• Nie Znaleziono Wyników

W tym miejscu Zubiri dochodzi do jednego z ważniejszych momentów swo-jej fi lozofi i. Zauważa, że moje bycie substantywne, wyrażając to innymi słowa-mi, moje życie osobowe jest zależne od rzeczywistości w stosunku do mnie ze-wnętrznej, o ile ta jest realna. Moje Ja jest zależne od tej zewnętrznej wobec mnie rzeczywistości, jest naprzeciwko wobec całej rzeczywistości („es” frente a toda

realidad). Człowiek identyfi kuje siebie samego i tworzy swoje Ja poprzez

od-rębność, niezależność, oddzielenie od rzeczywistości wobec niego zewnętrznej, co wyraża się przez owo: „moje”, „mnie”, „Ja”. Dlatego człowiek, jego Ja jest „ab-solutne”, czyli oddzielone/uwolnione. Zubiri podchodzi do słowa „absolut-ność” etymologicznie. Przywołuje hiszpańskie ab-soluto, ab-suelto, czyli ‘od--dzielony’, ‘u-wolniony’. Absolutność wynika z tego, że moje Ja determinuje się

42 HD, s. 67-68. 43 SH, s. 123. 44 Por.: SH, s. 124.

45 M. Jagłowski, Realizm transcendentalny…, s. 38. 46 Tamże, s. 61.

w zależności od rzeczywistości będącej naprzeciw mnie, tej nie-mojej; „ponie-waż znajduje się w odniesieniu do rzeczywistości jako takiej” (y porgue está en

función de la realidad simpliciter)47. Osoba jest absolutem, gdyż jest rzeczywi-stością własną (swoją), a więc jest w pewnym sensie niezależna, bo jest wolna od rzeczy rzeczywistych jako takich (niebędących jej rzeczywistością) (estar suelta

de las cosas reales en cuanto tales)48. Aby móc wypowiedzieć słowa „coś so-bie jem”, „moje”, „Ja”, muszę być wyodrębniony od rzeczywistości wobec mnie zewnętrznej. Zubiri pisze, że moment bycia „moim” jest tym, na czym polega intymność osoby. Ja identyfi kuje samo siebie przez bycie innym niż rzeczywi-stość wobec niego zewnętrzna, a następnie ponownie powraca do swojej rzeczy-wistości substantywnej ze względu na intymność z nią49. Gracia dodaje, że osoba jest rzeczywistością formalnie i podwójnie „swoją”. Będąc swoją (pierwszy mo-ment), jest „uwolniona” od całej pozostałej rzeczywistości (drugi moment)50.

Swoje bycie człowiek konfi guruje dzięki rzeczom będącym w rzeczywisto-ści. Innymi słowy, aby żyć osobowo, potrzebuje rzeczywistości wobec siebie ze-wnętrznej. Wobec tego można powiedzieć, że żyje i tworzy swoje bycie, opiera-jąc się na rzeczywistości czy też dzięki niej (desde la realidad). To rzeczywistość go do tego stymuluje i jednocześnie mu to umożliwia. Obierając konkretną formę bycia, człowiek opiera się ostatecznie na konkretnym kształcie rzeczy stanowią-cych rzeczywistość. Oparciem dla człowieka nie są rzeczy z racji bycia tym, ja-kie są, ale z tej racji, że są rzeczywiste51. Victor Manuel Borragán Torre pisze, że relacja człowieka z rzeczami polega na tym, że będąc wolnym (suelto), jest jednocześnie konstytutywnie zanurzony w rzeczywistości, bo potrzebuje jej, aby w stosunku do niej się dystansować, modyfi kując rzeczywistość własną52.

Choć absolutność Ja polega na byciu naprzeciw całej rzeczywistości, to jed-nak ludzka absolutność ma charakter relatywny, ponieważ jest to Ja ze względu na bycie naprzeciw całej rzeczywistości, która nie jest moja. To oznacza, że Ja potrzebuje rzeczywistości, aby być absolutne. Stąd jest to absolutność względna (relatywna)53. Z tego samego powodu jest ona także uzyskana czy też zdobyta (cobrado)54. Człowiek tworzy własne Ja z rzeczami, z innymi ludźmi i z sobą samym. Bycie osobą to bycie „z”. To „z” (con) nie jest dodatkiem relacyjnym,

47 HD, s. 154. 48 HD, s. 61. 49 PFHR, s. 34.

50 D. Gracia, El tema..., s. 74; A. López Quintás, La demensión teologal del hombre según

Xavier Zubiri, w: Antropologie tipologiche e fi losofi a della religione, Perugia 1984, s. 258.

51 PFHR, s. 38.

52 V.M. Borragán Torre, La justifi cación intelectual de Dios en Xavier Zubiri, “Naturaleza y Gracia” 33 (1986), s. 257.

53 HD, s. 149. 54 HD, s. 7.

ale respektywnością, momentem konstytutywnym osoby. Jest to element konsty-tutywny formalny swój (constitutivo formal suyo)55. Człowiek żyje osobowo, od-czuwając w rzeczywistości56. Całe życie jest procesem konfi gurowania własnego Ja57.

Powyższe sformułowania można podsumować stwierdzeniem Jagłowskiego. Człowiek dąży do pełnego samoposiadania, a to dokonuje się przez odniesienie się do całej rzeczywistości i jednoczesne dystansowanie się wobec niej. W ten sposób człowiek uzyskuje osobowość, która jest konstytutywnie ufundowana w rzeczywistości58.

Jak rzeczywistość wpływa na konfi gurowanie Ja

Zubiri zauważa następujące typy zależności między naszym życiem osobo-wym czy też naszą rzeczywistością osobową a rzeczywistością wobec nas ze-wnętrzną.

1. „Rzeczywistość rozumiana nie jako realna rzecz, tylko jako formatywność «z siebie», jest czymś ostatecznym dla moich czynów jako osoby [es algo último

en mis acciones]”59. Zatem trzeba mówić o ostateczności rzeczywistości

(ultimi-dad de lo real). Samobójca chce się pozbawić (evadirse) ostatecznego oparcia,

jakie ma w rzeczywistości. Innymi słowy, bez rzeczywistości nie byłbym w sta-nie żyć osobowo. Jagłowski pisze, że osobowość jest konstytutywsta-nie ufundowa-na w rzeczywistości. W tym sensie rzeczywistość jest czymś ostatecznym, gdyż do niej odnoszą się ostatecznie wszystkie ludzkie akty60.

2. Człowiek w swoich czynach tworzy jakiś projekt, aby osiągnąć pewną formę rzeczywistości. Wybiera jedną ze swoich możliwości, jaką mu ofi arowu-je rzeczywistość. Rzeczywistość „arowu-jest dokładnie tym, co konstytuuarowu-je możliwość wszystkich możliwości”61, ma charakter umożliwiający wybory (posibilante). Stąd umożliwia człowiekowi bycie osobą.

3. Rzeczywistość jest także podstawą (apoyo impelente) przymuszającą, po-budzającą osobę do ciągłego wybierania. Znaczy to, że pobudza ją do wybierania możliwości, które jej ofi arowuje, „ponieważ wybierając, człowiek nie tylko może wykonywać pewne czynności, lecz wręcz jest do tego zmuszony”62. Omawiając

55 HD, s. 155. 56 HD, s. 153.

57 HD, s. 153-154; A. Pintor-Ramos, Religación y “prueba” de Dios en Zubiri, „Razón y Fe” nov. 1988, s. 324-325.

58 M. Jagłowski, Realizm transcendentalny…, s. 219. 59 HD, s. 89.

60 Tamże. 61 HD, s. 90. 62 Tamże.

ten aspekt rzeczywistości, Zubiri podkreśla, że człowiek żyje przez nią (por la

realidad). Można zatem powiedzieć, że w tych trzech wymiarach rzeczywistość

funduje (fundamentalidad de lo real) moje Ja, moje życie osobowe, będąc dla niego czymś ostatecznym, stwarzającym możliwości wyboru oraz przymuszają-cym63. Baskijski fi lozof podsumowuje, że w powyższym sensie człowiek jest zwierzęciem rzeczywistości64, żyje dzięki niej, w niej i przez nią65.

Pintor-Ramos uważa, że człowiek nie jest poza rzeczywistością ani nie czyni się ze swojego wnętrza – nie jest samowystarczalny, tylko musi czynić się w rze-czywistości wraz z innymi rzeczami realnymi. Rzeczywistość, w której człowiek jest, funduje jego życie osobowe. Tylko na tej podstawie osoba jest popychana do tego, czym człowiek nie jest, przemieniając się – czyli żyjąc66.

Rzeczywistość umożliwiająca człowiekowi życie osobowe znajduje się w człowieku na różne sposoby. W inteligencji znajduje się jako prawda, w woli jako dobro, a w uczuciu jako siła przystosowująca (atemperante) człowieka do czucia się jakoś w rzeczywistości67.

Władza rzeczywistości/religacja68

Podsumowując powyższe wypowiedzi, Zubiri oddaje to innymi słowami. Człowiek, aby żyć osobowo, jest związany (religado) istotowo czy też konsty-tutywnie na poziomie swojej osoby z rzeczywistością, która ma pewną władzę nad nim jako osobą. Stąd pojawiają się takie terminy, jak „religacja” (religación) i „władza rzeczywistości” (el poder de lo real). To koniecznościowe związanie z rzeczywistością zewnętrzną wobec człowieka w jego życiu osobowym dokonu-je się dzięki inteligencji, która pozwala dokonu-jemu określić się w odniesieniu do tego, co nim nie jest. Natomiast dzięki woli wybiera on to, co rzeczywistość mu umoż-liwia. W tym sensie człowiek, rzeczywistość osobowa, wyrażająca się przez oso-bowość, jest w sposób radykalny umiejscowiony w rzeczywistości. Tym właśnie jest religacja. I w tym sensie rzeczywistość w sposób ostateczny funduje osobo-wość69. 63 HD, s. 89-91. 64 SH, s. 152. 65 HD, s. 392-293. 66 A. Pintor-Ramos, Religación…, s. 324-325. 67 SSV, s. 341-342.

68 Na temat religacji oraz fundamentu ludzkiego życia: I. Ellacuría, Religación, actitud

radical del hombre, “Asclepio” 16 (1964), s. 97-155; C. Aniz Iriarte C., Punto de partida en el acceso a Dios. Vía de la religación en Xavier Zubiri, “Estudios Filosófi cos” 35 (1986), s. 237-268;

E. García Rojo, Razón y fe en el destino de la Europa contemporánea, “Revista de espiritualidad” 207-208 (1993) nr 52, s. 212n.

Rzeczy mają nad człowiekiem władzę – pisze Zubiri. – Jest to władza ze względu na ich rzeczywistość (el poder de lo real en cuanto tal). Tylko dzięki niej człowiek może realizować się jako osoba. Polega ona na zawładnięciu przez rzeczywistość (apoderamiento) człowiekiem, czyli na religacji. Istnienie religacji Zubiri umieszcza po stronie faktów70. „Religacja nie jest jakimś teoretycznym konceptem, a jedynie analizą faktów. Jest ona przede wszystkim faktem dosko-nale stwierdzalnym [constatable]. […] Religacja ma wpływ na całą moją ludzką rzeczywistość, począwszy od moich najmniejszych cech fi zycznych, aż po naj-bardziej rozwinięte cechy umysłowe. Jest tak, ponieważ to, co jest religowane do władzy rzeczywistości, to nie ten czy inny aspekt mojej rzeczywistości, tylko cała moja rzeczywistość osobowa we wszystkich jej wymiarach”71.

Zubiri podkreśla wielokrotnie, że na tym fakcie polega moje życie. Religacja w życiu osobowym to fakt totalny i radykalny dla Ja. Nie jest ona czymś antropo-logicznym, tylko ludzkim i kosmicznym jednocześnie72. Znaczy to, że dotyczy człowieka w sferze jego życia osobowego w jego zależności od władzy rzeczywi-stości, która jest obecna w rzeczach.

Podmiotem formalnym religacji jest osoba, czyli natura spersonalizowana (naturaleza personalizada). Choć religacja to związek człowieka z rzeczami, to jednak jedynie w przypadku człowieka można formalnie mówić o religacji, tyl-ko w nim formalnie ma miejsce fundowanie jego Ja73. Religacja zatem nie jest wymiarem natury jako takiej, tylko osoby. W ten sposób osoba staje się fi zycznie i realnie nie tylko jakimś Ja, ale swoim Ja, a także zajmuje pewną pozycję wzglę-dem fundowania (fundamentalidad), które daje bycie (hace ser)74.