Zmiany w polu globalnym

W refleksji na temat statusu muzeów podkarpackich na tle muzealnictwa światowego pojawiają się rozmaite głosy. Można więc wskazać stwierdzające, że w regionie funkcjonują instytucje na poziomie światowym, bądź ze względu na znaczenie zbiorów, bądź w odniesieniu do organizacji pracy:

W niedużym, prowincjonalnym muzeum, ja panu powiem, jest supernowoczesna edukacja, jest super nowoczesny, generalnie, sposób myślenia o muzealnictwie, tutaj działania są partycypacyjne, mmm, tu są spotkania, mmm, z mieszkańcami, tu są generowane wspólne pomysły, wspólnie je realizujemy i tak dalej.

Dyrektor, Muzeum-01–05 Pojawiają się również głosy oceniające część muzeów jako zapóźnionych względem muzealnictwa światowego:

R: Więc w tym momencie, kiedy ja tam byłam [w Paryżu D.P.], no to rzeczywiście ogromne pieniądze były pompowane w muzealnictwo i to się tam doskonale rozwijało, więc z mojej perspektywy i tutaj w Polsce, znaczy mówię [...] w okolicach, regionie [...], no to jesteśmy bardzo daleko, bo... bo w perspektywie ogólno-polskiej to myślę, że nie mamy się czego wstydzić, bo powstają bardzo fajne instytucje i na bardzo wysokim poziomie, także...

B: A jakby pani mogła przytoczyć jakie to są instytucje?

R: Yyy... Przede wszystkim chodzi mi o ich sposób funkcjonowania, myślę o nowych inicjatywach takich jak chociażby nie wiem... Muzeum Koper... Centrum Kopernika.

B: Centrum Nauki Kopernik.

R: Gdzie rzeczywiście nie tylko coś tam pokazujemy, ale wychodzimy do ludzi, coś tam się dzieje, jest to miej-sce spotkań, akcji. Bardzo fajna inicjatywa, która coś tam uczy

Pracownik merytoryczny, Muzeum-12–03 Nowoczesność muzeów w tym wypadku jest interpretowana w kategoriach interaktywności, która według informatorki nie stanowi istotnego elementu w placówkach regionu, niemniej jednak narracja ta wskazuje, że istotną rolę w modernizacji muzeów odgrywają środki finansowe, a w odniesieniu do innych wypowiedzi na-leży stwierdzić, że ich niewystarczająca ilość stanowi znaczny problem nie tylko muzeów lecz ogólnie insty-tucji kultury

Wpływ pola globalnego na funkcjonowanie muzeów podkarpackich jest rozpatrywany przede wszystkim w kontekście wstąpienia Polski do Unii Europejskiej, niemniej jednak w rozmowach pojawiały się narracje na-wiązujące do zjawisk zachodzących na świecie. Dotyczy to przede wszystkim zagrożenia terrorystycznego, które jest wskazywane jako czynnik potencjalnego wzrostu turystyki krajowej:

103 Wpływ na zwiększenie frekwencji miało zapewne też to, że ludzie zaczęli więcej podróżować po Polsce, zrobiła się modna turystyka krajowa. Troszkę też zagrożenie w Europie i świecie , że trzeba się liczyć z tym, że w przyszłym roku będzie znacznie więcej osób korzystających z urlopu w Polsce.

Pracownik merytoryczny, Muzeum-07–01 Rzadziej wskazywano na konkretne inspiracje zaczerpnięte z muzeów zagranicznych, choć jeśli występo-wały, to miały niebagatelne znaczenie na organizację pracy lokalnych muzeów i ściśle wiążą się z procesami zachodzącymi na świecie. Podróże i staże odbywane w muzeach zagranicznych (ze szczególnym naciskiem na Stany Zjednoczone) są wskazywane jako ważny czynnik zmiany w wystawiennictwie, relacjach z otoczeniem i położeniu nacisku na edukację muzealną oraz otwartością na osoby niepełnosprawne.

Wykres 55. Muzea zagraniczne stanowiące inspirację

Źródło: Badanie pracowników

Jako inspiracje dla muzealników podkarpackich wymieniane są najczęściej Luwr, British Museum oraz muzea amerykańskie (MoMA i Metropolitan Museum of Art).

Wstąpienie do Unii Europejskiej jest rozpatrywane przede wszystkim w kontek-ście zmian prawnych, przepływów, inwestycji oraz budowania sieci społecznych oraz instytucjonalnych. Zmiany prawne to przede wszystkim wejście do strefy Schengen,

15 Metropolitan Museum of Art. W Nowym Jorku

Muzea i skanseny w Szwecji Museum of Modern Art. w Nowym Jorku Muzeum Historii Wojska w Wiedniu Museo de las Peregrinaciones, Santiago Compostela Muzea na terenie Niemiec Muzea na Słowacji Muzeum Historii Londynu Muzeum Victorii i Alberta w Londynie Muzeum Watykańskie

104

Jako inspiracje dla muzealników podkarpackich wymieniane są najczęściej Luwr, British Museum oraz mu-zea amerykańskie (MoMA i Metropolitan Museum of Art).

Wstąpienie do Unii Europejskiej jest rozpatrywane przede wszystkim w kontekście zmian prawnych, prze-pływów, inwestycji oraz budowania sieci społecznych oraz instytucjonalnych. Zmiany prawne to przede wszyst-kim wejście do strefy Schengen, które zniosło kontrole na granicach między krajami członkowswszyst-kimi. Rozmówcy w tym kontekście najczęściej mówią o ułatwieniu współpracy zagranicznej:

Przykładem mogą być kontakty zagraniczne, gdzie dawniej była kwestia wywozu eksponatów za zasa-dzie karnetu ATA i to było bardzo skompilowane. Trzeba było jechać do Warszawy, rejestrować ten karnet, w ogóle odprawa celna i w ogóle się godzinami stało. To w tej chwili powiedzmy te sprawy zostały uprosz-czone do minimum, prawda. Chociaż to też się tam zmienia, ciągle te zezwolenia na wywóz. Kiedyś było takie, że było na kilka lat... znaczy były osoby upoważnione w muzeum do wywozu zagranicę eksponatów w ramach wystaw. To było chyba na trzy czy cztery lata, takie z góry dany dokument, natomiast w tej chwi-li trzeba każdą zgłaszać z tego co mi wiadomo, ale, ale generalnie dla mnie to jest główne ułatwienie, że po prostu nie ma tych ograniczeń, bo tam dochodziła kwestia ubezpieczenia zbioru, dzisiaj to już po prostu to trzeba było wszystko traktować indywidualnie. Samo sporządzenie dokumentacji zajmowało bardzo duża czasu, a dzisiaj po prostu to wszystko zostało uproszczone i to jest in plus.

Pracownik merytoryczny, Muzeum-12–02 Obecnie problemy związane z przekraczaniem granicy występują jedynie w kontekście współpracy z Ukrainą.

Wejście do Unii ułatwiło także przemieszczanie wystaw, ułatwienie oraz intensyfikację pracy naukowej oraz rozwój kontaktów. Rozmówcy zauważają również zwiększenie liczby turystów zagranicznych:

Na pewno otworzyło muzeum na, po pierwsze odbiorcę zagranicznego, bo to widać po ruchu tury-stycznym, że on jest bardziej jakby... międzynarodowy, po drugie – umożliwiło nam również łatwiejsze przygotowywanie wystaw zagranicznych i takich wystaw już się kilka odbyło, mamy nadzieję, że odbę-dzie się jeszcze więcej. Mogę też powieodbę-dzieć, że no oczywiście kontakty z badaczami zachodnioeuro-pejskimi czy środkowoeurozachodnioeuro-pejskimi również wpłynęły... również się tutaj jakby bardziej zintensyfikowały dzięki możliwościom wyjazdów. Ja co prawda sam nie uczestniczyłem w żadnych stypendiach zagra-nicznych, czy w tego typu wyjazdach, ale... dość często wyjeżdżam na różne konferencje i to z pewno-ścią jest też w jakiś sposób spowodowane tym, że mamy strefę Schengen i ta możliwość podróżowania jest dużo łatwiejsza.

Dyrektor, Muzeum-02–01 Współpraca odbywa się przede wszystkim z krajami sąsiednimi: Ukrainą i Słowacją, co na poziomie ana-lizy może być powodem wyodrębnienia pola pogranicza wschodniego. W niektórych muzeach, np. w Jaśle, procesy współpracy w tych ramach rozpoczęły się jeszcze w latach 90. ubiegłego wieku, niemniej jednak stre-fa Schengen wyraźnie je ułatwiła. Przyczyną koncentracji na omawianym obszarze jest niewielka odległość, ale także mechanizmy unijne, które wspierają współpracę transgraniczną nowych krajów członkowskich, np.

program Interreg.

W kontekście pozyskiwania środków unijnych przez muzea podkarpackie należy odnieść się przede wszyst-kim do licznych projektów ukierunkowanych na budowę, remonty, oraz modernizację placówek.

Kontakty, które oczywiście mamy dość duże z zachodem Europy, myślę, że one na pewno się wysypały właśnie w związku z Unią Europejską, ale powiem Panu, że to nie są takie narzucone kontakty. To są kontakty, które my po prostu wypracowujemy. Taka jest nasza inicjatywa. To nie jest tak, że jest Unia, w związku z tym do nas jest raz w tygodniu mail, prawda, że chcemy przyjechać i zadzierzgnąć kontakty. Nie, to są bardzo konkretne kontakty przede wszystkim do dyrektora, ja też takie miałam.. i mam, ale myślę, że Unia daje logi-styczne.. znaczy ułatwia. Nie ma barier proceduralnych takich jakie byłyby kiedyś. Natomiast powiem o czym innym. To jest bardzo ważne [...] To jest kwestia finansowania. [...] ponieważ jest bardzo wiele przedsięwzięć, one ciągle nie dotyczą mojego działu, Ale dotyczą [muzeum], remontów, rekonstrukcji, rewaloryzacji i to są

105 pieniądze, jeżeli nie unijne, to europejskie. Jeżeli nie unijne to europejskie. Rozdzielamy to. Jeżeli nie unijne to europejskie, bo jak jest Fundusz Norweski, to nie jest unijny fundusz. Ale to jest furtka, która daje Unia.

Pracownik merytoryczny, Muzeum-09–01 Ostatnia zmiana, która wynika ze wstąpienia do Unii Europejskiej łączy się mocno z teorią glokalizacji i po-lega na wzmocnieniu elementów regionalnych w koncepcjach pracy niektórych muzeów:

Ale to wynikło, właśnie nie dlatego żeby się włączyć do Unii, ale żeby stanowić troszeczkę w opozycji do Unii. Bo myśmy chcieli pokazać, że jesteśmy trochę inni, a oni tez lubią regionalizmy, ale powiedzmy te re-gionalizmy na zachodzie Europy już zanikają,

Pracownik merytoryczny, Muzeum-03–04 Widoczna jest w tej wypowiedzi forma globalizacji, którą R. Robertson nazwał akomodacją. Przykładem tego może być korzystanie z dotacji i mechanizmów do wzmocnienia wątków związanych z dziedzictwem w działal-ności muzeów.

W odniesieniu do różnych wymiarów funkcjonowania muzeów należy poruszyć również kwestię współpracy z różnymi instytucjami. Muzea podkarpackie nie tkwią w próżni, cztery na pięć spośród badanych instytucji po-dejmuje współprace z innymi podmiotami:

Wykres 56. Czy muzeum współpracuje z podmiotami zewnętrznymi (N=50)?

Źródło: Badanie instytucjonalne

Wykres 57. Współpraca z podmiotami zewnętrznymi ze względu na organizatora (N=50)

Źródło: Badanie instytucjonalne

Po wyszczególnieniu grup muzeów można zauważyć, że z zewnętrznymi podmiotami współpracują wszystkie muzea wojewódzkie i powiatowe i niemal wszystkie muzea gminne. Warto również rozważyć, z jakiego rodzaju organizacjami jest podejmowana współpraca. Ilustruje to Wykres 58.

42 8

Tak Nie

6

6

16

9

5

1

5

2 Województwo/MKiDN

Powiat

Gmina/miasto

Osoba prawna

Osoba fizyczna

Tak Nie Wykres 56. Czy muzeum współpracuje z podmiotami zewnętrznymi (N=50)?

Źródło: Badanie instytucjonalne

Wykres 57. Współpraca z podmiotami zewnętrznymi ze względu na organizatora (N=50)

Źródło: Badanie instytucjonalne

Po wyszczególnieniu grup muzeów można zauważyć, że z zewnętrznymi podmiotami współpracują wszystkie muzea wojewódzkie i powiatowe i niemal wszystkie muzea gminne. Warto również rozważyć, z jakiego rodzaju organizacjami jest podejmowana współpraca. Ilustruje to Wykres 58.

42 8

Tak Nie

6

6

16

9

5

1

5

2 Województwo/MKiDN

Powiat

Gmina/miasto

Osoba prawna

Osoba fizyczna

Tak Nie

106

Muzea podkarpackie podejmują różne działania w polu ponadnarodowym, niemniej jednak nie są one w każ-dym aspekcie intensywne. Współpraca dotyczy przede wszystkim muzeów zagranicznych, w mniejszym stopniu instytutów kulturalnych oraz przedstawicielstw dyplomatycznych, które wspierają aktywność muzeów za grani-cą. Dużym atutem jest fakt, że Polski nie traktuje się obecnie jako kraju zza „żelaznej kurtyny”, lecz jako pełno-prawnego partnera.