Prezentowane rozważania, wsparte na przeglądzie badań dotyczących problematyki osobowościowego nonkonformizmu, miały na celu uzasad‑
nienie znaczącej roli nonkonformizmu w aktywności twórczej człowieka.
Z pewnością wszystkie przedstawione w niniejszym rozdziale badania po‑
zwalają wzbogacić wiedzę o funkcjonowaniu osób nonkonformistycznych
— o ich funkcjonowaniu psychicznym i w różnych sferach życia.
Nonkonformizm jest źródłem (choć nie jedynym!) twórczości. Poprzez pozytywną aktywację osobowościową zwiększa szanse na efektywne i kon‑
struktywne wykorzystanie dużego potencjału poznawczego twórcy. Umożli‑
wia podjęcie stresującej konieczności pokazania światu swoich dzieł oraz ich obronę i przekonanie innych co do ich wartości. Nonkonformiści różnią się w wielu sferach funkcjonowania od innych ludzi, ale można ich odmienność ująć w pewne symptomy i wyjaśnić, co na pewno może ułatwić zarówno nonkonformistom, jak i osobom z nimi i wokół nich żyjącym lepsze jako‑
ściowo kontakty interpersonalne i współpracę. Należy jednak pamiętać, że nonkonformistyczne zachowania nie zawsze są przejawem twórczości. Ist‑
nieje również nonkonformizm pozorny, nietwórczy.
Twórczość łączy się ze specyficzną energią osobowościową, będącą czyn‑
nikiem wyzwalającym, organizującym i ukierunkowującym działanie, dzięki której dochodzi do ekspresji możliwości człowieka. Tą energią osobowo‑
ściową jest właśnie nonkonformizm. Oby stał się on takim obiektem spo‑
łecznego pożądania i zainteresowania, jak sama twórczość. Warto zatem zadbać o rozwijanie — oprócz postawy twórczej — zachowań heurystycz‑
nych, osobowości konstruktywnie nonkonformistycznej, należy budzić intu‑
icję, potrzebę tworzenia i poznawania oraz przekazywać ważne dla twór‑
czości wartości.
Literatura
Adler A. (1986): Sens życia. Warszawa: PWN.
Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M. (1997): Psychologia społeczna. Poznań: Zysk i S ‑ka.
Barron F. (1963): Creativity and Psychological Health: Origins of Personal Vitality and Cre‑
ative Freedom. Princeton NJ: Van Nostrand.
Bernacka R.E. (2003): Konformiści i nonkonformiści w szkole. W: Schmidt K.J. (red.): Dy‑
daktyka twórczości. Kraków: Impuls.
Bernacka R.E. (2004a): Konformizm i nonkonformizm a twórczość. Lublin: UMCS.
Bernacka R.E. (2004b). Osobowościowy mechanizm konformizmu i nonkonformizmu. W:
Popek S., Bernacka R.E., Domański C., Gawda B., Turska D. (red.): Twórczość w teorii i praktyce Lublin: UMCS.
Bernacka R.E. (2005a): Osobowościowy mechanizm konformizmu i nonkonformizmu — spe‑
cyfika funkcjonowania i przejawy w zachowaniu. Psychologia Rozwojowa, 10: 2, s. 73—82.
Bernacka R.E. (2005b): Temperamentalne uwarunkowania konformizmu i nonkonformi‑
zmu. Annales sectio J, XVIII, s. 215—228.
Bernacka R.E. (2008): Co wiemy o (non)konformizmie? W: Bernacka R.E. (red.): Niezależni i ulegli. Studia o nonkonformizmie. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Bernacka R.E., Misiuda ‑Kolejko E. (2008a): Uczniowie zdolni nonkonformistyczni i konformi‑
styczni a ich obraz siebie. W: Limont W., Cieślikowska J., Dreszer J. (red.): Zdolności, ta‑
lent, twórczość. T. 1. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Bernacka R.E., Misiuda ‑Kolejko E. (2008b):Temperament a (non)konformizm. W: Bernacka R.E. (red.): Niezależni i ulegli. Studia o nonkonformizmie. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Bernacka R.E. (2009a): Parental attitudes in the perception of constructive and apparent non‑
‑conformists. W: Popek S., Bernacka R.E., Domański C., Gawda B., Turska D., Zawadz‑
ka A. (red.): Psychologia twórczości — nowe horyzonty. Lublin: UMCS.
Bernacka R.E. (2009b): Cognitive and Emotional ‑motivational Discrepancies in the Functio‑
ning of Constructive and Apparent Non ‑conformists. W: Popek S., Bernacka R.E., Do‑
mański C., Gawda B., Turska D., Zawadzka A. (red.): Psychologia twórczości — nowe horyzonty. Lublin: UMCS.
Brzozowski P. (2002): Uniwersalność struktury wartości: koncepcja Shaloma H. Schwart‑
za. Roczniki Psychologiczne, 5, s. 27—51.
Brzozowski P. (2007): Wzorcowa hierarchia wartości — polska, europejska czy uniwersalna?
Psychologiczne badania empiryczne. Lublin: UMCS.
Buss A.H, Plomin R. (1984): Temperament: Early Developing Personality Traits. Hillsdale, NJ: Erlbaum.
Endler N.S. (1989): The Temperamental Nature of Personality. European Journal of Perso‑
nality, 3, s. 151—165.
Gocman M. (2008): Nonkonformizm i konformizm a doświadczanie muzyki. W: Bernacka R.E. (red.): Niezależni i ulegli. Studia o nonkonformizmie. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Gough H.G., Heilbrun A.B. (l980): The Adjective Check List. Manual 1980 edition. Palo Alto:
Consulting Psychologists Press.
Jawor A. (2007): System wartości osób twórczych. [Niepublikowana praca dyplomowa napi‑
sana pod kierunkiem Ryszardy Ewy Bernackiej. Zamość: WSH ‑E].
Karwowski M., Bernacka R.E. (2008): Twórcze i nietwórcze oblicza nonkonformizmu. W:
Bernacka R.E. (red.): Niezależni i ulegli. Studia o nonkonformizmie. Toruń: Wydawnic‑
two Adam Marszałek.
Kowalski W. (1984): Kwestionariusz stosunków między rodzicami i dziećmi A.Roe i M. Siegel‑
mana. Warszawa: Wydawnictwa Radia i Telewizji.
Kuśpit M. (2008): Konformizm i nonkonformizm a odbiór reklamy wizualnej. W: Bernacka R.E. (red.), Niezależni i ulegli. Studia o nonkonformizmie. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Krech D., Crutchfield R.S., Ballechey E.L. (1962): Individuals in Society. A Textbook of So‑
cial Psychology. New York: McGraw Hill Book Company.
MacKinnon D.W. (1975): IPAR’s Contribution to the Conceptualization and Study of Cre‑
ativity. In: Taylor I.A., Getzels J.W. (eds.): Perspectives in Creativity. Chicago: Aldine.
Mendecka G. (1993): Cechy środowiska rodzinnego a efektywność rozwoju zdolności twór‑
czych. W: Bańka A., Derbis R. (red.): Myśl psychologiczna w Polsce Odrodzonej. Efektyw‑
ność działań człowieka. Częstochowa: WSP. Poznań: UAM.
Mendecka G. (1995): Characteristics of Father and Development of Creativity in Their Sons.
European Journal for High Ability, 6, s. 91—99.
Mendecka G. (1996): Attitudes of Parents and Development of Creativity. In: Croppley A.J., Dehn D. (eds.): Fostering the Growth of High Ability: European Perspectives. New Jersey:
Ablex Publishing Corporation Norwood.
Mendecka G. (2003): Środowisko rodzinne w percepcji osób aktywnych twórczo. Częstocho‑
wa: WSP.
Mendecka G. (2009): Ojciec a twórczy rozwój dziecka. W: Popek S., Bernacka R.E., Domań‑
ski C., Gawda B., Turska D., Zawadzka A. (red.): Psychologia twórczości — nowe hory‑
zonty. Lublin: UMCS.
Nęcka E. (2001): Psychologia twórczości. Gdańsk: GWP.
Niemczuk A. (2008): Konformizm contra nonkonformizm. Analiza filozoficzna. W: Bernacka R.E. (red.): Niezależni i ulegli. Studia o nonkonformizmie. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Nosal C.S. (1993): Diagnoza typów umysłu. Warszawa: PWN.
Nowak E. (2008): Konformiści i nonkonformiści jako wyborcy. Analiza postaw i zachowań wobec kampanii politycznych. W: Bernacka R.E. (red.): Niezależni i ulegli. Studia o non‑
konformizmie. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Oniszczenko W. (1997): Kwestionariusz Temperamentu EAS A. Bussa i R. Plomina. Podręcz‑
nik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Popek S. (1989): Kwestionariusz Twórczego Zachowania KANH. Lublin: UMCS.
Popek S. (2000): Kwestionariusz Twórczego Zachowania KANH. Lublin: UMCS.
Popek S. (2001): Człowiek jako jednostka twórcza. Lublin: UMCS.
Popek S. (2004): Konformizm — nonkonformizm jako osobowościowy mechanizm kształtu‑
jący przemienność stosunków społeczno ‑ustrojowych. W: Popek S., Bernacka R.E., Do‑
mański C., Gawda B., Turska D. (red.): Twórczość w teorii i praktyce. Lublin: UMCS.
Schwartz S.H. (1992): Univesals in the content and structure of values; Theoretical advan‑
ces and empirical test in 20 countries. Advances in Experimental Social Psychology, 25, s. 1—65.
Siek S. (1995): Wybrane metody badania osobowości. Warszawa: ATK.
Strelau J. (1998): Psychologia temperamentu. Warszawa: PAN.
Strzałecki A. (1969): Wybrane zagadnienia psychologii twórczości. Warszawa: PWN.
Strzałecki A. (1989): Twórczość a style rozwiązywania problemów praktycznych. Ujęcie prak‑
seologiczne. Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk—Łódź: Zakład Narodowy im.
Ossolińskich.
Turska D. (2006): Skuteczność ucznia. Lublin: UMCS.
Tychmanowicz A. (2008): Konformizm i nonkonformizm a wartości. W: Bernacka R.E. (red.):
Niezależni i ulegli. Studia o nonkonformizmie. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Tyszkowa M. (1990): Aktywność dzieci i młodzieży. Warszawa: PWN.
Wróblewska M. (2008): Poziom dojrzałości emocjonalnej i społecznej a nonkonformizm. W:
Bernacka R.E. (red.): Niezależni i ulegli. Studia o nonkonformizmie. Toruń: Wydawnic‑
two Adam Marszałek.