1. Temat: Bezwartościowe świecidełka czy symbole wartości duchowych? Jaką rolę w życiu człowieka odgrywają przedmioty? Rozważ problem, odwołując się do podanego fragmentu
„Lalki” Bolesława Prusa i innego tekstu kultury.
Bolesław Prus „Lalka”
„Namiętnie ucałował jej rękę, której mu nie broniła, potem odszedł do okna i coś zdjął z szyi.
— Niech pani przyjmie to ode mnie — rzekł i podał jej złoty medalion z łańcuszkiem. Panna Izabela ciekawie zaczęła się przyglądać.
— Dziwny prezent, nieprawdaż — mówił Wokulski otwierając medalion. — Widzi pani tę blaszkę, lekką jak pajęczyna?… A jednak jest to klejnot, jakiego nie posiada żaden skarbiec, nasienie wielkiego wynalazku, który może ludzkość przemienić. Kto wie, czy z tej blaszki nie urodzą się okręty napowietrzne. Ale mniejsza o nie… Oddając go pani, składam moją przyszłość…
— Więc to jest talizman?
— Prawie. Jest to rzecz, która mogła mnie wyciągnąć z kraju, a cały mój majątek i resztę życia utopić w nowej pracy. Może byłaby ona stratą czasu, maniactwem, ale w każdym razie myśl o niej była jedyną rywalką pani. Jedyną… — powtórzył z naciskiem.
— Myślał pan opuścić nas?
— Nawet nie dawniej jak dziś rano. Dlatego oddaję pani ten amulet. Odtąd, oprócz pani, już nie mam innego szczęścia na świecie; została mi pani albo śmierć.
— Jeżeli tak, więc biorę pana do niewoli — rzekła panna Izabela i zawiesiła medalion na szyi.”
(http://wolnelektury.pl/media/book/pdf/lalka.pdf dostępny: 23 marca 2014)
Przykładowa realizacja zadania (1)
Wstęp:
„Lalka” Bolesława Prusa to powieść, w której autor kreśli panoramę społeczeństwa polskiego, ukazuje najważniejsze warstwy społeczne, ale również zwraca uwagę na jednostkowe wizerunki bohaterów.
Przedstawia ich dzieje, kreśli portrety psychologiczne postaci. Zastanawia się, jakimi wartościami kierują się w życiu, co jest dla nich najważniejsze?
Analiza fragmentu:
1. Fragment prezentuje rozmowę miedzy Stanisławem Wokulskim - mieszczaninem, a Izabelą Łęcką - arystokratką.
2. Wokulski w dowód miłości obdarowuje ukochaną złotym medalionem, w którym umieścił sztabkę metalu lekką jak pajęczyna.
3. Dla Wokulskiego ta niepozornie wyglądająca sztabka metalu jest czymś bezcennym, nazywa ją klejnotem, jakiego nie posiada żaden skarbiec. Oznacza ziszczenie marzeń o stworzeniu metalu lżejszego od powietrza i skonstruowaniu maszyny latającej. Izabela nie rozumie, na czym polega szczególny charakter tego podarunku. Dlatego szybko zmienia temat.
Teza: Przedmioty mogą mieć w życiu ludzkim różną wartość, zależy to od wychowania, wrażliwości i wyznawanego przez człowieka systemu wartości.
Argumenty
Odwołania do powieści Prusa:
1. Stanisław Wokulski był typem idealisty. W młodości studiował i marzył o skonstruowaniu maszyny latającej; wynalezienie przez Geista metalu lżejszego od powietrza oznacza ziszczenie
znalezienia miłości swojego życia. Kiedy już poznał taką kobietę – Izabelę Łęcką, robił wszystko, by zdobyć jej serce. Wyrazem uczucia było obdarowanie ukochanej talizmanem, tym, co dla niego najcenniejsze.
2. Izabela Łęcka wyjątkowej urody, dumna arystokratka, wychowana w luksusach (na każde oficjalne wyjście miła nową toaletę), od dziecka otoczona pięknymi przedmiotami, widziała w nich tylko walory zewnętrzne-przykładem jest posąg Apollina, który stał w jej pokoju.
Uważała, że świat jest stworzony tylko dla niej i wszystko może mieć na skinięcie palca dłoni;
pragnęła być w centrum zainteresowania. Uwielbiała skupiać na sobie uwagę mężczyzn.
Wychowanie, wpojone zasady, styl życia spowodowały, że nie umiała docenić prawdziwej wartości przedmiotu, którym obdarował ją Wokulski. Gubi medalion, flirtując z Kaziem Starskim.
Łęcka była materialistką nieszanującą ludzkich uczuć.
3. Innym bohaterem – idealistą, dla którego przedmioty miały szczególną wartość, był Ignacy Rzecki. Lubił przyglądać się zabawkom nakręcanym za pomocą sprężyny, dzięki której poruszały się, wówczas zastanawiał się nad zasadami i prawami, jakie rządzą światem. Kiedy ogarniały go chwile nostalgii, wówczas brał gitarę, instrument, który towarzyszył mu od czasów młodości i nucił ballady.
4. Dwojaki stosunek do przedmiotów widzimy w związku z motywem lalki, która dla baronowej Krzeszowskiej była pamiątką po zmarłej córce, ale jednocześnie, gdy lalka zniknęła z jej domu, posądziła o kradzież przedmiotu panią Stawską i wytoczyła jej proces. Biorąc pod uwagę przebieg fabuły, baronowej bardziej zależało na skompromitowaniu Stawskiej niż odzyskaniu lalki.
Krzeszowska była bowiem kobietą zgorzkniałą, zazdrosną o innych, małostkową i wyrachowaną.
Autor w taki sposób prowadzi fabułę, aby pokazać, że przedmioty mają wartość sentymentalną tylko dla osób wrażliwych, dla pozostałych zaś przedstawiają one jedynie wartość materialną.
Odwołania do innego utworu:
1. Bohaterowie „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza, w życiu których przedmioty mają szczególne znaczenie:
- Sędzia Soplica: pamiątki rodzinne, symbole narodowe, które znajdują się w dworku: zegar kurantowy, serwis, portrety patriotów,
- Wojski Hreczecha: róg myśliwski, którym rozpoczynał polowania, - Gerwazy: scyzoryk-atrybut, oddający charakter bohatera,
- Ksiądz Robak: tabakiera była pretekstem do prowadzenia rozmów na tematy polityczne i uświadamiania szlachty.
Przedmioty w życiu mają szczególną wartość: świadczą o tożsamości narodowej, przywiązaniu do tradycji, minionych dziejach, bywają pretekstem do rozmowy.
2. Bohaterowie, dla których przedmioty mają jedynie znaczenie materialne:
- Telimena: suknie, biżuteria, które często zmienia, są jedynie po to, by znaleźć odpowiedniego kandydata na męża, zamożnego i niezbyt starego.
- Hrabia – na początku też ceni przedmioty, ze względu na ich wartość materialną, dopiero dłuższy pobyt w Soplicowie zrodził w nim poczucie więzi z tym miejscem i Polską.
Wniosek:
Postawy przywołanych bohaterów literackich potwierdzają tezę, że przedmioty mogą odgrywać różną rolę w życiu człowieka. Uzależnione jest to od wychowania, wyznawanego systemu wartości i wrażliwości ludzkiej, nie ma to związku z przynależnością do określonej warstwy społecznej.
Przykładowa realizacja zadania (2)
Wstęp:
Sam tytuł powieści: Lalka” wskazuje, że przedmioty będą odgrywały ważną rolę w życiu bohaterów.
Prus, nadając taki tytuł swojej powieści, zainspirował się notką prasową, w której znalazł informację o procesie, który wytoczono z powodu kradzieży lalki.
Teza:
Przedmioty odgrywają szczególną rolę w życiu człowieka.
Analiza fragmentu:
Przedstawiony fragment powieści ukazuje ważny moment w życiu bohatera, mianowicie Wokulski powierza swój los Izabeli i na dowód tego obdarowuje ją szczególnym prezentem. Jest nim złoty medalion, w którym ukryty jest największy skarb bohatera, ziszczenie jego marzeń o wynalezieniu metalu lżejszego od powietrza-pozwoli on skonstruować maszynę latającą. Izabela docenia ten podarunek, uznając go za talizman.
Argumenty:
Odwołania do powieści Prusa:
1. Przedmioty odgrywają ważną rolę w życiu Wokulskiego, świadczy o tym podarowana Izabeli Łęckiej blaszka, którą nazywa największym klejnotem. Inne przedmioty to książki, na których wychował się bohater – dzieła Mickiewicza-one ukształtowały jego widzenie miłości.
Wokulski nabywa również kamienicę, srebra, weksle, lecz nie dla zysku to czyni, ale po to, by pomóc Łęckim w ich trudnym położeniu. Przedmioty kojarzą się Wokulskiemu również z bolesną przeszłością np. drabina w jadłodajni Hopfera, przypomina o upokarzającej drodze awansu społecznego.
2. Podobnie wartość sentymentalną mają przedmioty, którymi otacza się Ignacy Rzecki, zabawki w sklepie Wokulskiego, gitara, na której czasami grywa.
3. Tytułowa lalka ma również szczególne znaczenie dla baronowej Krzeszowskiej, symbolizuje pamięć po zmarłej córce. Natomiast dla małej Helusi Stawskiej jest obiektem marzeń dziecięcych o cudownej, wymarzonej zabawce.
Odwołanie do innego utworu
Szczególną rolę przypisał autor przedmiotom w „Przedwiośniu”, kiedy w wyniku zawieruchy wojennej i rewolucyjnej ludzie tracą nieomal wszystko, przedmioty stają się tym, co pozwala pamiętać o przeszłości, buduje tożsamość bohatera.
Dla Cezarego Baryki takimi przedmiotami były: pamiętnik, w którym wspomina się o przodkach Baryków, obrączka ślubna, którą zdarto z palca matki po jej śmierci, walizka ojca, którą skradziono w przechowalni bagażu w Moskwie.
Fortepian stojący w salonie dworku w Nawłoci, przypominał dawne, szczęśliwe czasy dzieciństwa i miłość do muzyki. Frak, który otrzymał od Hipolita Wielosławskiego, był znakiem luksusu, bogactwa, przynależności do ziemiaństwa, który jednak Baryka zdecydował się sprzedać.
Wniosek:
Przedmioty odgrywają ważną rolę w życiu bohaterów, mówią wiele o ich charakterach, osobowości, przeszłości, upodobaniach, budują tożsamość.
Temat: Jaki wizerunek ojca można odnaleźć w literaturze? Odpowiedz na pytanie, interpretując fragment „Przedwiośnia” Stefana Żeromskiego oraz inne teksty literackie
Stefan Żeromski „Przedwiośnie”
Od niższej do wyższej idąc posady, rozmaite z kolei zamieszkując miasta, Seweryn Baryka znalazł się wreszcie w Baku, na tamecznych naftowych "przemysłach" ,już jako urzędnik wyższy, mający pod sobą całe biuro. Skromne dawniej mieszkanie zamieniło się na apartament, którego posadzki zalegały perskie dywany. Na dywanach stanęły meble, nie jakieś tam artystyczne, lecz po prostu drogie, kryte bezcennymi kaukaskimi atłasami. Ciężkie serwety nakryły stoły, a na ścianach zawisły "ręcznie malowane" prawdziwie olejne obrazy mistrzów, równie wysoko w składach mebli cenionych, jak same meble. Wiele naczyń ze srebra i złota przechowywały dębowe i orzechowe szafy, masywne jak forteczne bastiony (…).
Tak to z roku na rok, marząc o powrocie do kraju, a jednocześnie porastając w złote i srebrne pióra, Seweryn Baryka całą duszę wkładał w synka, w zdrowego i zażywnego Czarusia. Chłopiec ten miał od najwcześniejszych lat najdroższe nauczycielki francuskiego, angielskiego, niemieckiego i polskiego języka, najlepszych drogo płatnych korepetytorów, gdy poszedł do gimnazjum. Uczył się wcale nieźle, a raczej uczyłby się znakomicie, gdyby rozkochani w nim rodzice nie przeszkadzali swymi trwogami i pieszczotami, czy aby się nie przepracowuje i nie wysila zanadto. W zacisznym gabinecie,
wysłanym puszystym dywanem, tak puszystym, że w nim stopa ginęła, ojciec i syn spędzali jak najczęściej rozkoszne sam na sam. Chłopiec pierwszoklasista, leżąc na piersiach ojca, z głową przy jego głowie, i ojciec, kołyszący się na bujającym fotelu, wcałowywali sobie z ust w usta tabliczkę mnożenia, bajkę francuską, którą srogi nauczyciel francuskiego zadał na jutro, albo powtarzali do upadłego jakiś mały wierszyczek polski, żeby zaś nie zapomnieć dobrego wymawiania tej trudnej mowy. Szkoła robiła swoje. Czaruś stokroć lepiej mówił po rosyjsku niż po polsku. Nie pomagało przestrzeganie w domu mowy polskiej ani to, że służące były Polki. Pani domu, jak wiadomo, nie mogła wpłynąć na zruszczenie syna. Nie mógł również przyczynić się do zruszczenia Czarusia ojciec-doskonale zresztą rozumiejący konieczność znajomości języka państwowego i kładący na tę konieczność nacisk wielki-gdyż w tym okresie czasu już mu samemu pachniało to coś delikatne, miękkie, pańskie, co z dalekiego kraju się niosło. Lecz życie samo, przepojone duchem rosyjskim, robiło swoje.
Tak to dni Czarusia upływały w ramionach ojca i matki, na ich kolanach, pod ich rozkochanymi oczyma.
http://literat.ug.edu.pl/przdwsn/0001.htm
Przykładowa realizacja zadania (wersja A)
Wstęp: W życiu każdego dziecka rodzice odgrywają ogromną rolę, jeśli chodzi o kształtowanie jego charakteru, poczucie bezpieczeństwa, a także przygotowanie do późniejszego funkcjonowania w społeczeństwie.
Teza: W literaturze ukazane są wizerunki ojców lub pamięć o nich, gdyż w historii Polski bywało wiele takich momentów, gdy ojcowie angażowali się w walkę narodowowyzwoleńczą, a ich rolę przejmowali inni członkowie rodziny.
Wywód – argumenty:
Seweryn Baryka był ojcem dbającym o zapewnienie swej rodzinie, żonie i synowi, dobrych warunków materialnych, dom Baryków był okazały, komfortowy, synowi nie brakowało niczego.
Ojciec dbał o wykształcenie syna, zatrudniał nauczycieli języków obcych i korepetytorów, dbał o edukację patriotyczną Cezarego.
Seweryn Baryka otaczał Cezarego miłością, bał się, tak samo jak matka, o jego zdrowie, troszczył się o to, aby syn zanadto nie przepracowywał się w czasie nauki.
Ojciec okazywał Cezaremu miłość poprzez przytulanie, całusy, nawet w czasie nauki tabliczki mnożenia czy też czytania.
Cezary traci ojca i jednocześnie wpada w wir rewolucji, zafascynowany nową rzeczywistością, odrzuca te wartości, które wpoili mu rodzice.
Odwołanie do całości powieści „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego:
Seweryn odnajduje syna w Baku i rozpoczyna się ich wędrówka, której celem ma być wyjazd do Polski; ojciec jest patriotą, jest osobą odpowiedzialną i pragnie wyrwać Cezarego z Baku.
Cezary traci ojca w drodze do Polski, dowiaduje się o „szklanych domach”, ale niestety okazują się one mrzonką. Syn był mocno związany z ojcem, przeżył głęboko jego śmierć w czasie powrotu do ojczyzny, tak samo jak śmierć matki w Baku.
Inne teksty literackie:
Jan Kochanowski „Treny”, Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz”:
Wizerunek kochającego ojca, który rozpacza po śmierci córki tak, że nieomal odchodzi od zmysłów, traci grunt pod nogami, załamuje się jego filozofia życiowa.
Wspomina z dumą Urszulkę, która zdradzała niebywały talent poetycki, porównuje ją z grecką poetką – Safoną.
Kochanowski poszukuje Urszulki w zaświatach, traci wiarę w Boga, wypowiada w Trenie X słowa: „Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest”
Sędzia Soplica zastępuje Tadeuszowi rodziców, ponieważ matka Tadeusza zmarła, a Jacek Soplica – ojciec przebywa poza domem, prowadzi działalność emisariusza. Tadeusz jest dzieckiem ze związku, w którym oboje rodzice nie zaznali szczęścia, jego wychowaniem zajął się stryj, który dał mu miłość, przekazał wartości patriotyczne i dobre wychowanie-„grzeczność”.
Wnioski:
Ojcowie lub osoby pełniące role ojców w literaturze przekazują dzieciom miłość, wartości patriotyczne, zasady dobrego wychowania, są ich przewodnikami po świecie kultury i nauki. Brak ojca nie zawsze jest przyczyną chaosu w życiu dziecka, a potem dorosłego człowieka, ważne jest, aby znalazła się taka osoba w rodzinie, która będzie sprawowała opiekę nad dzieckiem i dbała o jego harmonijny rozwój.
Przykładowa realizacja zadania (wersja B)
Wstęp: Literatura prezentuje bogaty wachlarz postaw ojców, ponieważ jest to ważna postać w życiu każdego człowieka Obecnie coraz częściej mówi się o kryzysie ojcostwa, a wręcz o braku wzoru ojca we współczesnej kulturze. Ojcowie bardzo często nie są autorytetami dla swych dzieci, nie potrafią sprostać wyzwaniom, jakie stawia dzisiejszy świat.
Teza: Literatura prezentuje wzory ojców, ale także postacie, które nie są w stanie spełnić przypisanej mu roli życiowej. Oba modele mają jednak wspólną cechę – miłość do dziecka.
Wywód – argumenty:
Seweryn Baryka jest przykładem wzorowego ojca, który otacza swego syna nie tylko miłością, ale jest także autorytetem.
Ojciec Cezarego potrafi zaszczepić synowi ciekawość intelektualną, Cezary uczy się języków obcych, poznaje literaturę, podstawy matematyki.
Seweryn Baryka potrafi uczyć syna tabliczki mnożenia, obdarzając syna ojcowską czułością, nauka odbywa się nie na zasadzie przymusu, ale zabawy.
Ojciec dba o wszystkie potrzeby Cezarego i te emocjonalne, i te materialne, stara się zapewnić synowi dobrobyt.
Inne teksty literackie:
Bolesław Prus „Lalka”, Fiodor Dostojewski „Zbrodnia i kara”
Tomasz Łęcki jest ojcem Izabeli i otacza ją miłością, czułością, martwi się o jej samopoczucie, traktuje z szacunkiem, stara się uspokajać, kiedy córka czuje się osaczona przez Wokulskiego.
Tomasz Łęcki nie potrafi zapewnić córce poczucia bezpieczeństwa, dom Łęckich nękają wierzyciele, rodzina pozbywa się sreber, sprzedaje kamienicę. Ojciec Izabeli jest niezaradny życiowo, można go nazwać nieudacznikiem.
Siemion Zacharewicz Marmieładow, ojciec Soni z powieści „Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego, kocha swe dzieci, ale nie potrafi wyzwolić się z nałogu, jest alkoholikiem.
Nałóg Marmieładowa powoduje, że cierpi na tym jego żona i dzieci. Sonia, aby pomóc rodzeństwu, zostaje prostytutką i w ten sposób zarabia na utrzymanie rodziny. Ojciec często wyłudza od niej pieniądze i przepija. Zawsze jednak mówi z miłością o żonie i dzieciach.
Wnioski:
W utworach literackich odnajdujemy różne wizerunki ojców, niektóre z nich to postacie, które mogą stanowić wzór do naśladowania, opiekują się dziećmi, dbają o to, aby miały dobre warunki materialne, mogły się kształcić (Seweryn Baryka). Są też postacie ojców – nieudaczników życiowych (Tomasz Łęcki), którzy nie potrafią zapewnić dzieciom odpowiednich warunków życia, są wreszcie tacy ojcowie, przez których rodzina cierpi nędzę i upokorzenia (Marmieładow). Portrety wszystkich wymienionych ojców łączy jedno-miłość do swych dzieci.
Praca z prozatorskim tekstem kultury, czyli jak pracować z uczniami, aby przygotować ich do ustnego egzaminu z języka polskiego Matura 2015?
Aby przygotować uczniów do egzaminu ustnego z języka polskiego, na którym może pojawić się między innym fragment powieści czy opowiadania, należy do każdej lektury, czy fragmentu prozy opracować bank tematów, w których pojawią się różnorodne zagadnienia. Uczniowie powinni stykać się z tematami typu maturalnego i kształcić umiejętność dobierania odpowiednich utworów pod kątem zagadnienia zaproponowanego w temacie, np. rodzina, dom, samotność, wolność itp. Warto konstruować nietypowe
uczniom również z osobistych doświadczeń. Mogą to być następujące tematy: powroty po latach, powroty do dzieciństwa, człowiek i zwierzęta w jego życiu, pies i jego pan, strój i jego znaczenie, przestrzeń domu- mieszkania, marzenia bohatera, ulubione książki, ojcowie i ich córki, matki i ich synowie itp. Takie tematy budzą większe emocje. Należy bezwzględnie uświadamiać uczniom, że nie istnieje tylko jedna interpretacja utworu czy ocena bohatera. Może być ich wiele, a podany fragment tekstu zawsze można zinterpretować na kilka sposobów. Najważniejsze, aby poprzeć swoje stanowisko logicznymi argumentami i zachować spójność wypowiedzi, nie odbiegając od tematu. Uczeń, aby poprawnie zrealizować temat, musi przeczytać dokładnie polecenie i zastanowić się, jaką czynność należy wykonać.
Można uczniom zaproponować następujące ćwiczenia: wybieramy jak najwięcej utworów do tematu – po zaproponowaniu określonego motywu. W ten sposób uczniowie budują swoje „banki”
utworów, które pasują do konkretnych tematów.
Ćwiczymy też ustne wypowiedzi będące podsumowaniem pracy w grupach nad wybranymi
tematami wypowiedzi monologowej.
Możemy zaproponować te same ćwiczenia, które wcześniej pojawiły się przy okazji analizowania tematów związanych z poezją: Wydrukowany plan wypowiedzi monologowej, zbudowany na podstawie fragmentu prozy, tniemy na części , mieszamy i proponujemy uczniom ułożenie ich z powrotem w całość.
Możemy budować różne konspekty wypowiedzi, zmieniać teksty literackie występujące oprócz danego w temacie fragmentu i porównywać zaproponowane zapisy.
Czy pamiętasz?
1. Jakimi zasadami nauczyciel powinien kierować się planując na lekcji pracę z tekstem epickim?
2. Jakie kryteria należy przyjąć przy formułowaniu tematów dotyczących dawnych tekstów epickich?
3. Jakie metody stosować na lekcji, aby przygotować ucznia do wypowiedzi na temat tekstów epickich?
4. W jaki sposób gromadzić literacki materiał egzemplifikacyjny do określonego tematu?