Związki prawa do zdrowia z prawami zbiorowymi

płaszczyzny wzajemnie warunkujące uprawnienia zbiorowe: prawo do po-koju wraz z prawem uzyskania międzynarodowej pomocy humanitarnej (obejmujące pomoc medyczną i farmaceutyczną), prawo do zdrowego śro-dowiska, którego zasadniczym składnikiem są sprzyjające zdrowiu faktory, dzięki czemu żyje i rozwija się człowiek, a także prawo do zrównoważonego rozwoju i sprawiedliwości międzypokoleniowej (obejmujące m.in. solidarnoś-ciowe prawa zdrowotne, w tym prawo do przekazania zdrowego materiału genetycznego)¹⁴⁵.

141 G. Braulik, Deuteronomy and Human Rights, „Verbum et ecclesia: Skrif en Kerk”

1998, No. 2, p. 207-226.

142 J. Bucińska, Społeczne prawa człowieka w Konstytucji RP na tle standardów między-narodowych, Siedlce 2008, s. 134-135.

143 Zob. art. 22 pDpcz, art. 9 MppGSiK.

144 K. Wojtczak, op. cit., s. 70.

145 Deklaracja o prawie do rozwoju z dnia 4 grudnia 1986 r., U.N. Doc. A/41/53. pań-stwa zobowiązały się do ukierunkowania swoich polityk w celu zapewnienia odpowiedniego

Zdrowie zarówno w jego aspekcie ontologicznym, jak i ochronnym ak-tualizuje się na płaszczyźnie wszelkich regulacji dotyczących rozwiązywania i zapobiegania konfliktom zbrojnym, a także postępowania w razie rozwoju takich konfliktów. Stanowi ono część treści substancji chronionej praw czło-wieka w międzynarodowym prawie humanitarnym¹⁴⁶. Dwa kolejne prawa wiążą zdrowie z prawami zbiorowymi przez łącznik równości i sprawiedliwo-ści. Związki zdrowia z prawem do czystego środowiska zostały uwypuklone w licznych aktach międzynarodowych¹⁴⁷. Określenie powiązań ekologicz-nych dotyczących stanu środowiska przyrodniczego i zdrowia człowieka jest niezwykle trudne, często niemożliwe do jednoznacznego stwierdzenia.

W tym funkcjonalnym ujęciu zdrowie jest określane jako przystosowanie się do środowiska oraz zdolność do udziału w skutecznej interakcji ze światem materialnym i społecznym¹⁴⁸. przy określeniu związków pomiędzy zdrowiem człowieka a środowiskiem naturalnym, w którym jednostka funkcjonuje, należy mieć na uwadze, że zanieczyszczenie powietrza, woda i spożywana żywność mają wpływ na zdrowie jednostki.

Związki zdrowia z prawami kolektywnymi rozpatrywane są najczęściej w ramach dyscypliny zdrowia publicznego, zajmującej się zdrowiem popu-lacji jako takiej. Brzmienia większości przepisów prawa międzynarodowego publicznego nie pozostawiają wątpliwości, że zdrowie może być traktowane jako uprawnienie zbiorowe. Zdrowie staje się w tym przypadku warunkiem rozwoju społeczeństwa w wymiarze wolności od epidemii, chorób zagraża-jących ludzkości. W tym sensie stanowi zobowiązanie podmiotów prawa międzynarodowego praw człowieka do uzyskania i przekazania kolejnym generacjom najwyższego osiągalnego poziomu ochrony zdrowia w wymiarze powszechnym.

poziomu inwestycji dotyczących zrównoważonego rozwoju w zakresie zapewnienia zdro-wia, czystej wody i urządzeń sanitarnych, mieszkalnictwa i edukacji. Zob.: World Summit Outcome. rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ z dnia 24 października 2005 r. w sprawie wyników światowego szczytu, U.N. Doc. A/reS/60/1, dalej: WSO.

146 t. Jasudowicz, op. cit., s. 491. W szczególności chodzi o przepisy konwencji genew-skich z 1906 i 1949 r.: Międzynarodowa konwencja genewska o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych, 6 lipca 1906 r. (Dz.U. z 1927 r. Nr 28, poz. 225); Konwencje o ochronie ofiar wojny, podpisane w Genewie dnia 12 sierpnia 1949 r. (Dz.U. z 1956 r. Nr 38, poz. 171) wraz z załącznikiem.

147 Zasada 1 Deklaracji sztokholmskiej (Deklaracja Konferencji Narodów Zjednoczo-nych w sprawie środowiska z dnia 16 czerwca 1972 r., U.N. Doc. A/conf.48/14/rev. 1); zob.

art. 24 AKpcziL, art. 11 protokołu do AKpcz.

148 M. Blaxter, op. cit., s. 15.

WNiOSKi

Zdrowie, jako jeden z niezbywalnych atrybutów człowieka, znajduje się w katalogu praw chronionych przez wspólnotę międzynarodową. O pozycji zajmowanej przez zdrowie w danym systemie ochrony praw człowieka decy-duje jego zakotwiczenie w godności i związek z innymi prawami człowieka:

osobistymi, społecznymi i zbiorowymi. Brak legalnej definicji tego pojęcia należy rekompensować możliwością subsydiarnego stosowania terminologii zawartej w Konstytucji WHO, wedle której zdrowie „jest stanem zupełnej pomyślności fizycznej, umysłowej i społecznej, a nie jedynie brakiem cho-roby lub ułomności”. powyższa definicja pozwala na odniesienie zdrowia do możliwości uzyskania potencjalnych instrumentów jego ochrony. po 1945 r. dynamika normatywizacji objęła nie tylko najbardziej widoczny wymiar fizyczny zdrowia, ale także sfery: psychofizyczną, społeczną, a nawet duchową jednostki.

prawa do zdrowia, którego treścią jest co najmniej możliwość utrzyma-nia zdrowotnego status quo przez jednostki, nie należy utożsamiać z prawem do bycia zdrowym. prawo to jako jedno z rudymentarnych i najistotniejszych praw przynależnych osobie ma charakter quasi-hybrydowy, czyli pozornie wielokomponentowy. postępująca ewolucja w strukturze prawa do zdrowia pozwala na przyjęcie, że de lege lata mamy w istocie do czynienia z dwo-ma odrębnymi prawami człowieka – prawem do zdrowia, składającym się z komponentu wolnościowego, oraz prawem do ochrony zdrowia, którego treścią są pozytywne uprawnienia przysługujące jednostce.

pozorna jednolitość prawa do zdrowia polega na tym, że w aktach nor-matywnych, stanowiących źródła praw człowieka, prawo to pojawia się jako jednolite strukturalnie i treściowo, podczas gdy w rzeczywistości poszcze-gólne prawa się różnią. prawo do zdrowia przyjmuje postać negatywnego prawa osobistego, którego treścią jest uprawnienie naturalne, czyli wolność od bezprawnych ingerencji w zdrowostanie, z czym sprzężony jest obowiązek ochrony przez władze publiczne rozumiany jako konieczność zapewnienia skutecznego środka realizacji roszczenia przysługującego jednostce w razie zachowania godzącego w jej zdrowostan. prawo do ochrony zdrowia, którego treścią jest możliwość skorzystania z określonych w ustawodawstwie sprecy-zowanych instrumentów służących prewencji, promocji i protekcji zdrowia, jest kategorią historyczną zakładającą pozytywne obowiązki państwa, pole-gające na prowadzeniu adekwatnej do jego możliwości polityki zdrowotnej.

Jak widać, odmienność obu praw polega także na pozostawaniu ich komponentów wobec siebie w opozycji: zarówno pod względem adresatów norm w aspekcie wertykalnym, jak i horyzontalnym, zakresu, rezultatu i skuteczności ochrony, a także stopnia marginesu oceny przysługującego

władzom publicznym. W zależności od stopnia rekognicji określonego kom-ponentu w danym systemie ochronnym przeważa jeden bądź drugi element składający się na zdrowotne uprawnienia jednostki.

prAWO DO ZDrOWiA

W SYSteMie UNiWerSALNYM OcHrONY prAW cZŁOWieKA

O wpisaniu prawa do zdrowia do katalogu praw człowieka w systemie uniwersalnym zadecydowano już na konferencji w San Francisco. Odwołano się przy tym do założenia Francisa Spellmana, w którego świetle „zdrowie jest jednym z filarów pokoju”¹. W systemie ONZ prawo do zdrowia przyj-muje postać quasi-hybrydowego prawa składającego się z dwóch składników, podczas gdy zasadniczy substrat tego uprawnienia wyznaczają komponenty socjalne. poprzez przyznane przez wspólnotę międzynarodową kompeten-cje normotwórcze i kontrolne ONZ jest głównym kreatorem i wykonawcą międzynarodowej polityki zdrowia, czyli współuczestniczy w tworzeniu takich warunków, w którym jednostka może najpełniej realizować swoje możliwości, w tym uzyskać i funkcjonować w warunkach sprzyjających do cieszenia się optymalnym stanem zdrowia².