany) – Namestovo (górskie miasteczko) – Zuberec (tatrzańska wioska i skansen wsi orawskiej, możliwość nocnego zwiedzania) – Liptovska Mara (sztuczne jezioro górskie) – Liptovsky Mikulas (miasto, centrum regionu z muzeum regionalnym) – Pribylina (skansen: wieś muzealna) – tatrzański „Szlak Wolności” – Štrbské Pleso (z panoramą górską) – Stary Smokovec (zabytkowe sanatoria) – wioska Zdar (typowa wioska góralska z zabytkowymi chatami, ofertą kulinarną i muzyki ludowej).¹⁵²

Ryc. 19. Propozycja podróży rodzinnej: Karpaty Słowackie i Dolina Wagu

Źródło: Opracowanie własne za oficjalną stroną internetową szwajcarskiego magazynu turystycznego Interhome www.interhome.ch

Przykład 2: Podróż szlakiem ginących zawodów