• Nie Znaleziono Wyników

mechanizmy patofizjologii

Choć mogłoby się wydawać, że pole magnetyczne i komórki glejowe łączą dwa odmienne światy – fizyczny i chemiczny, istnieją pewne analogie w patogenezie OUN.

Wcześniej wspominany wapń może być największym

wro-26 Chronią one jednocześnie przed promieniowaniem jonizującym typu gamma

27 Tauryna, najliczniejszy aminokwas astrocytów. Działa jako neuromodula-tor hamujący, posiada również właściowości osmoregulacyjne.

28 ATP: źródło energii dla wszystkich żyjących komórek występujący obfi-cie w ich wnętrzu lub rzadko poza nimi.

29 Jony wapnia są środkiem przekazywania informacji ze świata zewnętrz-nego do komórki. Błony komórkowe nieustannie wypompowują wapń. Jego poziom na zewnątrz jest ok. 10 milionów razy wyższy niż we wnętrzu.

Propagacja sygnału wapniowego w sieci komórek astrocytarnych wynika z otwarcia kanałów jonowych przez glutaminian.

30 Oczywiście istnieją sieci neuronalne i glejowe o dużym znaczeniu, jed-nakże koordynatorem procesów umysłowych są sieci glejowo -neuronalne.

giem zdrowia i życia komórki31. Aktywacji stymulowanej przez pole magnetyczne i glej ulega receptor NMDA, który zwiększa napływ jonów wapnia i sodu do wnętrza komórki.

Napływ wapnia rozpoczyna kaskadę reakcji biochemicznych wewnątrz neuronów (stres oksydacyjny, rozkład cytoszkie-letu, dysfunkcja mikrotubul, agregacja białek komórkowych) prowadzących do ich śmierci. Nie zapominajmy, że podobne właściwości mogą wykazywać aminokwasy pobudzające32 w czasie ostrego niedotlenienia całego mózgowia lub jego

poszczególnych części [2, 15].

Pole magnetyczne bez ograniczeń przenika ciało czło-wieka. Tkanki o dużym uwodnieniu przejmują energię znacznie silniej niż tkanki o małej zawartości wody33. Proces ten praktycznie nie jest rejestrowany przez nasze zmysły34. Zagrożenia związane są z rosnącą liczbą sztucznych emite-rów pól. W latach 70. ubiegłego wieku Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization – WHO) informowała, że średnia gęstość mocy kosmicznego PEM docierającego do powierzchni Ziemi wynosiła 1,4 × 10–7 W/m2, natomiast poziom tła elektromagnetycznego pochodzącego ze źródeł sztucznych wynosiła 10−2 W/m235. Nasze mieszkania, domy, miejsca pracy stanowią swoistą dżunglę pól magnetycz-nych [7, 26, 30, 31].

W tabeli 2 zebrano dane o wartościach natężeń pól elek-trycznych generowanych w codziennym otoczeniu.

„W żadnym punkcie przestrzeni natężenie fal elektro-magnetycznych nie sumuje się do wartości niebezpiecznej”

uważa J. Bushberg z University of California w Davis, kie-rujący programami wpływu czynników fizycznych na zdro-wie [35]. Powinno nas to zatem uspokoić, ale…

Niskonapięciowe wyposażenie elektromagnetyczne stacji transformatorowych, przez które przepływa całko-wity prąd zasilający eksploatowane aktualnie urządzenia elektryczne jest źródłem najsilniejszego pola magnetycz-nego w życiu codziennym. Do 1995 r. możliwe było w Pol-sce lokalizowanie stacji transformatorowych w budynkach z pomieszczeniami przeznaczonymi na stały pobyt ludzi.

W pomieszczeniach takich indukcja pola wynosi najczęściej od kilku do kilkunastu µT i charakteryzuje się znacznymi zmianami w ciągu doby lub pór roku36. Z kolei sąsiedztwo elektroenergetycznych linii przesyłowych wysokiego napię-cia wiąże się z narażeniem na pole magnetyczne o średniej

31 Naukowo określa się go mianem „głównego mediatora cytotoksycznego uszkodzenia neuronów prowadzących do jego śmierci”.

32 Zależność między uwalnianiem kwasu glutaminowego i jonów wapnia działa na zasadzie dodatniej pętli sprzężenia zwrotnego.

33 Procentowa zawartość wody: istota szara (84%), istota biała (71%), płyn mózgowo -rdzeniowy (97%) [29].

34 Istnieje pewna grupa populacji (1–3%) z nadwrażliwością na pole magne-tyczne, którą można powiązać ze zmianami w płatach skroniowych i na po-graniczu skroniowo -potylicznym. W pewnych sytuacjach możliwe jest bez-pośrednie odczuwanie pól elektromagnetycznych. Przykładowo w silnych polach magnetycznych lub elektrycznych małych częstotliwości (kilkanaście do kilkudziesięciu Hz) człowiek może odczuwać wrażenia wzrokowe, tzw.

magnetofosfeny i elektrofosfeny. W impulsowych polach mikrofalowych możliwe jest odczuwania wrażeń słuchowych, tzw. zjawisko Frey’a [32, 33].

35 Zwiększenie zachorowalności na białaczki i guzy mózgowia u dzieci.

36 W zależności od obciążenia instalacji elektrycznej.

T a b e l a 2. Emitery pól codziennego użytku Źródło pola elektromagnetycznego Natężenie pola elektrycznego

(kV/m) Natężenie pola magnetycznego (A/m)

Pod liniami najwyższych napięć (220–400 kV) 1–10 0,8–40

Pod liniami najwyższych napięć (400 kV) w odległości 150 m poniżej 0,5 poniżej 4

Pod liniami wysokiego napięcia (110 kV) 0,5–4 poniżej 16

Pod liniami średniego napięcia poniżej 0,3 0,8–16

Na zewnątrz stacji wysokiego napięcia 0,1–0,3 poniżej 0,2

Pralka automatyczna (w odległości 30 cm) 0,13 0,2

Żelazko (w odległości 10 cm) 0,12 0,3

Monitor komputerowy (w odległości 30 cm) 0,2 0,1

Odkurzacz (w odległości 5 cm) 0,13 5

Maszynka do golenia (w odległości 3 cm) 0,7 12–1200

Suszarka do włosów (w odległości 10 cm) 0,8 4

Stacja bazowa telefonii komórkowej poniżej 0,007* poniżej 0,014*

*na podstawie obowiązujących w Polsce przepisów – w miejscach dostępnych dla ludności [34]

indukcji 0,4–0,5 µT i natężenie kilku kV/m37. W większości biur poziom indukcji wynosi 0,2 µT w transporcie kolejo-wym dochodzi do 10 µT. U ochotników poddanych bada-niom przy ekspozycji na pola o wartości indukcji 20 µT, natężenia pola elektrycznego 9 kV/m oraz częstotliwości 60 Hz obserwowano opóźnienie czasu reakcji [10, 36, 37].

Pola powyżej 10 µT może wywoływać zaburzenia widze-nia: błyski, zaburzenia kształtów38 [33].

Długotrwałe narażenie na sztuczne pola narusza granice tolerancji organizmu. Zagadnienie jest niezwykle istotne w aspekcie rozwijającego się mózgu, który wydaje się być najbardziej wrażliwy na wpływ pól. Iloczyn natężenia pola i czasu w nim przebywania (tzw. doza eskpozycyjna) wydaje się dobrą miarą przy szacowaniu efektów biologicznych czy skutków zdrowotnych.

Badania przeprowadzone na grupie pracowników obsłu-gujących terminale lotnicze39 (znacznie przekroczone gra-nice dozy) wykazały:

obniżenie aktywności kory mózgowej, – zaniki pamięci,

– szybkie męczenie się czynnościami umysłowymi, – stany neurosteniczne,

– nerwice.

–Zaobserwowano również negatywne zmiany w zapi-sach słuchowych potencjałach wywołanych [38]. Z dużą ostrożnością należy traktować wyniki badań wskazu-jące na wzrost zachorowania na chorobę Alzheimera40

37 Pole elektryczne pod linią wysokiego napięcia na wysokość 2 m nad po-wierzchnią ziemi przekracza wartości dopuszczalne.

38 Badania wykluczyły powstawanie tych wrażeń na skutek pobudzenia cen-trów wzrokowych w płatach potylicznych.

39 Pracujących w miejscach silnej ekspozycji na PEM wysokich częstotli-wości.

40 Istotą choroby Alzheimera jest powstawanie blaszek beta -amyloidu (któ-ry w warunkach fizjologicznych usuwane są przez mikroglej) co prowadzi do niszczenia neuronów i dróg łączności w mózgu. Występuje zaburzenie transmisji cholinergicznej ze zmniejszeniem liczby neuronów cholinergicz-nych, serotoninergicznego, dopaminergicznego oraz glutaminergiczne.

(Alzheimer Disease – AD) u osób eksponowanych na sie-ciowe pola magnetyczne; w niektórych zaobserwowano wzrost ryzyka zachorowania na AD u mężczyzn, których praca związana była z ekspozycją PEM, nie wykazano tego u kobiet pracujących w takich samych warunkach (podobna sytuacja miała miejsce w przypadku analizy w oparciu o średnią życiową dawkę sieciowego pola magne-tycznego). W niektórych badaniach nie zaobserwowano wzrostu ryzyka [33, 39]. W chorobie Alzheimera najwięk-sza patologia dotyczy funkcjonowania komórek glejowych.

Uszkodzenie neuronów jest wynikiem ataku mikrogleju i astrocytu w odpowiedzi na stan zapalny. Jako pierwsze zanikają neurony płata limbicznego z hipokampem, oko-lica okołowęchowa z korą śródwęchową, płaty potyliczne i ciemieniowe, jądra podstawy. Występuje przewaga astrofii półkuli dominującej. wpływa nie tylko na zaniki pamięci ale również na inne funkcje kognitywne. W terminalnym stadium choroby występują zaniki istoty białej [40, 41].

W stanie fizjologicznym wytwarzane są białka prekurso-rowe amyloidu (APP). Co przekształca je w tokstyczne pep-tydy beta -amyloidu? Między innymi enzymy astrocytów.

Astrocyty zaangażowane w te procesy mają mniejszą zdol-ność ochrony przed oksydacją pozwalają zatem na uwal-nianie tlenku azotowego [15]. Uwzględniając zależności ilościowe astrocyty – neurony nie dziwi duża „agresyw-ność” patomechanizmów choroby Alzheimera oraz stan chorych w jej zaawansowanych stadiach.

Choroba Alzheimera dotyczy w większości osób w wieku podeszłym. Nie oznacza to, że astrocyty nie mogą przekształcić się w „mordercę” w młodych mózgach. Zespół Downa (trisomia 21) obrazuje przyspieszony proces sta-rzenia mózgu ze zmianami typowymi dla AD. Mózg osób z zespołem Downa jest mniejszy od mózgu ludzi zdrowych, różnice te wzrastają podczas wieku niemowlęcego i wcze-snego dzieciństwa. W mózgu zdrowo rozwijających się dzieci tendencja jest odwrotna – intensywna glejogeneza

z mienielizacją aksonów41. Jeżeli rozrost gleju jest zabu-rzony, swój „wilczy głód” musi on skierować na neurony.

Badania MRI u pacjentów z trisomią 21 wykazały między innymi:

zmniejszenie objętości istoty szarej

42 w płatach

czo-łowych, ciemieniowych i potylicznych;

redukcję objętości ciała modzelowatego i hipokam-pów;–

substancję szarą dobrze rozwiniętą w jądrach pod-korowych, zmniejszoną w móżdżku.–

Zaniki istoty szarej stwierdzono przed wystąpieniem objawów otępienia [42].

Astrocyty wykazują podobne właściwości w chorobie Parkinsona43, z tym że uszkodzeniu ulegają głównie neurony w okolicy istoty czarnej (substantia nigra)44 [41, 43].

Leukodystrofie najczęściej występują w neuropediatrii.

Najbardziej znana jednostka chorobowa, zespół Alexan-dra, odkryta w 1947 r. charakteryzuje się gromadzeniem włókien Rosenthala szczególnie okołokomorowo, okołona-czyniowo i pod oponą miękką. Makroskopowo występuje rozmiękanie substancji białej, jest ona krucha i cechuje ją rozległa demienilizacja, obustronne rozrzedzenie w płatach czołowych. Głównymi objawami są pogorszenie czynności intelektualnej, wielkogłowie, drgawki. Choroba najczęściej pojawia się w pierwszym roku życia i bardzo szybko pro-wadzi do zgonu [15, 44]. Zwyrodnienie gąbczaste układu nerwowego (choroba Canavana) rozpoczyna się w 2.–4.

miesiącu życia i w krótkim czasie prowadzi do zaburze-nia rozwoju umysłowego. Charakterystyczną zmianą jest podkorowe zwyrodnienie gąbczaste istoty białej mózgu i móżdżku z obrzękiem osłonek mielinowych. Pacjenci doży-wają najdłuższej 5 lat [44]. Wśród dorosłych dość ciekawym i dopiero poznawanym (do tej pory opisano ponad 100 przy-padków) schorzeniem jest choroba Marchiafavy–Bigna-miego. Schorzenie to jest niezwykle skryte, pierwsze objawy są niecharakterystyczne, zarówno ogniskowe, jak i rozlanego uszkodzenia mózgu. Obrazowanie MRI wykazuje zmiany w ciele modzelowatym oraz symetryczne ogniska demie-linizacji w podkorowej istocie białej. Ciało modzelowate pośredniczy w komunikacji obupółkulowej, nie dziwi więc jego powiązanie z wyższymi czynnościami umysłowymi.

Obserwuje się zaburzenia pamięci, orientacji przestrzennej oraz psychiczne w postaci manii, urojeń, zespołów para-noidalnych. Choroba kończy się zgonem średnio 3–6 lat od rozpoznania. Przykładem postępującej lecz nieśmiertel-nej choroby jest stwardnienie rozsiane (sclerosis multiplex – SM) oraz rozlane stwardnienie mózgu (choroba Schildera).

W pierwszej następuje zniszczenie osłonki mieliniowej, two-rzenie płytek diemielizacyjnych z rozplemem gleju. Ist-nieją zmiany w EEG – rozsiane lub ogniskowe zwolnienie

41 W trakcie badań gęstości synaptycznej stwierdzono, że jest ona najwięk-sza ok. 8 miesiąca życia i stopniowo obniża się w ciągu 9 lat.

42 Zmniejszona jest również gęstość neuronalna czyli liczby neuronów na mm2

43 W Parkinsonie występuje zbyt mała ilość neuroprzekaźnika dopaminy.

Acetylocholina – stymuluje ruch, dopamina – hamuje.

44 Proces ten obrazowo określa się jako „obumieranie istoty czarnej”.

czynności, zaburzenia we wzrokowych, somatosensorycz-nych i słuchowych potencjałach wywołasomatosensorycz-nych. W drugim schorzeniu histopatologicznie stwierdza się rozległe two-rzenie płytek diemielizacyjnych w półkulach z oszczędze-niem podkorowej istoty białej, któremu towarzyszy postę-pująca degradacja neurologiczna u początkowo zdrowego dziecka, upośledzenie funkcji umysłowych. Do bardziej znanych schorzeń należą leukodystrofia metachromatyczna z uwstecznieniem intelektualnym i zmniejszeniem szyb-kości przewodzenia nerwowego czy andrenoleukodystrofia (zespół objawów ze strony układu nerwowego i hormonal-nego występujący u chłopców) z pogorszeniem zdolności intelektualnych, deficytami korowymi wzrokowymi i słucho-wymi [45, 46]. Ogniskowa dysplazja korowa (Focal Cortical Dysplasia – FCD) stanowi istotną przyczynę lekoopornych padaczek o początku ogniskowym, zazwyczaj pojawiających się w dzieciństwie45. Kolejną chorobą istoty białej w której występują nawracające udary niedokrwienne, prowadzące do zespołu rzekomoopuszkowego i otępienia przebiegają-cego często z manią/depresją jest CADASIL46 (cerebral autosomal dominant arteriopathy with subcortical infarcts and leucoencephalopathy) [47]. W praktyce diagnostycz-nej analizowałam widma spektroskopowe47 chorej na ten zespół metaboliczny. Zauważono znaczne podwyższenie pików mleczanów (Lac) i lipidów (Lp) przy prawidłowym poziomie Choliny (Cho) i N -acetyloasparaginian (NAA).

Zmiany w istocie białej powodują zmiany w metabolizmie tkanki mózgowej i mogą pobudzać anomalie w mechani-zmach biochemicznych.

Coraz częściej dysleksję jak i ciężkie zaburzenie cho-robę dwubiegunową48 utożsamia się z niedorozwojem istoty białej. Nadmiar gleju również bywa szkodliwy. Sztandaro-wym przykładem jest autyzm, w którym występuje zbyt

duża liczba mieliny [15].

Czy wzbudzoną i rozpędzającą się patofizjologię komó-rek glejowych można pokonać?

Najbardziej niebezpieczny dla organizmu człowieka wydaje się być synergizm pomiędzy oddziaływaniami magnetycznymi bardzo niskich częstotliwości (ELF) i bardzo wysokimi (SHM). Następstwem nakładania się pól o różnych częstotliwościach jest zjawisko tzw. smogu

45 Cechy charakterystyczne w MRI: ogniskowe pogrubienie kory, zatarcie granicy między istotą szarą i białą, zwiększenie intensywności sygnału ota-czającego istotę białą.

46 MR wskazuje na: liczne obszary o dużej intensywności sygnału w podko-rowej istocie białej, również w przedniej części płata czołowego.

47 Spektroskopia MR (Magnetic Resonance Spectroskopy – MRS) metoda bezpośredniego badania występowania związków chemicznych in vitro oraz in vivo. Ocenia procesy metaboliczne w mózgu. Rutynowo ocenie podlegają: NAA: marker komórek nerwowych, uważa się że jego stężenie jest proporcjonalne do ilości neuronów. W prawidłowym spektrum mózgu pik NAA jest najwyższym pikiem; Cho – wykładnik procesów metabolicz-nych w obrębie błon komórkowych; Kreatyna (Cr) i fosfokreatyna (t -Cr) odzwierdziedla stan energetyczny [48]. Stężenie Lac i Lip w prawidłowej tkance jest tak niskie, że praktycznie się go nie rejestruje. Ujawnia się w guzach (wraz ze spadkiem NAA i wzrostem Cho) lub w niedotlenie-niach.

48 Mniej gleju w obszarach odpowiedzialnych za uczucia.

elektromagnetycznego49. Szacuje się, że dorównuje ono sumie wszystkich czynników powodujących degradację środowiska i nas samych, a zatem toksyn, chemizacji życia, hałasu i stresu, stając się główną przyczyną większości chorób cywilizacyjnych i przyspieszanie procesów karci-nogenezy50.

Z medycznego punktu widzenia najistotniejszy wydaje się problem wpływu PEM na rozwój procesów rozrostowych.

Największym podejrzanym jest telefon komórkowy51. Choć wiele prac neguje taką zależność uważam, że sama natura PEM może wskazywać na jego działanie rakotwór-cze52. Nie jest to mój odosobniony pogląd. W maju 2011 r.

International Agency for Research on Center ogłosiła, że długotrwałe korzystanie z telefonu komórkowego „być może wywołuje guzy złośliwe”. Co może na to wpływać?

W sytuacji, gdy rozmiary obiektu są porównywalne z dłu-gością padającej fali elektromagnetyczne, pada ona w głąb obszaru ze wszystkich stron powodując większą koncentra-cję energii w małej objętości obiektu, powstaje tzw. zjawi-sko „hot spot” związane z rezonansowym pochłanianiem energii. Dla głowy zjawiska rezonansowe zachodzą przy częstotliwościach 350–400 Hz. Gdy spełnione są warunki brzegowe powstające pola rezonansowe generują wtórne PEM, co prowadzi do przekroczenia dopuszczalnych

war-49 Pole o najmniejszej wartości częstotliwości generują najstarsze urządze-nia elektroniczne np. nadajnik AM 0,16 Hz, nadajnik FM 87,5–108 Hz; naj-wyższe najnowsze zdobycze techniki np. tablet z kartą WI -FI 2400–2480 Hz, Nadajnik Bluetooth 2402–2480 Hz, kuchenka mirofalowa 2450 Hz. Telefon komórkowy może pracować na trzech pasmach częstotliwości 900, 1800, 2000 Hz, telefon bezprzewodowy 1880–1900 Hz. Dziedziczona autosomal-nie recesywautosomal-nie lipidoza spowodowana autosomal-niedoborem arylosulfatazy. Cechy charakterystyczne w MRI: ogniskowe pogrubienie kory, zatarcie granicy między istotą szarą i białą, zwiększenie intensywności sygnału otaczającego istotę białą. MR wskazuje na: liczne obszary o dużej intensywności sygnału w podkorowej istocie białej, również w przedniej części płata czołowego.

Spektroskopia MR (Magnetic Resonance Spectroskopy – MRS) metoda bez-pośredniego badania występowania związków chemicznych in vitro oraz in vivo. Ocenia procesy metaboliczne w mózgu. Rutynowo ocenie podlegają:

NAA: marker komórek nerwowych, uważa się że jego stężenie jest propor-cjonalne do ilości neuronów. W prawidłowym spektrum mózgu pik NAA jest najwyższym pikiem; Cho – wykładnik procesów metabolicznych w obrębie błon komórkowych; Kreatyna (Cr) i fosfokreatyna (t -Cr) odzwierciedla stan energetyczny. Stężenie Lac i Lip w prawidłowej tkance jest tak niskie, że prak-tycznie się go nie rejestruje. Ujawnia się w guzach (wraz ze spadkiem NAA i wzrostem Cho) lub w niedotlenieniach [48]. Mniej gleju w obszarach odpo-wiedzialnych za uczucia. Pole o najmniejszej wartości częstotliwości gene-rują najstarsze urządzenia elektroniczne np. nadajnik AM 0,16 Hz, nadajnik FM 87,5 – 108 Hz; najwyższe najnowsze zdobycze techniki np. tablet z kartą WI -FI 2400–2480 Hz, Nadajnik Bluetooth 2402–2480 Hz, kuchenka mikro-falowa 2450 Hz. Telefon komórkowy może pracować na trzech pasmach częstotliwości 900, 1800, 2000 Hz, telefon bezprzewodowy 1880–1900 Hz.

50 Zwiększenie zachorowalności na białaczki i guzy mózgowia u dzieci.

51 Duża grupa użytkowników telefonii i komórkowej skarży się na chronicz-ne bóle głowy, przewlekłe, złe samopoczucie oraz brak koncentracji [65].

52 Szczególnie u osób obciążonych genetycznie.

tości ekspozycji. Potwierdzają to wyniki długotrwałych badań laboratoryjnych przy wykorzystaniu komputerowych modeli głowy, ręki, telefonu i ich rozmaitej wzajemnej geo-metrii [1, 28, 49].

Badania zespołu Leiff’a Salford’a ze szwedzkiego uni-werystetu w Lund przeprowadzone na szczurach w 2003 r.

wykazały, że promieniowanie emitowane przez telefony komórkowe otwierają barierę „krew–płyn -rdzeniowy”53 [50]. Następstwa otwarcia „granicy” dla drobnoustrojów, substancji toksycznych i lekarstw mogą być śmiertelne [51].

Z części badań wynika, że używanie telefonów prze-nośnych dłużej niż 10 lat powoduje zwiększone ryzyko wystąpienia glejaka (glioma), zespół Lenner’a Hardell’a ze szpitala uniwersyteckiego w Orebro w Szwecji wykazał pięciokrotny wzrost zachorowalności u osób, które zaczęły korzystać z telefonu komórkowego przed 20. rokiem życia oraz wzrost zachorowalności na nerwiaka nerwu54. Istnieje zależność pomiędzy stroną w której rozwinął się guz a pre-ferowaną stroną do której użytkownik przykładała tele-fon. Stopień złośliwości nowotworu również pozytywnie korelował z czasem trwania rozmów. Opierając się na tych danych niemieckie Ministerstwo Ochrony Środowiska orze-kło, że dzieci do 5. roku życia bezwzględnie nie powinny korzystać z telefonów komórkowych. Wykazano również, że przerzuty nowotworowe mają tendencję do nasilania się pod wpływem promieniowania emitowanego przez telefon komórkowy [53, 54].

Do czynników możliwie rakotwórczych należą pola emitowanie przez linie energetyczne55 stacji transformato-rowych. W odległości do 50 m od źródeł je wytwarzających przenikają większość materiałów wzmacniając wszechota-czający smog elektromagnetyczny. U dzieci mieszkających w sąsiedztwie linii obserwuje się wzrost zachorowalności na guzy wewnątrzczaszkowe [31, 52, 55]. Guzy te w zależ-ności od tego w jakim obszarze mózgu występują mogą powodować zaburzenia funkcji poznawczych i zmiany w osobowości chorego.

Czy sama ekspozycja na pola elektromagnetyczne jest czynnikiem wywołującym proces nowotworzenia komórek?

Najbardziej wrażliwa jest błona komórkowa. Najnowsze badania z zakresu onkologii również skupiają się na błonie

53 W skrócie nazywaną barierą krew–mózg

54 Uważany często za guza „sygnalizującego” zwiększone ryzyko pojawie-nia się nowotworów mózgowia.

55 Linie niskiego napięcia generują pola o częstotliwości 50–60 Hz.

T a b e l a 3. analiza porównawcza wyniku badań wpływu PEm na indukowanie nowotworów [52]

Nazwa grupy (rok) Ryzyko związane z zachorowaniem na glejaka przy

regularnym okresie użytkowania poniżej 10 lat Ryzyko związane z zachorowaniem na glejaka przy regularnym okresie użytkowania powyżej 10 lat

Lönn i wsp. [2005] brak brak

Christensen i wsp. [2005] brak brak

Hepworth i wsp. [2006] brak brak

Schüz i wsp. [2006] brak wzrost

komórkowej. Uważa się, że wszystkie procesy zmian cha-rakteru komórek zaczynają się właśnie na jej styku ze śro-dowiskiem zewnętrznym. Takie działanie posiada PEM.

Ale czy jest na tyle silne? Czy mając na myśli siłę, chodzi o duże wartości czy sprawne i szybkie działanie (łatwe przenikanie, zaburzenie procesów na poziomie subkomór-kowym, możliwe przekazywanie informacji z szybkością światła, wówczas wszystkie procesy naprawcze i adaptacyjne byłyby zbyt wolne)? Czy nie taki jest mechanizm powsta-wania nowotworów? W końcu – jakie komórki są wrażliwe na nowotworzenie? Komórki glejowe, które również posia-dają zdolność wnikania w głąb tkanki mózgowej swymi palczystymi zakończeniami? Ich transformacja nowotwo-rowa jest jak reakcja rozszczepienia jąder atomów ciężkich, która wymyka się spod jakiejkolwiek kontroli i która trwa i trwa… Wobec tego oczywistym wydaje się fakt wpływu pola magnetycznego na istotę białą. A jak sytuacja przedsta-wia się u wcześniaków, które czasami miesiącami przeby-wają w inkubatorach? Są to ich pierwsze domy, bezpieczne schronienie, w którym nabierają sił do dalszej egzystencji.

Czy naprawdę są takie bezpieczne? Inkubator generuje pola o częstotliwości 50 Hz i średniej indukcji 0,325 µT z warto-ścią maksymalną 2,050 µT i minimalna 0,05 µT. Noworo-dek przebyła 24 godziny na dobę w inkubatorze [56]. Jaki to ma wpływ na rozwój mózgu i czy nie jest potencjalną przyczyną nowotworów?

Warto zbadać wszystkie możliwe czynniki wywołu-jące procesy karcinogezy. Nowotwory OUN należą do naj-częściej występujących u dzieci, niektóre dane wskazują

Warto zbadać wszystkie możliwe czynniki wywołu-jące procesy karcinogezy. Nowotwory OUN należą do naj-częściej występujących u dzieci, niektóre dane wskazują