W 2016 roku z instytucji wygaśnięcia stosunku pracy ustawodawca skorzystał w ustawie z 20 maja 2016 r. o utworzeniu Akademii Sztuki Wojennej27. Rozwiąza-nie prawne zastosowane w tej ustawie Rozwiąza-nie jest jednak klasyczne. Wymieniam je, Rozwiąza-nie podejmuję jednak próby przeprowadzenia pogłębionej analizy prawniczej instytucji wygaśnięcia stosunku pracy uregulowanej tą ustawą. Zaznaczam tylko, że wygaś-nięcie stosunku pracy nastąpiło po upływie dwóch miesięcy od 1 lipca 2016 roku.
Dotyczyło stosunków pracy wszystkich pracowników zatrudnionych w Akademii Obrony Narodowej, zlikwidowanej ustawą z 20 maja 2016 r. o utworzeniu Akade- m ii Sztuki Wojennej (ASW). Mimo użycia w art. 3 wymienionej ustawy sformu-łowania „z dniem 30.09.2016 r. znosi się Akademię Obrony Narodowej” (AON)
26 A.M. Świątkowski, Prawo pracy Unii Europejskiej, Warszawa 2015.
27 Dz.U. z 2016 r., poz. 906.
automatyczne ustanie stosunków pracy nie miało charakteru prawnego wygaśnię-cia28. Określenie „znosi się” w języku prawa pracy jest bowiem utożsamiane z li-kwidacją. W artykule 5 ust. 1 pkt 2 wymienionej ustawy zastosowano konstrukcję prawną sformułowaną w art. 231 k.p., powszechnie stosowaną w wypadku prze-jęcia zakładu pracy. Z dniem utworzenia nowego podmiotu prawnego, Akademii Sztuki Wojennej, wszyscy pracownicy zlikwidowanej – „zniesionej” – Akademii Obrony Narodowej ex lege stali się pracownikami nowo utworzonej uczelni wojsko-wej – ASW. Podstawowe jednostki organizacyjne zniesionej uczelni wyższej stały się podstawowymi jednostkami organizacyjnymi ASW (art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 20 maja 2016 r. o utworzeniu Akademii Sztuki Wojennej). Dopiero po dwóch miesią-cach od dnia wejścia w życie omawianej ustawy stosunki pracy pracowników przeję-tych przez ASW wygasły z tymi pracownikami, którym przed upływem tego terminu nie zaproponowano nowych warunków zatrudnienia i wynagrodzenia. Identyczne następstwa prawne zachodziły w wypadku nieprzyjęcia oferty zatrudnienia na no-wych warunkach przez pracowników ASW, którzy odrzucili ofertę pracodawcy. Uży-te w art. 5 ust. 2 analizowanej ustawy sformułowanie: „stosunki pracy z pracowni-kami, o których mowa w ust. 1 pkt 2 wygasają po upływie 2 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy” nie jest precyzyjne. W wymienionej normie prawnej posłużono się niestosowaną dotychczas w prawie pracy konstrukcją prawną, pozwalającą osobie reprezentującej nowego pracodawcę (ASW) na wstrzymanie się od złożenia oferty zatrudnienia „przejętym” pracownikom przez nowego pracodawcę, co automatycz-nie spowodowało ustaautomatycz-nie dotychczasowego stosunku pracy, w którym zachodziła konwersja po stronie podmiotu zatrudniającego. Taki sam skutek prawny zachodził w razie odrzucenia przez „przejętego” przez ASW złożonej oferty zatrudnienia na no-wych warunkach. Ustawa z dnia 20 maja 2016 r. o utworzeniu ASW weszła w życie 1 lipca 2016 r. (art. 9). W tym dniu zniesiona została AON i utworzona została ASW.
W okresie następnych dwóch miesięcy przedstawiciele prawni nowego pracodawcy mogli zaproponować pracownikom zatrudnionym w ASW od 1 lipca 2016 roku nowe warunki pracy i płacy. Niezłożenie oświadczeń woli, mających charakter prawny wa-runkowej czynności prawnej, której skutki są uzależnione od akceptacji pracownika będącego adresatem oferty złożonej przez pracodawcę, utrudniają zakwalifikowanie przypadku uregulowanego w art. 5 ust. 2 ustawy o utworzeniu ASW do kategorii automatycznego ustania stosunku pracy, albowiem wygaśnięcie stosunku pracy ure-gulowane w tej ustawie obejmuje również sytuacje, gdy pracownik ASW nie przyjął przedstawionej mu oferty zatrudnienia na nowych, zmienionych warunkach. Trud-no się zorientować, jakimi względami kierował się ustawodawca, który posłużył się tą eklektyczną konstrukcją prawną. Powszechnie stosowane, minimalne ustawowe okresy wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony są uzależnione od zakładowego stażu i wynoszą jeden miesiąc lub trzy miesiące (art. 36 § 1 k.p.).
W wypadku pracowników „przejętych” od poprzedniego pracodawcy bieg okresu
28 A.M. Świątkowski, Pozakodeksowe przypadki wygaśnięcia stosunku pracy, „Palestra”
2018, nr 3, s. 5–11.
wypowiedzenia następuje w dniu odrzucenia nowej oferty zatrudnienia przez pra-cownika (art. 231 § 5 k.p.). Biorąc pod uwagę możliwość skrócenia okresu wypowie-dzenia do jednego miesiąca trzymiesięcznego okresu wypowiewypowie-dzenia, jakie może być zastosowane na podstawie art. 361 § 1 k.p., brak jest podstaw do rozważania korzyści materialnych dla pracodawcy – Państwa Polskiego, wynikających z uregulowania pozakodeksowego przypadku nietypowego wygaśnięcia stosunku pracy, jaki został zastosowany w ustawie z dnia 20 maja 2016 r. o utworzeniu ASW. Należy jedynie zaznaczyć, że pracownikom ASW, których stosunki pracy zostały „wygaszone”
na podstawie wymienionej ustawy, przysługują świadczenia należne pracownikom, z którymi stosunki pracy zostały rozwiązane przez pracodawcę z powodu likwidacji (art. 5 ust. 4). Z reguły zwolnienia zbiorowe poprzedzają likwidację i są dokonywane przez pracodawcę, który zostaje zlikwidowany. Tenże pracodawca jest również zobo-wiązany do wydania świadectw pracy pracownikom zwolnionym z powodu likwida-cji. W wypadku likwidacji uregulowanej ustawą z dnia 20 maja 2016 r. o utworzeniu ASW obowiązek powyższy został nałożony na powołaną do życia uczelnię. Pracow-nicy, których stosunki pracy ustały z mocy prawa, uzyskają świadectwo pracy nie od zlikwidowanego pracodawcy – AON, lecz pracodawcy powołanego ustawą z dnia 20 maja 2016 r. o utworzeniu ASW.
Najbardziej jednak rewolucyjna konstrukcja prawna automatycznego wygaś-nięcia stosunków pracy z wszystkimi członkami służby zagranicznej zatrudnio-nymi w tej służbie w dniu wejścia w życie obowiązującej ustawy sformułowana została w art. 7 projektu ustawy o zmianie ustawy o służbie zagranicznej. Jest to chyba jedyny w historii polskiego prawa pracy przypadek wygaszenia in spe wszystkich stosunków pracy, w jakich pozostają pracownicy zatrudnieni w tej samej branży zawodowej, jaką jest służba zagraniczna. W dniu wejścia w życie ustawy zmieniającej ustawę o służbie zagranicznej z woli ustawodawcy rozpo-czyna bieg sześciomiesięczny termin, po którego upływie RP zagraża, że zostanie pozbawiona osób stojących na straży suwerenności oraz chroniących jej interesy w stosunkach międzynarodowych. Konsekwencje wynikające z uchwalenia usta-wy, sformułowane w art. 7 ust. 1, obejmują bowiem członków służby zagranicznej, a więc: (1) członków korpusu służby cywilnej zatrudnionych w MSZ; (2) osoby zatrudnione w służbie zagranicznej niebędące członkami korpusu służby cywil-nej, w tym kontraktowych członków służby zagranicznej zajmujących stanowiska niebędące stanowiskami urzędniczymi oraz (3) pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach lub przy organizacjach międzynarodowych (art. 2 ust. 1 pkt 1–3). Oznacza to, że Rzeczpospolitą reprezentować będą przez okres od pierw-szego dnia następującego po upływie sześciu miesięcy od dnia wejścia w życie omawianej ustawy do ostatniego, siódmego dnia terminu, w jakim pracownik dy-plomatyczno-konsularny, który przed automatycznym ustaniem stosunku pracy należał do służby zagranicznej regulowanej przepisami poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o służbie zagranicznej, osoby, którym przed upły-wem wymienionego sześciomiesięcznego okresu zostaną zaproponowane nowe warunki pracy lub płacy oraz osoby niewchodzące w skład służby zagranicznej.
Są to: (1) osoby zatrudnione w placówce zagranicznej RP na podstawie umowy o pracę zawartej zgodnie z prawem państwa przyjmującego; (2) członkowie rodzin osób zatrudnionych w placówkach zagranicznych RP, zatrudnieni na podstawie umów o pracę zawieranych na czas określony, niebędący członkami korpusu służ-by cywilnej; (3) konsulowie honorowi (art. 2 ust. 2 pkt 1–3).
Zmiany wprowadzone w art. 7 ustawy zmieniającej ustawę o służbie za-granicznej mają na celu, jak stwierdzono w uzasadnieniu tej ustawy, „prze-prowadzenie kompleksowego przeglądu kadr pod względem ich przydatności do pełnienia służby w nowych warunkach ustawowych”. Weryfikacja kadr uzasadniona została sformułowanym w art. 1a analizowanego projektu ustawy zadaniem, jakim jest strzeżenie suwerenności RP oraz ochrona jej międzynaro-dowych interesów. Znaczna, co przyznaje projektodawca, „skala zmian organi-zacyjno-prawnych spowodowanych zmianą przepisów o służbie zagranicznej”
zostanie przeprowadzona, jak zapowiedziano w uzasadnieniu projektu ustawy o zmianie ustawy o służbie zagranicznej, według ściśle określonych kryteriów ustawowych. W przygotowywanej ustawie brak jest wzmianki, jakie czynni-ki decydować będą o wyborze przyszłej kadry spośród dotychczasowej kadry służby zagranicznej. W uzasadnieniu projektu uchwalonej ustawy wymieniono następujące „kryteria ustawowe”: (1) potrzeby służby międzynarodowej, wśród których wymieniono: (a) obiektywne potrzeby urzędu wynikające z analizy za-kresu zadań i posiadanych zasobów; (b) środki budżetowe i etatowe wynikające z ustawy; (2) udokumentowaną ocenę dotychczasowego przebiegu zatrudnie-nia członka służby zagranicznej. Zdaniem projektodawcy rozwiązanie prawne wprowadzone art. 7 ustawy o zmianie ustawy o służbie zagranicznej „obiektywi-zuje w sposób maksymalny przebieg i rezultat przeglądu kadr służby zagranicz-nej i jest zarazem zgodne z ustalonymi standardami demokratycznego państwa prawa w tej dziedzinie”29.
Niezwykle mocno akcentowana w prawie pracy zasada ochrony uprawnień pra-cowników, powszechnie uznawanych „za słabszą stronę” indywidualnych stosun-ków pracy, leżała u podstaw ograniczenia wolności stron tych stosunstosun-ków pracy w procesie kształtowania treści umów o pracę. Ustawodawca określał minimalne standardy warunków pracy i wynagrodzenia negocjowane przez strony indywidu-alnych stosunków pracy. Ta powszechna ochrona trwałości stosunku pracy, uregu-lowana przepisami Kodeksu pracy, wyznaczała granice, od których żadna ze stron indywidualnych stosunków pracy nie mogła odstąpić wówczas, gdy mogłoby dojść do uszczuplenia uprawnień pracownika. Tymczasem współcześnie projektowa-ne, wprowadzane i realizowane ustawy posługują się sprzeczną z podstawowymi zasadami polityki społecznej i prawa pracy konstrukcją automatycznego ustania stosunku pracy, przed którego konsekwencjami prawnymi żadne prawa pracy nie są w stanie uchronić pracowników.
29 Uzasadnienie rządowego projektu ustawy o służbie zagranicznej. Druk nr 1385 z 13.03.2017 r. Sprawozdanie komisji 9.11.2017 r. – druk nr 1999. Stan na 1.10.2018 r.