– role publicznego gospodarza i prosumenta
3. Zmiana nastrojów społecznych i ich wpływ na korekty programów gospodarczych
W Niemczech znaczące społeczne zaangażowanie w programy ochrony środo-wiska naturalnego przyniosło w minionych latach liczne efekty. Udało się poprawić wskaźniki zanieczyszczenia powietrza, gleby i wody oraz ograniczyć bieżącą emi-sję. W 2012 roku problemy ekologiczne uzyskały najwyższą wartość w badaniu zna-czenia problemów społecznych. Wśród przyczyn takiego społecznego nastawienia wskazywano konsekwencje katastrofy w elektrowni jądrowej w Fukushimie (która miała miejsce 11 marca 2011 roku), echa decyzji politycznej o wycofaniu się Niemiec ze stosowania energetyki jądrowej, popularyzację programu przemian w energety-ce12. W 2014 roku w społeczeństwie niemieckim wystąpiło jednak po raz pierwszy od wielu lat zjawisko drastycznego spadku zainteresowania kwestiami ekologicznymi.
Wydaje się, że nałożyły się na to dwie podstawowe okoliczności:
w świadomości społecznej na plan pierwszy wysunęły się inne aspekty funk-cjonowania systemu społeczno-gospodarczego niż kwestie ochrony środowiska,
realizacja programu energetycznego ujawniła, iż wartość nakładów na rozwój (w skali makro i mikro), które należy sfinansować, aby osiągnąć wytyczony
11 Cele unijnej polityki klimatycznej zostały określone w dokumentach przyjętych w Kopenhadze w grudniu 2009 r. podczas międzynarodowej debaty na protokołem z Kyoto. Zob. G. Gregori, Th. Wimmer (Hrsg.), Grünbuch der nachhaltigen Logistik. Handbuch für die ressourcenschonende Gestaltung logistischer Prozesse, Bundesvereinigung Logistik, Wien-Bremen, 2011, s. 19.
12 F. Vorholz, Öko ist (noch) nicht out, „Die Zeit”, http://www.zeit.de/wirtschaft/2015-03/umweltschutz--bundesregierung-energiewende [dostęp: 28.03.2015].
realizację tego celu może zagrażać realizacji innych programów społecznych.
Obie wskazane okoliczności należy uznać za bardzo istotne.
Różne zjawiska, które wystąpiły w 2014 roku, znacznie zdeformowały kształtowany przez wiele lat obraz europejskiego systemu społeczno-gospodarczego. Po pierwsze, kryzys finansowo-gospodarczy trwający w Europie od 2008 roku i uruchomiony w 2014 roku dodruk pieniądza na dużą skalę w strefie euro ujawniły kolejne słabości systemu finansowania przyszłych emerytur. Po drugie, powtarzające się strajki inicjowane przez związki zawodowe z różnych branż przyczyniły się do upowszechnienia opinii, że nasi-la się rozwarstwienie społeczne w krajach uznawanych za „bogate”. Po trzecie, konflikt rosyjsko-ukraiński „cofnął zegar historii” tak dalece, iż uświadomiono sobie, że zjed-noczenie Niemiec w 1991 roku i emancypacja byłych krajów socjalistycznych w Euro-pie Centralnej były niespotykanym i niepowtarzalnym ciągiem zdarzeń po rozpadzie Związku Radzieckiego, a Rosja mająca aspiracje do występowania w roli mocarstwa nie będzie się godzić na kolejne etapy zmian na geopolitycznej mapie kontynentu. Powrócił więc lęk o utrzymanie pokoju w przyszłości. Po czwarte, spadek cen paliw pochodze-nia organicznego (a także innych surowców) uświadomił, że stosowanie nowych tech-nologii pozyskiwania energii, w tym tzw. z odnawialnych źródeł (OZE), nie przynosi oczekiwanych efektów ekonomicznych i kontynuowanie obecnych programów stanie się jeszcze bardziej kosztowne dla całego społeczeństwa, niż tego oczekiwano.
Wymienione okoliczności stanowią przyczynę istotnych zmian w ocenianiu wy-zwań przez społeczeństwo niemieckie, co ilustrują dane na ryc. 1.
Ryc. 1. Ocena ważności problemów społecznych w Niemczech w 2014 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie F. Vorholz, Öko ist (noch) nicht out, „Zeit”, www.zeit.
de [dostęp: 28.03.2015].
Istotną korektę w ocenianiu perspektyw stosowania nowych rozwiązań w euro-pejskim systemie transportowym zapowiada nowy nurt dyskusji w gremiach
wspól-0 5 10 15 20 25 30 35 40
Ocena ważności problemów społecznych w Niemczech 2014 r.
4%
19%
20%
24%
29%
37%
7%
12%
18%
18%
Polityka oświatowa Utrata zaufania dla polityków
Polityka emerytalna Zagrożenie bezpieczeństwa Ochrona środowiska Polityka zatrudnieniowa Polityka imigracyjna
Polityka gospodarcza i finansowa Bezpieczeńswto socjalne Polityka ochrony zdrowia
go Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, w której się wskazuje, iż różnorodne cele zawarte w Białej Księdze z 2011 roku13 dotyczące długookresowego rozwoju systemu transportowego w Europie zostały wówczas sformułowane bez dostatecznie wnikli-wej analizy barier i potencjału rozwojowego po stronie uczestników rynku. W tej sy-tuacji na najbliższe lata trzeba skorygować europejską politykę transportową – musi zostać dostosowana do limitowanych zasobów i uwzględniać występowanie ograni-czeń technicznych, operacyjnych, ekonomicznych oraz administracyjnych14.
Polityka klimatyczna obejmuje działania w dwóch obszarach. Jednym jest po-dejmowanie programów dostosowujących poszczególne regiony do występujących zmian klimatycznych, jeśli takie są dostrzegalne. Drugim obszarem jest podejmowa-nie programów przeciwdziałających zmianom klimatycznym. Sens tych działań od-wołuje się do tezy, że zmiany klimatyczne występują i ich przyczyną jest aktywność człowieka na Ziemi, a korekta w tej aktywności, np. w zakresie emisji CO2, może spowolnić lub w ogóle zahamować proces zmian klimatycznych.
Programy dostosowawcze są realizowane przez człowieka od wielu stuleci15. Ze względu na zasięg lokalny prawie wszystkich takich przedsięwzięć możliwe jest mie-rzenie ponoszonych nakładów oraz monitorowanie uzyskanych efektów. Ocenia się, że w większości przypadków uzyskiwane efekty są wyższe od ponoszonych nakładów.
Programy, których realizacja ma przeciwdziałać zmianom klimatycznym, mają tę cechę, że nakłady muszą być ponoszone lokalnie, a efekt, jeśli w ogóle ma wystąpić, uzyskiwany będzie globalnie16. Beneficjentem ma być człowiek i cała otaczająca go natura na Ziemi. Natomiast koszty wdrażania nowych rozwiązań technologicznych, charakteryzujących się mniejszym oddziaływaniem na środowisko naturalne, ale droższych w stosowaniu niż technologie już uprzednio spopularyzowane i efektywne mikroekonomicznie, mają być ponoszone przez te grupy społeczne (np. mieszkańców danego kraju lub grupy krajów), które się dobrowolnie zobowiążą do realizacji odpo-wiednich programów tzw. mitygacji17. Istotnym problemem jest zdolność do mierze-nia w skali globalnej, tj. w skali planety Ziemia, jakichkolwiek efektów takich działań.
13 Zob. WHITE PAPER: Roadmap to a Single European Transport Area – Towards a competitive and resource efficient transport system, COM (2011) 141 final.
14 Zob. Opinion of the European Economic and Social Committee on the Roadmap to a single European transport area – progress and challenges, TEN (2015) 566.
15 R. Tom, Bogus prophecies of doom will not fix the climate, „The Financial Times”, www.ft.com [dostęp:
31.03.2014].
16 J. Hirschfeld, E. Pissarskoi, U. Petschow, Ökonomie des Klimawandels, „Ökologisches Wirtschaften” (30) 1.2015, s. 1.
17 A. Serzysko, Nowe porozumienia klimatyczne – potencjalny zakres celów mitygacyjnych. Bezpieczeństwo klimatyczne, w: Bezpieczeństwo – współczesne wymiary, red. nauk. J. Osiński, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2014, s. 106 i nast.
biznesowych, które widziałyby szansę uzyskania komercyjnego sukcesu na drodze udziału w programach służących przeciwdziałaniu zmianom klimatycznym. Tego obrazu nie może zafałszować zjawisko, iż wiele podmiotów gospodarczych w róż-nych regionach świata deklaruje udział w takich programach, mając zapewnioną re-fundację ponoszonych nakładów wraz z marżą zysku z funduszy publicznych. Nie są to jednak podmioty, które widzą szansę na uzyskanie sukcesów rynkowych w związ-ku z wprowadzaniem na rynek nowych produktów przyczyniających się do uzyska-nia bezpośrednio lub pośrednio efektów w postaci spowolnieuzyska-nia lub zahamowana zmian klimatycznych18.