Położenie ludzi z upośledzeniem umysłowym jest wyjątkowo skomplikowane. Jego złożoność wypływa z trudności doszukania się etiologii powstałej niesprawności, opisu możliwości psychicznych, fizycznych i duchowych tych osób i ukazania rokowań związanych z ich rozwojem oraz możliwości funkcjonowania w środowisku rodzinnym i społecznym. Dodatkowo nakłada się na to nie zawsze doskonały system opieki wraz z sytuacją rodzinną osób z upośledzeniem umysłowym, które nader często nie stwarzają, oprócz działań opiekuńczych, możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb.
Taka sytuacja związana jest z brakami formacyjnymi opiekunów. Wynikają one z dużego zakresu koniecznego przygotowania, które zależne jest od różnorodnego doświadczenia życiowego opiekunów, posiadanej przez nich wiedzy i zdolności. Dodatkowym utrudnieniem jest konieczność systematycznego sprawdzania, w jakim kierunku podąża cała grupa oraz jakie istnieją
zapotrzebowania formacyjne wynikające z podstawowych potrzeb członków konkretnej grupy, zwłaszcza należących do niej osób z upośledzeniem umysłowym.
Stąd bardzo aktualne pytanie o to, jak przygotować tych, którzy mają zatroszczyć się o człowieka z upośledzeniem umysłowym? Próby rozwiązania tej kwestii podjął się Jean Vanier, dzięki któremu powstały Ruchy Wiara i Światło oraz Arka. Ze względu na to, że dotychczas nie podjęto działań zmierzających do systematyzacji jego koncepcji w tym zakresie, celem głównym powyższej dysertacji było znalezienie odpowiedzi na pytanie: w jaki sposób i ku czemu, według Jean’a Vanier, prowadzić formację opiekunów osób z upośledzeniem umysłowym?
Przeprowadzona analiza wykazała, że sformułowane hipotezy okazały się trafne. Mianowicie: Jean Vanier w swoich publikacjach zawiera informacje, które po uporządkowaniu i wyciągnięciu wniosków uogólniających mogą zostać wykorzystane w założonych przez niego Ruchach i po dostosowaniu także w innych organizacjach. Formacja opiekunów osób z upośledzeniem umysłowym w ramach wspólnot założonych przez niego zakłada poprowadzenie ich nie tylko do wielopłaszczyznowej opieki, ale przede wszystkim do budowania więzi, która w jego zamyśle jest odpowiedzią na różnorodne potrzeby, w tym także duchowe. Dzięki niej dochodzi do stworzenia komunii z człowiekiem z upośledzeniem umysłowym. Relacje przyjaźni, czy wręcz komunii, między wszystkimi członkami wspólnoty, to fundament jego specyficznej terapii, która może być odpowiedzią na zaspokojenie potrzeb osób z upośledzeniem umysłowym: akceptacji, bycia zauważonym, tworzenia życzliwych, trwałych więzi. Prowadzi ona tym samym często ich do znalezienia sensu istnienia. Koncepcja Jean’a Vanier prowadzi do rozumienia, że formatorami mogą być zarówno osoby do tego wyznaczone, jak również inni członkowie wspólnoty, w tym osoby z upośledzeniem umysłowym. Przygotowanie asystentów obejmuje formację ludzką, chrześcijańską i wspólnotową, a dokonuje się ono poprzez kształtowanie
intelektualne, duchowe oraz przez obecność przy osobach z upośledzeniem umysłowym i pracę na rzecz wspólnoty, jak również całego Ruchu. Podejmowane działania wskazują także na to, że najpełniejsze wsparcie osoby cierpiącej jest możliwe tylko wtedy, gdy dochodzi do wzajemnego obdarowania. Pełniejsze rozumienie sensu towarzyszenia osobom z upośledzeniem umysłowym następuje
w momencie przejścia od podejmowania wszelkich działań dla
osób z upośledzeniem umysłowym, na rzecz obecności przy tych osobach dzięki doświadczeniu wejścia w Ewangelię ubogich. Wzrost wiary i wiedzy opiekuna może następować podczas codziennego przebywania we wspólnocie, jak również w ramach obozów, rekolekcji i weekendów formacyjnych. Asystent podczas swojego rozwoju, natrafia na przeszkody spowodowane uwarunkowaniami psychologiczno-społecznymi, niedoskonałością rozwoju religijnego lub wybiórczym podejściem do procesu formacyjnego zarówno, co do treści, jak i co do formy.
Należy stwierdzić, iż badania ukazały ważność i aktualność poruszanego zagadnienia. Przedstawiona w tej pracy problematyka nie wyczerpuje w całości zagadnienia związanego z formacją asystentów. Chociaż badania nie wyczerpały tematu, to cel został osiągnięty. Pomimo tego pojawiły się kolejne pytania, na które w przyszłości należałoby poszukać odpowiedzi:
w jaki sposób podejmować formację rodziców?
na czym powinno polegać przygotowanie kapelanów do towarzy-szenia osobom z upośledzeniem umysłowym?
w czym można doszukiwać się podobieństwa działań Jean’a Vanier nazywanego „Matką Teresą w spodniach”470
do posługi bł. Matki Teresy z Kalkuty?
Posumowaniem tej dysertacji niech będą słowa Jean’a Vanier zamieszczone w publikacji ostatnio przetłumaczonej na język polski „Jako rodzina ludzka odnajdziemy spokój i spełnienie tylko wtedy, gdy wszyscy bez wyjątku zwrócimy
się ku najsłabszym, zauważymy ich i pomożemy im się podnieść. Te osoby nie tylko są ważne, nie tylko są w pełni ludźmi, ale także mają zdolność przemieniania naszych serc, jeśli tylko zechcemy żyć z nimi więzią komunii.”471
470 W. Bonowicz, Jak Pan to robi, http://tygodnik.onet.pl/wiara/jak-pan-to-robi/mcvr6 z 04.04.2015;
BDN 15/02
471
Bibliografia
I. Dokumenty i wypowiedzi papieskie
Benedykt XVI, Encyklika Spe salvi
Jan Paweł II, Adhortacja Apostolska o zadaniach rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym Familiaris Consortio
Jan Paweł II, Encyklika Evangelium Vitae
Jan Paweł II, Do moich synów i córek ze Wspólnoty Wiary i Światła, ŚC 3(37)2002 s. 52-53
Jan Paweł II, Drodzy przyjaciele, ŚC 1(43)2004 s. 8
Jan Paweł II, List Ojca Świętego do członków wspólnot Wiary i Światła - uczestników pielgrzymki do Lourdes z okazji 20 rocznicy powstania ruchu w roku 1991, ŚC 1(15)1997 s. 36-37
Jan Paweł II, Nagroda Instytutu Pawła VI dla założycieli Arki, ŚC 4(18)1997 s. 34-36
Jan Paweł II, Posynodalna Adhortacja Apostolska Christifideles laici
II. Źródła
Vanier J., Arka ma 30 lat, ŚC 4(6)1994 s. 27-30