Z przeprowadzonych badań wynika, że szanse młodych osób na zatrudnienie są ogra-niczone przez liczne bariery zarówno o charakterze strukturalnym (trudna sytuacja na rynku pracy, niedostatki sytemu edukacji i poradnictwa zawodowego, istnienie pułapki świadczeniowej), środowiskowym (niechętne postawy pracodawców, ograniczający wpływ najbliższej rodziny), jak i indywidualnym (ograniczenia wynikające ze stanu zdrowia i rodzaju niepełnosprawności, bierność zawodowa, niski poziom i nieodpowiedni ro-dzaj wykształcenia i przygotowania zawodowego). Zaprezentowane w tekście badania wskazują na duże znaczenie czynników społeczno-demograficznych, szczególnie cha-rakteru i stopnia niepełnosprawności, poziomu i rodzaju wykształcenia oraz wielkości miejsca zamieszkania. Trudna sytuacja młodych osób niepełnosprawnych na rynku pracy jest pogłębiana przez obawy, a nawet niechęć pracodawców. Dużym problemem jest także niedopasowanie oferty szkół (szczególnie zawodowych szkół specjalnych) do
39 W1, pracownik urzędu wojewódzkiego; W15, doradca ds. osób niepełnosprawnych w powiatowym centrum pomocy rodzinie.
40 W15, doradca ds. osób niepełnosprawnych w powiatowym centrum pomocy rodzinie.
41 W12, pracownik organizacji pozarządowej działającej na rzecz osób z niepełnosprawnością inte-lektualną.
potrzeb lokalnego rynku pracy. Wciąż istotną barierą osłabiającą poszukiwanie pracy jest tzw. pułapka świadczeniowa, która pokazuje, że w wielu przypadkach działania na rzecz podjęcia pracy lub jej podjęcie – nawet na krótki czas – są ryzykowne, ponieważ mogą spowodować utratę renty lub innych świadczeń społecznych. Istotnym czynnikiem jest także rola najbliższej rodziny i jej nastawienie do podjęcia pracy przez młodego niepełnosprawnego członka rodziny.
Opisywane czynniki mają charakter wielowymiarowy, część z nich warunkowana jest rozwiązaniami na poziomie regionalnym, część wynika z rozwiązań wprowadzonych na poziomie krajowym. Podkreślenia wymaga fakt, że w Polsce brakuje spójnego systemu aktywizacji zawodowej młodych osób niepełnosprawnych – młode osoby niepełno-sprawne rzadko postrzegane są jako grupa wymagająca szczególnych form wsparcia – stosowane instrumenty skierowane są zazwyczaj albo do ogółu osób niepełnosprawnych, albo do ogółu osób bezrobotnych. Ponadto, do rzadkości należą sytuacje, w których działania aktywizacyjne poprzedzone są rzetelną analizą potrzeb osób niepełnospraw-nych. Wszystko to sprawia, że aktywność ekonomiczna młodych niepełnosprawnych wydaje się w niewielkim stopniu zależeć od działań instytucji rynku pracy, samorządów lokalnych czy innych podmiotów lokalnych, deklarujących działania wspierające proces aktywizacji zawodowej niepełnosprawnych.
Wśród młodych osób niepełnosprawnych są takie, które mają poważne problemy zdrowotne i potrzebowałyby szczególnego wsparcia w podjęciu zatrudnienia lub nie mo-głyby podjąć go wcale. Jest jednak również duża grupa osób, które momo-głyby podjąć pracę, a mimo to pozostają bierne zawodowo. Osoby te (niepracujący i nieposzukujący pracy stanowili ok. 33% badanych) przed podjęciem pracy powstrzymywały przede wszystkim obawy o utratę renty, przeświadczenie o braku możliwości znalezienia odpowiedniej pracy, negatywne nastawienie rodziny, niewiedza dotycząca rynku pracy i metod jej poszukiwa-nia. Do tych osób w szczególności powinny zostać skierowane programy aktywizacyjne, szczególnie że poziom wiedzy niepełnosprawnej młodzieży o swoich prawach na rynku pracy i możliwościach otrzymania wsparcia jest na bardzo niskim poziomie42.
Bibliografia
Barczyński, Andrzej i Piotr Radecki. 2008. Identyfikacja przyczyn niskiej aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych. Raport z badań. Warszawa: KIG-R.
Bartkowski, Jerzy, Ewa Giermanowska, Agnieszka Kumaniecka-Wiśniewska i Ewa Zakrzewska--Manterys. 2007. Wnioski i rekomendacje. W: E. Giermanowska (red.). Młodzi niepełno-sprawni o sobie. Rodzina, edukacja, praca. Warszawa: Instytut Spraw Publicznych, s. 163–174.
42 Wśród badanych młodych niepełnosprawnych mieszkańców Podkarpacia zdecydowana większość (77,6%) nie znała przepisów prawnych dotyczących praw osób niepełnosprawnych, zaś 68,7% nie znało instytucji wspierających młode osoby niepełnosprawne na rynku pracy.
Brzezińska, Anna Izabela i Konrad Piotrowski. 2008. Aktywność zawodowa osób z ograniczeniem sprawności – wyznaczniki społeczno-demograficzne i osobowościowe. Warszawa: Wydawnictwo SWPS „Academica”.
Brzezińska, Anna Izabela, Radosław Kaczan i Piotr Rycielski. 2010. Model czynników warunkują-cych niepodejmowanie pracy przez osoby z ograniczeniami sprawności. „Polityka Społeczna”, 1, [numer spec. Diagnoza potrzeb i podstawy interwencji społecznych na rzecz osób z ogranicze-niami sprawności], s. 40–42.
Brzezińska, Anna Izabela, Radosław Kaczan, Konrad Piotrowski, Kamil Sijko, Piotr Rycielski i Dorota Wiszejko-Wierzbicka. 2008. Uwarunkowania aktywności zawodowej osób z ograni-czeniami sprawności: czynniki społeczno-demograficzne. „Nauka” 1, s. 129–150.
Eichhorst, Werner, Michael J. Kendzia, Jonathan Benjamin Knudsen, Mette Okkels Hansen, Barbara Vandeweghe, Ingrid Vanhoren, Eva Rückerti Bernd Schulte. 2010. The mobility and integration of people with disabilities into the labour market. IZA research report no. 29, Bonn: IZA.
Eurofound. 2010. Active inclusion of young people with disabilities or health problems. Background paper. http://www.eurofound.europa.eu/sites/default/files/ef_files/pubdocs/2010/13/en/1/
EF1013EN.pdf (dostęp: 30.06.2015).
Gąciarz, Barbara, Antonina Ostrowska i Włodzimierz Pańków. 2008. Integracja społeczna i ak-tywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych zamieszkałych w małych miastach i na terenach wiejskich – uwarunkowania sukcesów i niepowodzeń. Warszawa: Instytut Filologii i Socjo-logii PAN.
Giermanowska, Ewa. 2007. Znaczenie pracy w życiu młodzieży niepełnosprawnej. W: E. Gierma-nowska (red.). Młodzi niepełnosprawni o sobie. Rodzina, edukacja, praca. Warszawa: Instytut Spraw Publicznych, s. 81–109.
Giermanowska, Ewa. 2009. Postrzeganie niepełnosprawnych pracowników i uwarunkowania ich za-trudnienia a zarządzanie personelem w organizacjach. W: B. Gąciarz i E. Giermanowska (red.).
Zatrudniając niepełnosprawnych. Wiedza, opinie i doświadczenia pracodawców. Warszawa:
Instytut Spraw Publicznych, s. 63–100.
GUS. 2012. Raport z wyników. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011. Warszawa:
Główny Urząd Statystyczny.
GUS.2013a. Ludność i gospodarstwa domowe. Stan i struktura społeczno-ekonomiczna. Część I. Lud-ność. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.
GUS.2013b. Aktywność ekonomiczna ludności Polski. I kwartał 2013 r. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.
Kumaniecka-Wiśniewska, Agnieszka i Ewa Zakrzewska-Manterys. 2007. Rola rodziny i przyjaciół w życiu społecznym młodych osób niepełnosprawnych. W: E. Giermanowska (red.). Młodzi niepełnosprawni o sobie. Rodzina, edukacja, praca. Warszawa: Instytut Spraw Publicznych, s. 29–56.
Kutyło, Łukasz, Piotr Stronkowski, Irena Wolińska i Małgorzata Zub. 2009. Bariery i możliwości integracji zawodowej osób niepełnosprawnych w województwie podkarpackim. Raport z badań.
Warszawa: WYG International.
Leszczewska, Krystyna. 2010. Aktywność ekonomiczna regionów peryferyjnych. „Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy” 17, s. 215–225.
Majewski, Tadeusz. 1995. Rehabilitacja zawodowa osób niepełnosprawnych. Warszawa: CBRON.
Pentor Research International. 2009. Badania wpływu i kierunku wykształcenia na aktywność za-wodową osób niepełnosprawnych. https://www.pfron.org.pl/ftp/dokumenty/Badania_i_analizy/
Raport_CZESC_1z6_final.pdf (dostęp: 15.03.2015).
Piocha, Stanisław i Emilia Nadolna. 2009. Zatrudnienie osób niepełnosprawnych jako forma reha-bilitacji zawodowej. „Zeszyty Naukowe PK IEiZ” 13, Koszalin, s. 127–140.
Piotrowski, Konrad. 2010. Wkraczanie w dorosłość. Tożsamość i poczucie dorosłości młodych osób z ograniczeniami sprawności. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Poliwczak, Iwona. 2007. Wyrównywanie szans osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Warszawa:
KIG-R.
Rutkowska, Elżbieta i Dorota Filipek. 2008. Praca zawodowa osób niepełnosprawnych jako element rehabilitacji kompleksowej. W: M. Piasecki i J. Śliwak (red.). Wybrane zagadnienia z aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Lublin: Norbertinum, s. 69–78.
Rutkowska, Elżbieta i Justyna Rakowska. 2008. Bariery w aktywizacji zawodowej osób z niepełno-sprawnością. W: M. Piasecki i J. Śliwak (red.). Wybrane zagadnienia z aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Lublin: Norbertinum, s. 27–36.
Slany, Krystyna. 2014. Osoby niepełnosprawne w świetle Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 r. – wybrane aspekty. „Niepełnosprawność” 2(11), s. 44–62.
Urząd Statystyczny w Rzeszowie. 2014. Rocznik statystyczny województwa podkarpackiego 2014.
Rzeszów: Urząd Statystyczny.
Ustawa z dnia 30 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o rencie socjalnej (Dz. U. 2011 r., nr 224, poz.
1338).
Walawender, Paweł. 2008. Specyficzne cechy rynku pracy na Podkarpaciu. W: M. Malikowski (red.).
Społeczeństwo Podkarpacia w badaniach rzeszowskiego ośrodka socjologicznego. Rzeszów:
Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, s. 385–398.
Wojewódzki Urząd Pracy w Rzeszowie. 2012. Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie podkarpackim w I półroczu 2012 roku. Rzeszów: Wojewódzki Urząd Pracy.
FACTORS WHICH SHAPE THE PROFESSIONAL ACTIVITY OF YOUNG DISABLED PERSONS
ON THE EXAMPLE OF THE PODKARPACIE PROVINCE summAry
The article raises the issue of the low labour market participation of young disabled people (the employment rate for this group is half than the case of young people in general). Its aim is to identify and analyse the main factors influencing the level of economic activity of young disabled people. The article contains an analysis of the basic
statistical data on the population of young disabled people and their economic activity in Poland and the Podkarpacie region. The discussion of the factors affecting the level of labour market participation of young disabled people was based on the results of the research conducted by the author, which focused on the situation of this group in the labour market in the Podkarpacie region. The research was quantitative (surveys with young people with disabilities) and qualitative (in-depth interviews with representatives of public institutions, NGOs and employers). The article discusses the importance and influence of factors such as: the potential of the local labour market, socio-demographic factors and factors related to disability, the level and type of education, attitudes of employers, factors associated with the so-called ‘benefit trap’ and the role of the fam-ily in making decisions about labour market participation of young disabled people.
keywords: young disabled people, labour market participation, Podkarpacie region, barriers to labour market participation
63 Wyższa Szkoła Rehabilitacji w Warszawie