Streszczenie: Celem artykułu jest ukazanie działalności instytucji parabankowych na polskim rynku usług bankowych. Instytucje tego typu znajdują odzwierciedlenie wszędzie tam, gdzie banki nie chcą podejmować czynności lub nie uwzględniają atrakcyjności niszy rynkowej skutecznie uzupełnianej przez instytucje pozabankowe. Jednak w korzystaniu z usług parabanków istnieje pewna bariera, która powoduje niechęć potencjalnych klientów do parabanków. Klienci instytucji parabankowych to osoby, które są zmuszeni do skorzystania z ich usług z powodu restrykcyjnych wymogów udzielania kredytów przez banki. Osoby takie są wykluczone finansowo.
Z przeprowadzonych badań ankietowych wynika, że ludzie niechętnie korzystają z usług oferowanych przez parabanki, ponieważ nie są one wiarygodne w przeciwieństwie do banków.
Słowa kluczowe: instytucje parabankowe, system bankowy, usługi finansowe.
Wprowadzenie
Działalność instytucji parabankowych stanowi pewną formę załącznika oraz dopełnienia funkcjonowania systemu bankowego na rynku oferującym usługi finansowe.
Wzrost poziomu restrykcyjności instytucji bankowych wobec klientów, która dotyczy polityki udzielania kredytów wywołuje znaczne zainteresowanie w pozyskiwaniu środków pieniężnych potrzebnych do codziennej egzystencji poprzez instytucje parabankowe. Z drugiej zaś strony w kategorii oszczędzania oraz inwestowania środków finansowych parabanki przedstawiają o wiele atrakcyjniejszą stopę zwrotu z inwestycji w przeciwieństwie do rynkowych. Taka oferta zachęca potencjalnych klientów do lokowania swojego kapitału w instytucjach parabankowych.
Instytucje parabankowe - pojęcie, rodzaje i funkcje
Ministerstwo Finansów za instytucje parabankowe uważa wszystkie te podmioty, które nie są instytucjami bankowymi w rozumieniu prawa bankowego1, lecz wykonują czynności podobne do czynności bankowych. Natomiast Ministerstwo Finansów zastrzega:
,,Określenie „parabank" należy odnosić jedynie do tych podmiotów, które prowadzą swoją działalność legalnie (w granicach prawa), tj. nie łamią przepisów prawa zakazujących wykonywania określonych usług finansowych bez stosownego zezwolenia i nadzoru2''.
1 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz.U. 1997 nr 140 poz. 939).
2 Instytucje parabankowe, Ministerstwo Finansów, http://www.mf.gov.pl/ministerstwo-finansow/dzialalnosc/rynek-finansowy-w-polsce/instytucje
parabankowe; jsessionid = 401B3A74757867 CD F08B54E E16670C73, stan na dzień 05.04.2016.
88 Instytucje parabankowe to instytucje finansowe, które wykonują czynności substytucyjne do czynności oferowanych przez banki. Czynności te polegają na oferowaniu usług finansowych podobnych do tych, które wykonują instytucje bankowe.
Działalność parabanków nie jest objęta wymogami kapitałowymi ani ostrożnościowymi jakie nakłada prawo bankowe.3 Parabanki mają sporo uprawnień finansowych, ekonomicznych oraz prawnych, dzięki temu ich pozycja na rynku usług finansowych może się umacniać w stosunku do banków. Dla banków stają się konkurencją m.in. w przyjmowaniu środków finansowych czy realizacji płatności.4
Według W. Srokosza ,,Parabanki to podmioty rynku finansowego (postrzeganego jako rynek usług finansowych), które – nie będąc bankami – wykonują, na podstawie ustaw szczególnych wobec ustawy – Prawo bankowe, czynności bankowe sensu stricto (przewidziane w art. 5 ust. 1 pr. bank.) oraz (lub), już bez upoważnień ustawowych, wykonują czynności bankowe sensu largo (wymienione w art. 5 ust. 2 pr. bank.), w szczególności udzielając pożyczek5''.
Instytucje parabankowe dzielą się na dwie podstawowe grupy. Do pierwszej grupy zaliczyć należy parabanki, które podlegają licencjonowaniu oraz nadzorowi bankowemu, stanowią one tzw. grupę nadrzędną. Są to m.in. kasy oszczędnościowo-zapomogowe, komunalne kasy kredytowe, budowlane kasy oszczędności, spółki inwestycyjne, spółki finansowe oraz konglomeraty finansowe. Druga grupa zawiera instytucje parabankowe działające na podstawie innych przepisów niż określa to prawo bankowe, nie są licencjonowane oraz nie podlegają nadzorowi bankowemu. Do niej zaliczamy m.in.
Narodowe Fundusze Inwestycyjne, kasy budowlano-pożyczkowe, spółdzielnie kredytowe, kasy mieszkaniowe, firmy factoringowe, firmy leasingowe, firmy informatyczne, doradcze oraz kantory wymiany walut.
Instytucje parabankowe pełnią wiele ważnych funkcji zarówno w systemie finansowym jak i całej gospodarce. Dzielą się na dwie grupy:
1. Funkcje o charakterze ekonomicznym:
funkcja pożyczkowo-kredytowa (finansująca) - dostarczanie klientom kapitału obcego oprocentowanego w postaci pożyczek, zamiennie do kapitału bankowego;
funkcja płatnicza - czyli dokonywanie płatniczych zleceń konsumentów;
funkcja depozytowo-inwestycyjna (lokacyjna) - gromadzenie środków klientów w celu osiągnięcia jak największych zysków (rentowności);
funkcja doradcza - świadczenie usług o charakterze doradczym, konsultacyjnym podmiotom indywidualnym jak i gospodarczym;
3 B. Domańska-Szaruga, A.. M. Rak .,Wykluczenie kredytowe jako istotny czynnik rozwoju instytucji parabankowych, ''Zarządzanie i Finanse '' 2013 nr 2.1, s. 85-95.
4 G. Kotliński, K. Waliszewski (red.), Instytucje parabankowe na rynku usług bankowych w Polsce, CeDeWu, Warszawa 2012, s. 56.
5 W. Srokosz, Instytucje parabankowe w Polsce, Wolters Kluwer, Warszawa 2011, s. 78.
89
funkcja gwarancyjna i poręczeniowa - to udzielanie gwarancji i poręczeń, które są niezbędne do pozyskania kontraktu.6
Rysunek 1. System instytucji parabankowych w Polsce
Źródło: opracowanie własne na podstawie P. Masiukiewicz, Regulacje a ryzyko shadow banking w Polsce, „Zarządzanie i Finanse” 2012, nr 4 s. 12.
Funkcje o charakterze społecznym:
zapobieganie wykluczeniu finansowemu i społecznemu;
stosowanie polityki CSR ( Społeczna Odpowiedzialność Biznesu);
zapewnienie społeczeństwu dostępu do kapitału pożyczkowego, która z powodu braku zdolności kredytowej, złej historii kredytowej nie korzysta z tradycyjnych usług bankowych;
6 G. Kotliński, K. Waliszewski (red.), Instytucje parabankowe na rynku usług...,op. cit., s. 69.
firmy pożyczkowe SKOK Kasa Krakowa SKOK
firmy
90
dostarczanie informacji o charakterze ekonomicznym, finansowym na temat instrumentów i rynków finansowych;
rozwijanie świadomości finansowej.7 Działalność instytucji parabankowych
Instytucje parabankowe należą do takich instytucji, które wykonują usługi finansowe zbliżone do czynności bankowych. Mogą również świadczyć usługi własne pod warunkiem, że są bezpośrednimi dostarczycielami środków pieniężnych pozyskanych od klientów oraz pełnić rolę pośredników pomiędzy biorcami i dawcami kapitału. Zakres czynności jakie wykonują parabanki skupia się na obszarach działalności tradycyjnych banków komercyjnych, które polegają na:
przyjmowaniu wkładów tzw. depozytów,
udzielaniu pożyczek (zarówno konsumenckich jak i dla gospodarstw),
dokonywaniu rozliczeń pieniężnych,
nabywaniu udziałów i wierzytelności,
zakontraktowaniu umów leasingowych,
wydawaniu kart i czeków podróżnych,
obrocie zagranicznymi płatniczymi środkami na własny rachunek lub na zlecenie klienta,
obrocie na własny rachunek papierami wartościowymi,
obrocie instrumentami pochodnymi, kontraktami terminowymi, opcjami na zlecenie klienta lub rachunek własny,
doradztwie w strukturze kapitałowej, fuzji oraz przejęć danej jednostki,
zarządzanie portfelem papierów wartościowych.8 Cechy instytucji parabankowych:
przyjmowanie lokat i składanie obietnic, które dotyczą wysokiego oprocentowania w porównaniu do instytucji bankowych;
działalność parabanków prowadzona jest w formie spółek prawnych z ograniczoną odpowiedzialnością;
unikanie przez parabanki określenia typu ,,bank'', a posługiwanie się nazwą ,,holdingi finansowe'', ,,konsorcja kapitałowe''.9
7 Ibidem s. 69.
8 D. Korenik, Konkurencyjność i konkurencja banków polskich od lat dziewięćdziesiątych XX w.(rynek klientów indywidualnych i gospodarczych), Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2002, s. 107.
9 P. Chorobot, B. Gadecki. "Prawnokarne aspekty funkcjonowania szarej strefy bankowości, tzw.
parabanków." Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego 6.10 .2014.
91 Tabela 1. Podstawowe różnice pomiędzy bankiem a para bankiem
INSTYTUCJE BANKOWE INSTYTUCJE PARABA KOWE
– skomplikowana kwestia dotycząca procesu zaciągania pożyczki; - wiele formalności
– należy okazać zaświadczeniem o dochodach i posiadanej pracy
– nie są kontrolowane przez Komisję Nadzoru Finansowego, działają na podstawie przepisów Kodeksu
Marketing to sposób zarządzania, planowania, rozpoznawania oraz zaspokajania potrzeb klienta, w którym najważniejsze znaczenie odgrywa zwiększenie zadowolenia, satysfakcji klienta z oferowanych usług lub produktów. Celem przedsiębiorstwa jest zdobywanie oraz utrzymywanie klientów. Marketing to sztuka sprzedaży usług i produktów jak i promocja, kreowanie oraz dostarczanie tych dóbr
ciągłe monitorowanie wartości dostarczanych na rynek dóbr i usług.10
Marketing stał się głównym filarem, który kształtuje odpowiednie relacje z konsumentami i otoczeniem na rynku usług finansowych. Polega on nie tylko na informowaniu oraz wspominaniu o usługach. Jest to proces bardziej złożony, który dotyczy kształtowania się popytu na usługi świadczone przez instytucje finansowe, powstawanie nowych, innowacyjnych usług oraz zdobywanie przewagi konkurencyjnej na rynku. Umiejętność stosowania odpowiednich instrumentów promocji jest kluczowym elementem marketingu. Cechy prowadzenia działalności marketingowej przez bank:
pozyskanie wiedzy o klientach banku w dziedzinie jakości świadczonych usług;
identyfikacja działań konkurencyjnych instytucji bankowych oraz instytucji świadczących usługi podobne do bankowych;
10 Definicja marketingu, www.gration.pl/firma-szkoleniowa-agencja-marketingowa/139-definicja-marketingu.html, stan na dzień 06.04.2016