VIII. Współcześni organizatorzy działań popularyzatorskich w Polsce
2. Zaangażowanie uczelni wyższych w festiwale nauki
B. Suchodolskiwyraził pogląd, iż w tak dynamicznie rozwijającej się cywilizacji naukowej należyodchodzić od tradycyjnej popularyzacjinaukinarzecz nowoczesnego upowszechniania. Wpojęciupopularyzacji mieściłosię bowiem jak dotąd prezentowa
niespołeczeństwu wyników badań naukowych,z wyraźnym podziałem na tych, którzy naukę uprawiają, i na tych, którymsięwprzystępnysposób wyniki owychbadań prze kazuje. Nowoczesne upowszechnianie obejmuje zaś proces współuczestniczenia wrozwoju nauki4. Nauka rozwija się zbyt szybko, by upowszechnianie mogło być jedynie prezentacjąaktualnych wyników badań. Najważniejsze jest bowiemukazywa
nie dynamiki jej rozwoju.
4 B.Suchodolski,Naukaa świadomość społeczna, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, ZakładNa rodowy im. Ossolińskich,Wyd. PAN,Wrocław 1974, s. 52.
Istotnym elementem staje się ponadto, według B. Suchodolskiego, kształtowanie u społeczeństwa nie tyle postaw „odbiorczych”, ile „twórczych”. Autor zwraca rów nież uwagę na fakt, że w nowoczesnejcywilizacji opartejna nauce należałoby rozwijać tzw. wychowanie przez naukę. Badaniaw tym zakresie miałyby ukazywaćnowe, waż ne aspekty stosunkuczłowieka do nauki,odsłaniać nowe motywy zapotrzebowania na wiedzęnaukową oraz noweperspektywy rozwoju powszechnego uczestnictwaw kul
turze naukowej.
Oryginalnym kierunkiem w obszarze współczesnych działań z zakresu popularyza cji wiedzy stałysię festiwale naukiorganizowane przez wiele polskich ośrodków akade mickich. Głównym założeniem festiwalijest chęć przystępnego ukazania przydatności wiedzynaukowej oraz korzyści, jakie można uzyskaćdzięki jej właściwemu rozwojowi.
Równie szerokojak korzyści dyskutowane są także zagrożenia, jakie niesie ona zesobą, oraz zagadnienie odpowiedzialności za wykorzystywanie odkryć naukowych. Najstar szym festiwalem naukijest organizowany od ponad 10 lat ScienceFestival w Edynbur gu. W Polsce pierwsza imprezatego typuzostałazorganizowanaw Warszawie w 1997 roku. Obecnieodbywasięwnaszym kraju kilkanaścietakichimprez.
Festiwale organizuje większość ośrodków akademickich,a do najbardziej znanych zaliczyć można: Warszawski Festiwal Nauki, Poznański Festiwal Nauki, Dolnośląski FestiwalNauki, KrakowskiFestiwal Nauki, Kielecki Festiwal Nauki, Łódzki Festiwal Nauki,ToruńskiFestiwalNauki i Sztuki, Szczeciński Festiwal Nauki, Lubliński Festi wal Nauki.
Największym jest Warszawski Festiwal Nauki, który odbył się po raz pierwszy w 1997 roku i odtego czasu wszedł do rocznego kalendarza wielkich imprez organi zowanych w stolicy. Inicjatywapierwszego festiwalu narodziła się w Interdyscyplinar nym Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu War
szawskiego we wrześniu 1996 roku,a zapoczątkowanazostała przez prof. Davida Shu-gara, fizyka i biologa molekularnego. Dokumentem formalnie powołującym Festiwal było „Porozumienie” podpisane w grudniu 1996 roku przez rektorów Uniwersytetu Warszawskiego,Politechniki Warszawskiej i prezesa Polskiej Akademii Nauk.
Po raz szósty festiwal się odbyłwe wrześniu 2002 roku podhasłem „Nauka może być zrozumiała”. W trakcie trwania Festiwalu odbyło się około 460 różnorakich im
148 Nauczyciele akademiccy apopularyzacja wiedzy
prez, w tym 111 „lekcji” festiwalowych (są to minizajęcia w formie ćwiczeń, zbliżone do jednostki lekcyjnej, ale odbywające się w laboratoriach instytutów badawczych bądź uczelnianych placówkach naukowych). Impreza zawierała się w następujących formach: dyskusje główne, kluby dyskusyjne, wykłady, weekendowe spotkaniafesti
walowe z naukowcami i artystami w placówkach naukowychi kulturalnych,polegają ce na wykładach, dyskusjach i prezentacjach, oraz „lekcje” festiwalowe realizowane w placówkach badawczych, naukowych i kulturalnych, przeznaczone najczęściej dla zorganizowanych grup szkolnych. Impreza z roku na rok cieszy się coraz większym zainteresowaniem i co roku rozszerza swoją ofertę. W imprezie uczestniczy ponadto coraz większa liczba osób zainteresowanych zagadnieniami naukowymi, co motywuje organizatorówdo rozszerzania festiwalowej oferty programowej5.
5 www.icm.edu.pl/festiwal/2002, strona Warszawskiego Festiwalu Nauki, stan z dnia 10 stycznia2003.
6www.5festiwal.trylion.com, strona Poznańskiego FestiwaluNauki i Sztuki,stan z dnia 10 stycznia 2003.
7 www.festiwal.uni.wToc.pl, strona Dolnośląskiego Festiwalu Nauki, stan z dnia 10 stycznia 2003.
Innym przykładem jest młodszy o rokodwarszawskiego Poznański Festiwal Nauki i Sztuki. Jest to największa w tym mieście i regionie imprezapromująca środowisko akademickie, która również wpisała się nastałe do kalendarza ważniejszych wydarzeń kulturalnych Poznania. Impreza daje szansę zapoznania się z najnowszymi osiągnię
ciami nauki i dostrzeżenia jej związków z codziennym życiem oraz bezpośrednich spotkań z pracownikami naukowymi. Wdniach 16-19 października2002 roku odbyła się piąta, jubileuszowa edycja festiwalu. Impreza przebiegała pod patronatem Kole
gium Rektorów poznańskichuczelni.Hasłem festiwalu stałasię sentencja „Ucz się od najlepszych”, która adresowana byłado wszystkichosób pragnących poszerzyć swoje horyzonty poprzez skorzystanie z propozycji pracowników poznańskich uczelni. Roz liczne wykłady, prezentacje i pokazy orazzajęcia warsztatowe odbywały się w gma chach uczelni wyższych, placówkach PAN, siedzibach instytutów naukowych, biblio tekach i kościołach. Impreza obfitowała także w rozliczne wydarzenia kulturalno--artystyczne. W oferciefestiwalowej znalazłosię blisko 200różnorodnych propozycji, które skierowane były zarówno do węższego, wyspecjalizowanego grona odbiorców, jakidowszystkich zainteresowanych6.
Równieżpięcioletnią tradycją może się poszczycić Dolnośląski Festiwal Nauki or
ganizowany rokrocznie w ostatni weekendwrześnia przez uczelnie wyższe, instytuty Polskiej Akademii Nauk oraz środowiskapozauczelniane Wrocławia (Zakład Narodo
wy im. Ossolińskich, OgródZoologiczny, Muzeum Narodowe,Mensa Polska).Impre
zy organizowane są z myślą o szerokim gronie odbiorców - niezależnie od wieku iwykształcenia, głównie we Wrocławiu, ale także w Wałbrzychu, Ząbkowicach Ślą
skich, Legnicy oraz Jeleniej Górze. Celem festiwalu jest upowszechnienie i propago
wanienauki oraz przybliżenie społeczeństwu problemów, jakie ona rozwiązuje. Orga
nizatorzy deklarują ponadto, że chcą uczestniczyć w procesiekształtowaniaspołeczeń
stwa, które dysponuje coraz większym zasobem i coraz wyższym poziomem wiedzy.
Festiwaljest jedynym i niepowtarzalnymczasem, kiedy wszyscy chętni mogąwziąć udziałw dyskusjachz uczonymi oraz zwiedzać laboratoria iwarsztaty badawczeróż
nych dyscyplin naukowych7.
Festiwal Nauki w Krakowie odbywa się od trzech lat. Pomysł imprezy powstał w czasie przygotowań do obchodów 600-lecia odnowienia Akademii Krakowskiej,
VIII. Współcześniorganizatorzy działań popularyzatorskich wPolsce 149
kiedy to chciano zaprezentować szerszej publiczności działalność naukową uniwersy tetu. Początkowo w działania festiwalowezaangażowane byłygłównie jednostki uni
wersyteckie, ale zroku narok włączają się w tę akcję kolejne uczelnie wyższe Krako wa. Całośćprezentacji odbywa się w tzw. kwartale uniwersyteckim (ulice Św. Anny, Jagiellońska, Gołębia i Planty), zwykle w połowie maja. W trakcie trwania imprezy mają miejsce różnorakie prezentacje poszczególnych uczelni ijednostek działających w ich strukturach. Odbywają się ponadtoliczne prelekcje iwykłady z rozmaitych dzie
dzin (nauki humanistyczne i przyrodnicze), prezentacje doświadczeńnaukowych oraz występy artystyczne i pokazy sprawnościowe w wykonaniu przedstawicieli różnych uczelni, które organizowane są nascenie ustawionej przed Collegium Novum - głów nym budynkiemUJ. Podczas Festiwalu odbywa sięrównież wiele impreztowarzyszą
cych, takich jak: wystawy, koncerty muzyczne czy spektakle teatralne. Impreza daje także możliwość zwiedzania obiektów i pomieszczeń uczelnianych. Jest znakomitą okazjąspotkań wszystkich zainteresowanych zpracownikami naukowymi i przedsta wicielami studentów poszczególnych uczelni. W odróżnieniu od innych festiwali, wkład studentów w organizację i przebieg imprezy jest bardzo znaczący. Prócz pre
zentacji swoich osiągnięć, poszczególne uczelnieprowadzą akcje informacyjne o kie runkach kształcenia i zasadachrekrutacji. Z roku na rok impreza cieszy coraz więk szym zainteresowaniem wśródzwiedzających, jak i licznych instytucji, które chcą się włączać w działania festiwalowe.
Kolejnym przykładem może byćKieleckiFestiwal Nauki, który odbył się wewrze
śniu 2002 roku po raz trzeci. W akcję włączone zostały instytuty uczelni wyższych, szkoły, towarzystwa naukowe, towarzystwa społeczno-kulturalne, fundacje, redakcje czasopism, wydawnictwa,instytucjekulturalne i edukacyjne,muzea,biblioteki, urzędy i instytucjepaństwowe (szpitale, policja). Festiwal obejmowałwykłady, dyskusje pa
nelowe i prezentacje z różnych dziedzin, wystawy i wydarzenie stałe (dostępne co dziennie) oraz imprezy kilkudniowe. W miarę możliwościtechnicznych, część najcie
kawszych prezentacji i wykładów transmitowanabyłanażywo przez Internet. Program festiwalu na 2002 rokobejmował blisko 200 różnegorodzaju przedsięwzięć. Wdniach od 6 do 15 wrześniaskorzystać można było dziennieśrednio z 10-15 imprez organi zowanych w różnych miejscach i dotyczących różnorodnej problematyki (niektóre wydarzenie odbywałysięjednocześnie, przez co zainteresowani zmuszenibyli do do
konania wyboru zajęć, które wydawały się najbliższe ich zainteresowaniom). Wiele propozycji przygotowano także na drugąpołowę września, czyli jużpo zakończeniu zasadniczej części festiwalu8.
8„Święto Kielc. IIIKielecki Festiwal Nauki”. Program 6-15 września 2002.
Krótszą tradycję ma Festiwal Nauki Techniki i Sztuki w Łodzi, który odbył się w kwietniu 2002 roku po raz drugi. Celem imprezy jestprezentacjadorobku łódzkich szkół wyższych oraz placówek naukowych,jak również popularyzacja najnowszych osiągnięć badawczych i możliwości edukacyjnych łódzkiego ośrodka akademickiego.
Festiwal odbył się pod znamiennym hasłem „Człowiek - obawy i nadzieje”, które wyraża niepewność człowiekau progu XXIwieku, ale także daje nadzieję na dalszy rozwój ludzkościi godne życie każdego z nas. Imprezy festiwalowe zostały podzielone na dwie grupy: imprezy centralne (Urząd Miasta, Naczelna Organizacja Techniczna,
150 Nauczyciele akademiccy apopularyzacja wiedzy
centrummiasta) oraz imprezy realizowane na terenach uczelni wyższych i instytutów badawczych9.
’ www.festiwal.lodz.pl, strona Festiwalu NaukiTechniki i Sztuki w Łodzi,stan z dnia 10 stycznia 2003.
10 www.festiwal.torun.pl, strona Centrum Festiwalowego, stan z dnia 20lutego2003.
11 www.univ.terminal.pl, strona SzczecińskiegoTowarzystwa Naukowego,stan z dnia 20lutego2003.
12 www.festiwal.lublin.pl, strona Lubelskiego Festiwalu Nauki, stan z dnia 20 lutego 2003.
Poraz drugi w kwietniu 2002roku zorganizowano także Toruński Festiwal Nauki i Sztuki. Głównym celemorganizatorów festiwalu, czyli Uniwersytetu Mikołaja Ko pernika, UrzęduMiasta Torunia oraz Towarzystwa Naukowego w Toruniu, jest popu laryzacja nauki i sztuki wśród mieszkańców miasta i regionu. Impreza umożliwia za poznanie sięz laboratoriami naukowymi i warsztatamipracy uczonych i artystów, jak również pozwala na poznanie naukowego punktu widzenia na wiele zjawisk życia codziennego. W festiwalu udział biorą nie tylko pracownicy naukowi toruńskich uczelni, ale także przedstawiciele lokalnych przedsiębiorstw i instytucji, którzy pre
zentują stosowanewswojej pracy osiągnięcia naukowe lub działania związane ze sztu ką. Jak piszą organizatorzy, to właśnie odróżnia toruński festiwal od innych takich imprezorganizowanych w polskich ośrodkach akademickich. Imprezaobejmuje około
150 różnorodnych przedsięwzięć - spotkań, prezentacji, wykładów, dyskusji, wycie czek, wystaw, warsztatów i konkursów. Atrakcyjny programprzyciągnął w ostatnim roku rzesze odbiorców i dzięki temu festiwal odniósł kolejny sukces ffekwencyjny i organizacyjny10 11.
We wrześniu 2002roku odbyły się II Zachodniopomorskie Spotkaniaz Nauką or
ganizowane w Szczecinie i Koszalinie. Celem spotkań jest zaprezentowanie osiągnięć naukowców wymienionych ośrodków akademickich, z położeniem szczególnego ak centu na praktyczne znaczenie nauki i możliwości zastosowania jej w codziennym życiu. Bogata ofertawykładów, spotkań, dyskusji i różnorodnych prezentacji skiero
wana jest do szerokich kręgów odbiorców,ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży szkolnej i akademickiej. Wyższe uczelnie (Uniwersytet Szczeciński, AkademiaRolni
czaw Szczecinie,Politechnika Szczecińska) i inne placówkinaukowe otwierają w ten sposóbswoje drzwi dlawszystkichzainteresowanych11.
Pierwszy lubliński Festiwal Nauki zorganizowany został w październiku 2001 roku przy udziale Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Do prezentacji najciekawszych osiągnięćnauki dołączonobogaty akademicki program artystyczny. Do uczestnictwa w imprezach festiwalowych zaproszono szerokie grono odbiorców, doro
słych,młodzież i dzieci. Szczególne zaproszenieskierowano do absolwentów lubelskich uczelni,aby festiwal stałsię także okazją do przywołania studenckich wspomnień. Pro
gramfestiwalu zawierał około 80 różnorodnych propozycji, w którychkażdymógł zna leźć coś dla siebie: od poszerzenia własnej wiedzy, poprzez doświadczenie zdumiewają
cych zjawisk, aż po możliwość „podglądnięcia” najnowszych metod i narzędzi badaw
czych. Organizatorzy starali się, aby festiwal stał się okazjądo postawienia istotnych pytańdotyczącychspołecznej i cywilizacyjnejroli badań naukowych12.
Opisane przykłady nowoczesnych działań popularyzatorskich nie są jednak w wy starczającym stopniu rozpowszechnione. Tylko niektóre duże ośrodki akademickie podejmują się organizacji festiwali nauki, a przecież nie jest to przedsięwzięcie nie osiągalne dla wszystkich innych miejscowości, w których funkcjonują uczelniewyż
VIII.Współcześni organizatorzy działań popularyzatorskich w Polsce 151
sze. Pozatym, nie tylko ośrodkiakademickie mają „monopol” na organizowanie im
prez tego typu. Festiwale mogłyby byćorganizowanewe wszystkichmiejscowościach, gdyby tylko znalazły się osoby gotowe poświęcić trochę swojego czasu i energii na działania organizacyjne, polegające między innymi na zaproszeniu prelegentów (uczo nych, intelektualistów, artystów).