Analizę ubóstwa relatywnego przeprowadzono, ustalając linię ubóstwa na poziomie 60%
mediany dochodów ekwiwalentnych ogółu gospodarstw, która wynosiła w lutym 2007 r.
528 zł. W tablicy 6 przedstawiono wskaźniki ubóstwa obliczone na podstawie rozkładów dochodów ekwiwalentnych ważonych liczbą osób w gospodarstwie.
Najmniej osób żyje w ubóstwie w przypadku gospodarstw domowych, których głowa jest w wieku poprodukcyjnym (ok. 9%). Pozostałe wyróżnione typy gospodarstw (głowa w wieku mobilnym i niemobilnym) charakteryzują się ponad dwukrotnie większą frakcją osób ubogich. Pozostałe charakterystyki ubóstwa uwzględniające jego głębokość i dotkliwość również wskazują na najlepszą sytuację gospodarstw „najstarszych”, przy czym sytuacja gospodarstw, których głowa jest w wieku mobilnym i niemobilnym, jest do siebie porównywalna. Wartość wskaźnika luki dochodowej gospodarstw „najstarszych”
informuje, że przeciętny dochód ekwiwalentny biednych osób zaliczanych do tej grupy
gospodarstw jest o 25,2% niższy od przyjętej granicy ubóstwa. Interpretacja wskaźnika głębokości ubóstwa dla gospodarstw, których głowa jest w wieku poprodukcyjnym, jest następująca: przeciętny dochód ekwiwalentny osób należących do tego typu gospodarstw jest o 2,34% niższy od przyjętej granicy ubóstwa. Gospodarstwa „najstarsze”
charakteryzują się również najmniejszą wartością wskaźnika dotkliwości ubóstwa.
Tablica 6
Wskaźniki ubóstwa relatywnego w zależności od wieku głowy gospodarstwa domowego w 2007 r. [% osób]
Wiek głowy gospodarstwa domowego Wiek mobilny
Analizując grupę gospodarstw, których głowa jest w wieku mobilnym, można zauważyć, że według wszystkich zastosowanych wskaźników ubóstwa, w najlepszej sytuacji są gospodarstwa, których głowa ma 25-34 lata. Na najgorszą sytuację gospodarstw, których głowa ma 35-44 lata wskazuje stopa ubóstwa i wskaźnik głębokości ubóstwa, natomiast wskaźniki luki dochodowej i dotkliwości ubóstwa przyjmują najwyższe wartości w przypadku gospodarstw „najmłodszych”.
W tablicy 7 przedstawiono charakterystykę rozkładów dochodów ekwiwalentnych osób należących do sfery ubóstwa.
Przeciętne dochody ekwiwalentne osób zaliczanych do sfery ubóstwa są najwyższe w przypadku gospodarstw, których głowa jest w wieku poprodukcyjnym (w porównaniu do gospodarstw, których głowa jest w wieku mobilnym i niemobilnym). Dochody osób zaliczanych do tej grupy gospodarstw są jednocześnie najmniej zróżnicowane oraz charakteryzują się najmniejszymi nierównościami, co powoduje, że również indeks Sena przyjmuje najwyższe wartości.
Tablica 7
Wybrane charakterystyki rozkładów dochodów ekwiwalentnych osób należących do sfery ubóstwa relatywnego w zależności od wieku głowy gospodarstwa domowego w 2007 r.
Wiek głowy gospodarstwa domowego Wiek mobilny
arytmetyczna 324,27 395,20 375,70 379,04 376,52 394,97 379,23 Współczynnik
zmienności 0,480 0,260 0,251 0,263 0,285 0,254 0,273 Współczynnik
Giniego 0,268 0,144 0,140 0,147 0,161 0,141 0,153
Indeks Sena 237,37 338,32 322,96 323,34 315,97 339,40 321,04
Źródło: jak w tablicy 1.
Wyniki te potwierdzają wcześniej wyciągnięte wnioski, iż właśnie gospodarstwa
„najstarsze” są w najlepszej sytuacji finansowej. Rozkłady dochodów osób ubogich należących do gospodarstw, których głowa jest w wieku mobilnym i niemobilnym, są do siebie podobne. Wyznaczone miary wskazują tylko na nieznacznie lepszą sytuację członków gospodarstw, których głowa jest w wieku mobilnym.
Wśród osób ubogich zaliczanych do gospodarstw, których głowa jest w wieku mobilnym, najwyższe przeciętne dochody ekwiwalentne uzyskują członkowie gospodarstw, których głowa ma 25-34 lata. Osoby ubogie należące do gospodarstw „najmłodszych”
charakteryzują się najgorszą sytuacją finansową – ich dochody są najniższe, najbardziej zróżnicowane i w największym stopniu nierównomierne. Skutkiem tego jest najniższa wartość indeksu Sena, mniejsza od pozostałych typów gospodarstw o ok. 100 zł.
Wyniki obiektywnej oceny ubóstwa porównano z subiektywną oceną dochodu netto dokonaną przez gospodarstwa domowe (tablica 8).
Można zauważyć, iż odsetek osób żyjących w gospodarstwach, w których dochód netto pozwala „wiązać koniec z końcem” z wielką trudnością lub z trudnością, rośnie wraz z wiekiem głowy gospodarstwa i jest największy w przypadku gospodarstw, których głowa jest w wieku poprodukcyjnym (prawie 49,5%). Najgorzej więc oceniają swoją sytuację dochodową te gospodarstwa, które według kryteriów obiektywnych są w najlepszej sytuacji finansowej.
Tablica 8
Subiektywna ocena* dochodu netto w gospodarstwach domowych w 2007 r.
Wiek głowy gospodarstwa domowego Wiek mobilny
z wielką trudnością 25,13 15,97 21,60 19,74 23,44 22,71 21,91 z trudnością 16,08 15,31 20,78 18,68 22,24 26,71 21,70 z pewną trudnością 35,68 32,54 36,32 34,97 33,96 32,70 34,11 raczej łatwo 20,60 26,96 17,74 21,09 16,87 14,94 18,12
łatwo 2,51 9,22 3,57 5,52 3,48 2,94 4,16
* Oceny dokonywały głowy gospodarstw domowych lub osoby dobrze zorientowane w sprawach dotyczących gospodarstwa.
Źródło: jak w tablicy 1.
W przypadku gospodarstw, których głowa jest w wieku mobilnym, wyniki subiektywnej oceny dochodu są zbieżne z wynikami uzyskanymi na podstawie wskaźników ubóstwa obiektywnego. Odsetek osób żyjących w gospodarstwach, w których dochód netto pozwala
„wiązać koniec z końcem” z wielką trudnością lub z trudnością, jest zdecydowanie najmniejszy w przypadku gospodarstw, których głowa ma 25-34 lata (ok. 31%). W pozostałych dwóch grupach odsetek ten jest do siebie zbliżony i wynosi 41% w przypadku gospodarstw, których głowa ma 15-24 lata oraz 42,5% w gospodarstwach, których głowa ma 35-44 lata.
Podsumowanie
Na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić, że wiek głowy gospodarstwa domowego wpływa na sytuację finansową gospodarstwa. W najlepszej sytuacji są gospodarstwa, których głowa jest w wieku poprodukcyjnym. Jak można zauważyć, przeciętna liczba osób w gospodarstwach „najstarszych” jest najmniejsza, co niewątpliwie wpływa na większe wartości dochodu ekwiwalentnego w tej grupie gospodarstw. W przypadku grupy gospodarstw, których głowa jest w wieku poprodukcyjnym, na jej najlepszą sytuację wskazują zarówno wyznaczone wskaźniki ubóstwa, jak i miary dobrobytu. Spośród gospodarstw, których głowy są w wieku mobilnym i niemobilnym trudno wskazać te, które charakteryzują się lepszą sytuacją materialną. Na minimalnie gorszą sytuację gospodarstw „młodszych” wskazuje np. indeks Sena oraz stopa ubóstwa, lecz wskaźniki: luki dochodowej, głębokości i dotkliwości ubóstwa informują, że
Analizując grupę gospodarstw, których głowa jest w wieku mobilnym, można zauważyć, że miary dobrobytu i wskaźniki ubóstwa dają jednoznaczne rezultaty w odniesieniu do grupy gospodarstw, których głowa ma 25-34 lata, wskazując tę grupę jako cechującą się najlepszą sytuacją finansową. W odniesieniu do pozostałych typów gospodarstw (głowa w wieku 15-24 lata oraz w wieku 35-44 lata) nie uzyskano jednoznacznej odpowiedzi, która z grup jest w lepszej sytuacji materialnej. Na korzyść gospodarstw, których głowa ma 15-24 lata, przemawiają np. indeks Sena, stopa ubóstwa czy wskaźnik głębokości ubóstwa, natomiast na lepszą sytuację gospodarstw, których głowa ma 35-44, wskazują miary luki dochodowej i dotkliwości ubóstwa. Można zauważyć, że największa przeciętna liczba osób, charakteryzująca gospodarstwa, których głowa ma 35-44 lata, istotnie wpływa na gorszą sytuację tych gospodarstw. W przypadku gospodarstw „najmłodszych” przeciętna liczba osób jest mała, lecz są to gospodarstwa, których głowy dopiero wkraczają na rynek pracy.
Zastosowanie obiektywnych wskaźników nie potwierdziło powszechnego przekonania o złej sytuacji materialnej gospodarstw, których głowa jest w wieku poprodukcyjnym.
Przekonanie to zostało potwierdzone jedynie przez subiektywną ocenę dochodu netto dokonaną przez same gospodarstwa domowe.
Literatura
Bellù L. G., Liberati P., 2005, Social Welfare Analysis of Income Distributions. Ranking Income Distributions with Lorenz Curve, www.fao.org (data dostępu: 25.08.2009 r.).
Czapiński J., Panek T. (red.), 2007, Diagnoza społeczna 2007. Warunki i jakość życia Polaków (CD-ROM), VIZJA PRESS&IT, Warszawa.
Foster J., Greer J., Thorbecke E., 1984, A Class of Decomposable Poverty Measures,
“Econometrica” nr 52, 761-766.
Holzer J. Z., 2003, Demografia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
Kondor Y., 1971, An Old-New Measure of Income Inequality, “Econometrica” nr 39, 1041-1042.
Kot S. M., 2000, Ekonometryczne modele dobrobytu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Kraków.
Panek T. (red.), 2007, Statystyka społeczna, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
Panek T., Podgórski J., Szulc A., 1999, Ubóstwo: teoria i praktyka pomiaru, Monografie i Opracowania nr 453, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa.
Radziukiewicz M., 2006, Zasięg ubóstwa w Polsce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
Rusnak Z., 2007, Statystyczna analiza dobrobytu ekonomicznego gospodarstw domowych, Akademia Ekonomiczna, Wrocław.
Topińska I. (red.), Ciecieląg J., Szukiełojć-Bienkuńska A., 2008, Pomiar ubóstwa. Zmiany koncepcji i ich znaczenie, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa.
Marek Ręklewski
Urząd Statystyczny w Bydgoszczy/ oddział Toruń
Przestrzenne zróżnicowanie urodzeń w Polsce w ujęciu powiatowym w latach 1999-2007
Wstęp
W procesach demograficznych urodzenia stanowią jeden z podstawowych elementów ruchu naturalnego. Badanie procesów powiązanych z urodzeniami w ujęciu powiatowym stanowi niezwykle ważną informację w podejmowaniu decyzji społeczno-ekonomicznych nie tylko na szczeblu państwowym ale również wojewódzkim. Dotychczas prowadzone badania dotyczące zmian urodzeń zwykle skupiały się do obszaru kraju, województwa, ewentualnie powiatów w obrębie danego województwa. W niniejszej pracy zostanie podjęta próba zaprezentowania analizy w przekroju powiatowym obejmująca swym zakresem obszar całego kraju. W opracowaniu poddano weryfikacji hipotezę badawczą która zakłada, iż istnieje przestrzenne zróżnicowanie zmiennych demograficznych i ekonomicznych kształtujących wielkość urodzeń żywych w powiatach. Analizowana problematyka była przedmiotem wielu prac naukowych m.in. S. Borowski, M.
Chromińska, E. Gołata, M. Rószkiewicz, wykorzystując metody ilościowe podejmowali próbę rozpoznania czynników kształtujących uwarunkowania przemian płodności badając związki różnych grupy zmiennych ze zmienną objaśnianą.
Do określenia siły i kierunku poszczególnych zmiennych na poziom nowo urodzonych dzieci wykorzystano przyczynowo-skutkowe modele ekonometryczne. Podmiotem analizy stanowią powiaty według podziału terytorialnego z dnia 24 VII 1998 r. Dane wykorzystane w badaniu pochodzą z Banku Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego. Zakres czasowy opracowania obejmuje lata 1999-2007.