• Nie Znaleziono Wyników

Zakres przedmiotowy prawa człowieka do zdrowia

W dokumencie PRAWO DO ZDROWIA (Stron 180-183)

2. prawo człowieka do zdrowia w krajowym systemie ochrony praw

2.1. treść i zakres substancji chronionej

2.1.1. Zakres przedmiotowy prawa człowieka do zdrowia

prawo do zdrowia, zawarte w art. 68 ust. 1, będące konsekwencją normy wyrażonej w art. 38 Konstytucji rp, choć przez niektórych autorów określa-ne jest miaokreśla-nem zapowiedzi konstytucyjokreśla-nej o charakterze bezroszczeniowym, nie ogranicza się do wyznaczenia reguł ogólnych, czyli zapewnienia tzw.

standardu minimalnego możliwości uzyskania określonych gwarancji od państwa w celu zabezpieczenia możliwości naruszenia tego dobra80. Dla-tego też przeważa pogląd, że w odniesieniu do prawa do zdrowia, „ujęcia konstytucyjne i ustawowe są charakterystyczne dla państw oferujących bez-płatną publiczną opiekę zdrowotną”. powyższe stwierdzenie może budzić uzasadnioną konfuzję, czy aspekt socjalny nie pochłonie i nie przesłoni istoty tego prawa, aktualizującego się najpełniej w wolnościowym wymiarze osobistym. Z subiektywnej natury prawa do zdrowia, „zawierającego rów-nież inne elementy wpływające na stan zdrowia”, należy przecież wywieść obiektywny nakaz podejmowania przez władze publiczne takich działań, jakie są konieczne do należytej ochrony i zapewnienia realizacji tego prawa, w wymiarze prewencji, protekcji i promocji, zgodnie ze standardami eKpS81.

przedmiotem prawa do zdrowia nie jest jakiś szerzej nieokreślony na gruncie konstytucji „stan zdrowia”, ale możliwość żądania przez jednostkę stworzenia takiej sfery życia, w której ramach możliwe jest nieskrępowane

77 Wyrok tK z 9 lipca 2009 r., sygn. SK 48/05 (Dz.U. z 2009 r. Nr 114, poz. 956).

78 p. Brzeziński, op. cit., s. 49; H. Zięba-Załucka, op. cit., s. 44.

79 Uchwała Senatu rzeczypospolitej polskiej z 5 czerwca 1997 r. w sprawie stanu zdro-wia Narodu polskiego (M.p. z 1997 r. Nr 36, poz. 341),

80 W. Mącior, Prawo człowieka do ochrony zdrowia w ujęciu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, „roczniki Nauk prawnych” 2007, z. 2, s. 55-63. W tym sensie prawo do zdrowia zawarte w art. 68 ust. 1 Konstytucji rp może być uznawane za superfluum w odniesieniu do regulacji zawartej w art. 38 Konstytucji rp.

81 Zob.: J. Kapelańska-pręgowska, op. cit., s. 12; Zob. rekomendacja z 2009 r., s. 9.

W świetle tej teorii każdy zamach na zdrowie jednostki stanowi uszczerbek w zdrowiu, przekładający się na mniejsze szanse dożycia lat w pełnym zdrowiu.

realizowanie swoich potrzeb zdrowotnych, wolnych od ograniczeń i zama-chów ze strony osób trzecich. Ochrona zdrowostanu może być realizowana za pomocą środków, które służą ochronie życia, integralności fizycznej i psy-chicznej jednostki, nie tylko poprzez zapewnienie jej swobody korzystania z tego dobra (ujęcie negatywne), ale także poprzez działania o charakterze pozytywnym, przy czym do zadań władzy publicznej należy „stanie na straży przyznanych już jednostce uprawnień”82. prawo do zdrowia stano-wi obostano-wiązek władz publicznych realizowanych w trzech sferach, zgodnie z kryterium „pojemności regulacji”, na trzech płaszczyznach: prewencji, protekcji i promocji, nie można jej w żaden sposób ograniczać do kompo-nentu „opieki zdrowotnej”, która na gruncie systemu krajowego stanowi signum specificum83.

Z pozoru tylko prawo do zdrowia nie powinno się znaleźć w katalogu

„wolności i praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych”. Jako modal-ne dobro człowieka wpływa na treść przyznamodal-nego uprawnienia, zwłaszcza w kontekście tych jego praw, które można i należy realizować w społeczeń-stwie. teza ta znajduje odzwierciedlenie w art. 68 ust. 2-5 Konstytucji rp, regulacji zawierającej przepisy „zróżnicowane zarówno co do treści, jak i formułowania norm prawnych”84. przepisy te mają charakter wybitnie instrumentalny i zawierają wtórne wobec art. 68 ust. 1 obowiązki w celu jak najpełniejszej ochrony zdrowia ludzkiego85.

celem powyższej regulacji jest, w pierwszej kolejności, zapewnienie bez-pieczeństwa zdrowotnego jednostce poprzez całkowite ograniczenie lub też możliwą eliminację potencjalnych zagrożeń dla zdrowia. W tym sensie moż-na mówić o prawie do zdrowia w sensie negatywnym, które będąc skuteczne erga omnes, przybiera postać uprawnienia o charakterze bezwzględnym.

podobnie jak w systemach uniwersalnym i regionalnym uzasadnione staje się łączne dochodzenie prawa do zdrowia z innymi prawami. W zależności od rodzaju treści substancji chronionej danego prawa ich realizacja może odbywać się na płaszczyźnie zabezpieczonej przez prawo karne (zwłaszcza art. 38-43 Konstytucji rp), prawo cywilne (zwłaszcza art. 47-48, art. 51 Konstytucji rp), jak i przewidzianej przez normy prawa administracyjnego (zwłaszcza art. 57-63 Konstytucji rp). W tym sensie ochrona prawna nie

82 Wyrok tK z 28 lipca 2014 r., sygn. K 16/12 (Dz.U. z 2014 r. poz. 1051).

83 Zob. wyrok tK z 1 września 2006 r., sygn. SK 14/05 (Dz.U. z 2006 r. Nr 164, poz.

1166).

84 p. Winczorek, op. cit., s. 91. Wydaje się jednak, że na gruncie poprzednio obowią-zującego stanu prawnego rozwiązania rangi konstytucyjnej bardziej odzwierciedlały ideę zawartą w MppGSiK i realizowały także przez WHO. także prawo do zdrowia zawarte w art.

66 projektu Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego w wersji z 16 stycznia 1997 r.

lepiej oddawały ideę WHO. Zob.: D. Górecki, op. cit., s. 119.

85 M. piechota, Konstytucyjne prawo do ochrony zdrowia jako prawo socjalne i prawo podstawowe, „roczniki Administracji i prawa” 2012, nr 12, s. 96.

ma charakteru substancjonalnego, ale przymiot formalny i „normy prawa są jedynie środkiem, przy pomocy którego może być osiągnięty cel prawa podmiotowego”86.

Zasadniczym przedmiotem prawa do zdrowia jest obowiązek protekcji, czyli zachowania zdrowia ludzkiego, którego egzemplifikacją są gwarancje wyrażone w art. 68 ust. 2 i 3 Konstytucji. Oba przepisy zawierają gwarancje w zakresie możliwości przyznania jednostce prawa do utrzymania swojego zdrowia w stanie niepogorszonym, „adekwatnym do wieku osoby i stanu zdrowia w momencie, jaki uznaje się za punkt odniesienia do oceny tego stanu zdrowia”. W ten sposób, w wymiarze protekcji, jednostka uzyskuje także prawo do rozwiązań prawnych pozwalających na wykrycie i elimina-cję faktorów szkodzących jego zdrowiu (np. wyeliminowanie dymu tyto-niowego ze sfery publicznej) przez zapewnienie odpowiednich rozwiązań instytucjonalnych, w ramach określonego systemu bezpieczeństwa państwa, w tym systemu zdrowotnego, w którym uczestniczyć mogą zarówno pod-mioty publiczne, jak i prywatne87. Wtórnym obowiązkiem jest ustanawianie i realizowanie przez władze programów zdrowotnych jako części polityki zdrowotnej państwa, w których ramach jednostka ma prawo uczestniczyć na zasadzie dobrowolności.

Konstytucja zapewnia jednostce określone środki dopuszczające doma-gania się objęcia ochroną zdrowia, co pozwala na zachowanie fizycznego i psychicznego dobrostanu w wymiarze społecznym i duchowym. Nieza-leżnie od dość szerokiego, konstytucyjnie nakreślonego prawa do zdrowia, jednostka na gruncie prawa krajowego nie uzyskała bynajmniej „prawa do bycia zdrowym”. tK uznał, że „konstytucyjne prawo obywateli do ochro-ny zdrowia [...] nie może być rozumiane jako całkowite zdjęcie z obywateli troski o ochronę zdrowia, zwolnienie ich z przezorności, zapobiegliwości i oszczędności oraz przeniesienie na państwo całego ryzyka niekorzystnych dla obywatela zdarzeń. Wysiłek państwa może się koncentrować – i nie bę-dzie to sprzeczne z konstytucją – przede wszystkim na zapobieganiu, a jeżeli już się zdarzą, to na rekompensowaniu skutków takich zdarzeń, które są na tyle dotkliwe dla obywatela, że zawodna okazała się jego własna przezor-ność i zapobiegliwość”88. Z drugiej strony trudno uznać, aby możliwe było pozostawienie człowieka w sytuacji poważnego zagrożenia jego zdrowia i życia, niezależnie od tego, czy legitymuje się polskim obywatelstwem bądź też czy znajduje się poza systemem ubezpieczenia zdrowotnego bez

zapew-86 p. Witkowski, Prawo do ochrony zdrowia jako publiczne prawo podmiotowe, [w:] Praw-no-ekonomiczne aspekty ochrony zdrowia, red. M. Urbaniec, p. Stec, częstochowa 2010, s. 16.

87 Wyrok tK z 10 grudnia 2013 r., sygn. U 5/13, OtK Seria A z 2013 r. Nr 9, poz. 136.

88 Orzeczenie tK z 19 listopada 1996 r., sygn. K 7/95.

nienia mu odpowiedniej pomocy89. Adresatem finalnym prawa do ochrony zdrowia jako podmiotu zobowiązanego w pierwszej kolejności są „władze publiczne”, czyli „wszelkie podmioty, organy i instytucje o państwowym lub samorządowym charakterze, które sprawują kompetencje władcze bądź w sprawowaniu tych kompetencji uczestniczą”90.

2.1.2. prAWO cZŁOWieKA DO ZDrOWiA

W dokumencie PRAWO DO ZDROWIA (Stron 180-183)