• Nie Znaleziono Wyników

Belemnitella praecursor Stolley sensu lato w kampanie dolnym okolic Sulejowa nad Wisłą

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Belemnitella praecursor Stolley sensu lato w kampanie dolnym okolic Sulejowa nad Wisłą"

Copied!
3
0
0

Pełen tekst

(1)

MICHAŁ JAMIOŁKOWSKI Uniwersytet Warszawski

BELEMNITELLA PRAECURSOR STOLLEY SENSU LATO

.

W KAMPANIE

.

DOLNYM OKOLIC SULEJOWA NAD

WISŁĄ Podczas badań terenowych prowadzonych latem

1958 r. znaleziono w łomie położonym. w skarpie do-liny Wisły, ok. 400 m na S od wsi Sulejów, rostrum belemnita z rod'zaju Belemnitella, którego nie można zaliczyć do żadnego ze znanych na tym terenie ga-tunków.

Pozycję stratygraficzną tego łomu określa w-spół­

występowanie Gofl.ioteuthis quadrata B l v. i

!noce-L

.

~-Ryc. 1. Belemnitella praecursor Stoll. z okolic Sulejowa nad Wisłą, kampan dolny, widok z boku

Ryc. 2. Ten sam akaz od strony brzusznej. Fig. 1. Belemnitella praecursor S t o l l. of the vi-cinities of Sulejów on the Vistula, lower Campan,

lateral view

. Fig. 2. The same specimen seen from the ventral side ramus lingua B o e h m, co !pOzwala . ustalić, że

wy-stępująca tu opoka jest wielro dolnokampańskiego.

Pokrywa się to ze stanowisikłem W. Pożaryskiego (7), który zaliczył ten łom do niższej części dolnego kampanu (poziom "·i").

Cechy znalezionego okazu wyglądają następująco.

Rostrum o dobrze zachowanej powierzchni, .brak

częścd a;piika1nej. W ~ie werutralnym forma rostrlum ma k>SZJbałt !le!k!k::o mac:zugowaJty wskutek bar-dzo małego spłas'7JC7Jen\la bociZlilego ozęślci przyallwro-larnej., od Sltr'ony ·liaterallnej

i"'SStrum

ma kształt

wy-sokiego SltotiJka. .

Wymiary 'l'ozstrum 10mmpowyżej komory embrlO-nalnej

grubość 12,5 mm

szerokość 11,0 " Wymiary rozstrum 15 mm poniżej

nalnej

grubość 11,0 mm

· szerokość 12,5 "

komory

embrio-Wszędzie poniżej wierzchołka alwooli szerokość

osiąga przewagę nad grubością. Ornamentacja rostrum niezbyt bogata, ma jednak charakter typowy dla rodzaju Belemm.itella.

466

Podwójne linie grzbieto-boczne i zwarta między

nimi podłużna depresja wyrażone są niezbyt wyraź­

nie. Po drugiej stronie widać pojedynczą bruzdę boczną. Odciski naczyń ki'wionośnych występują po stronie brzusznej, grupując się szczególnie wokół szczeliny brzusznej, gdzie są wyraźne. W kilku miejscach wid'oczne są na powierzchni rostrum drob-ne ukośne . PTążki. •.

-

... ~.---... ~

....

~ ...

....:

-l

.i

.

.

...

Ryc, 3. Przekrój grzbieto-brzuszny tego okazu. Ryc. 1, 2, 3 pow. 25 X

Fig. 3. Dorso-ventral cross-section oj this specimen. Figs. 1, 2, 3 enlarged X 25

Szczelina lbrzusma głęboka osiąga prawdopodobnie około połowy głębokości alweoli. Alweola w

prze-kroju poprzecznym ma zarys lekko owalny., głębo­

kość jej na ile pozwala stwierdzić stan posiadanego oka:IJUI,

~ynOSii

Old

~

do

%

drugośicl

rOSitrum.

Kąt alweoli 21°

Wskaźnik Szatskiego 7 mm " Nowaka • 8,5 mm

Kąt szczelinowy 52°

Linia dna S7Jezeliny alweolarnej tworzy łuk 'Wygięty swą wypukłością ku tyłowi rostrum. Konoteka za-chowana 1jest m całej powlier.zołm:i aiwooli, grubość

jej wynosi ok. 0,4 mm. U wierzchol:ka .alweoli wi-doczne są na konotece odciski najstarszych komór fragmokonu. Po stronie gr1Jbietowej włdoczny jest odcisk po jakimś kanale. Pod lupą widoczne są na powierzchni konoteki liczne zagłębienia i wypukłe gruzełki.

Na podstawie powyższego opisu można zaliczyć zna-leziony okaz z całą pewnością do gatunku

Belemni-tella praecursor S t o 11 e y s. 1., a z p~wny~

za-strzeżeniami do podgatunku mucronatt!ormts Je-•letzk y.

Wspomniane wyiej zastrzeżenia co do przynależ..

ności tego okazu do podgatunku .J. A. Jeletzkiego (4) • Wska~nik Nowaka ja•ko cecha taksonomiczna W:yty 'ZOStał po raz ·pierwszy przez prof. B. Kon&ieLa.

(2)

wynikają z -nieco różnych wartości wska~nika

Szat-sldego i

z

lt"ĆĆiJnego ch:a'rlaktter.u dna s71CZeliny

a•lweolar-nej. Jeletzky wspomina: jednak, że u tej fonny kąt

szczelinowy, a co zatem idzie i dno szczeliny może

osiągać cechy podobne do apisanego okazu. · Inne

ceehy taksonomiczne wykazują natomiast dużą zbież­

ność

z

holotypem Jeletzkiego.

Od pojawiających się w wyzszych warstwacli

dol-nego kampanu przedstawicieli Belemnitella

mucro-nata S c:Jl! l o t 'h. s. l. różni się. opisany okaz w

spo-sób Istotny kątem szczelinowym, wskaźnikiem

Szat-skiego, cllarakterem dna szczeliny alweolarnej, om~­

mentacją rostrum oraz szeregiem cecth, których me

sposób tu wymienić. Od występujących w dolnym

kampanie przedstawicieli · rodzaju Gonwteuthis różni

się on tak rbiardzo, że o pomyleniu się nie może być

mowy.

Gatunek ten po raz pierwszy opisał E. Stolley (9),

który z osadÓW' dolnego senonu prowincji Brtmszwik

opisał formę rzbliżon'ą do Bel. mucronata S c h l o t h.,

lecz r6Znlącą się od niej dużo krótszą szczeliną

brzusmą, gładką powierzchnią rostrum, na któreJ

tylko po stronie brzunoej występują del~atn.e

po-dłużne prą.7Jki. Jak'o jeden z powodów wydztelema

no-wego gatunku wymienia Stolley fakt, łż opisana przez

niego forma występuje stratygraficznie niżej niż

typowe Bel. mucronata. W 1906 r. -słuszność tych

'l)o,e;lądów potwierdzają G. Miiller l A. Wolleman (6),

kt&rzy opisują identyczne z holotypem; okazy

znale-zione w identycznej pozycji · stratygraficznej na

obszarze Nlieml'ec. Oprćlclz ?.!dijęć cJałego rdsłJrurn

daja oni zdjęcie przekroju grzbieto-brzusznego (ryc. 1).

W

1912

r.

A. D. Archanglels.kl (l) na podstawie

lieznych okazów pochodzących' z nieraz bardzo od

M

~

-

. . 4 5 6 7 8 l . l , l l \ l 9

Ryc. 4. Bel, praecursor Stoli. wg G. MilUera i A. Wot-tem,a.na (1906) · Ryc. 5. Bel. praec StoU. wg A. D. Archangielskiego

(1912)

Ryc. 6. Bel. praec. StoU. var. media Jeletzky (1955) Ryc. 7. Bel. praec. Stoll. var. media Jeletzky (1955) Ryc. 8. Bel. praec. StoU. var. mucronatitormis wg

Jeletzkiego (1955)

Ryc. 9. Bel. praec. Stoll. var · mucronatiformis z okolic Sutejowa nad Wisłą. Ryc. od 4 do 9 rysunki

alweoli

Fig. 4. Belemnitella praecursor S t o l l. after G. Mill-ter and A. Wolieman (1906)

Fig. 5. Belemnitella praecursor S t o l l. atter A. D. ·

. Archangielski ()912)

Fig. 6. Bel. praecursor S t o l l. var. media J e l e t z k y.

(1955)

Fig. 7. Bel. praecursor S t o l l. var. media Je l e t z k y (1955)

Fig .• 8. Bel. praecursor S t o li. var. mucronatitormis after Je l e t z k y (1955)

Fig, 9. Bel. praecursor S t o l l. var. mucronatiformis ot the vicinity ot Sulej6w, on the Vistuta · Figs. 4-9 are the illustrations ot alveola

siebie odległyeh' oblsza1'61W' ROiSj! ·daje qpls

Belemnitel-la praecursor S t o 11. Podobnie jak Stolley uważa

on, że jest to forma genetycznie związana z Bel.

mu-crort(l.ta S c hl l a t h, lecz występująca dużo wcześniej.

Arcllangie1Siki 21a1Znacza, że formy te .nig,dy nie były

znalezione obok sleb'ie. Okazy opisane przez.

ATchan-gielskiego nie mają tak gładkiej powierzchni jak

holotyp Stolleya. Wyraźnie występują podwójne bruzdy

grzbietoboczne i podłużna depresja, cała powierzchnia

rostrum pokryta jest delikatnymi prążkami podłuż­

nymi. Odciski naczyń krwionośnych' występuja

:rzad-ko, a jeśli są. to grupują się wokół szczeLiny

brzusz-nej. Archane:ielski również podaje zdjęcie przekroju

gn,bleto-brnusznegQ (ryoc. 2). W~ Arehanglelskiego

zasieg stratygraficzny tej formy obejmuje gómy

san-ton i ddlny kamipfln. Nallemłob'y W!':]OOmnleć. że

foto-. grafile Aroh•an:giel.skiego pmedlstaiW'iaja formy z du.io

si-lniej zaznaczonym . spłaszczeniem C:>ocznym · części

przyalweolarnej, niż to ma miej-sce w holoty'płe.

W takiej formie przetrwało uojęcie tego e:atunku

aż do 1955 r., :kiedy to A. J. Jeletzky na podstawie

licznej (250 okazów) kolekeji :przeprówadzlł podział

tego gatunku na trzy podgatunki. Kolekcja·, któTą

dvsponował ten autor, -pochodziła. ze wsehodnlej

Ukrainy, Litwy, Skan.ii, Prus Wschodnich' i Niemiec.

· A oto podgatunki wymienione nrzez· J. A Jeletzkiego:

l. Belemm..itella praecursor var. praecursor . 2. Belemn.itella praecursor var. media

3. Belemnitella praecursor var. mu;crona-tiformis Dokładnego <)plsu i zd'jeć formy Belemnitella prae-cursor var. praecursor autor nie podaje, uważ~r on.

że jest to forma dokładnie odpowia:clajaca holotypowi

E. Stolleva i· wystarcza tu opisy I zdjęcia tego autora

oraz G. Miillera i A. Wallemana (6) i J. A.

Jeletzkie-go {3).

Belemmitella praecursor var. media według

Jeletz-kiego sa to form.y smukłe, w aspekcie lateralnym

wysokostożkowe, w a·spekcle wentralnvm

cylindrycz-ne lub •lekko maczugowate. W ornamentacH rostrum

orzeważaj1:1 elementy podłużne. lecz i odciski naczyń krwionośnych' mo~ą się S'DOradycznie 'PO':iawiać.

Pod-wójne · br:urzdy · grz.bleto-boczne, podłużna depresja

i oojedvnC?:a bruzda- 'boczna wyra~one sa sUnie.

Alwe-ola w przekroju '()aprzeczn:vm ma-Ks-ztałt· koła lub też

łagod'ne4to owalu. il!:łebOkość jej Wl1: Jelet:iddego wynosi

ok.

Ys

dłtli!!ości rałesr~ rostrum. Klłt alweoU waha sl~

w gran.fcaeh 20°-22° l jest wielkośeia stała. Linia

dna szczeliny alweolarne; lekko faUs.ta tworzy ze

ściana wewnętrzną alweoli kat od· 9 do 20°. Wska~­

nik Szatskiego wa'ha się wg Jeletzkiega od 6 do

7 mm. W-skaźn.ilta Nowaka ten• autor nie użvwa,

zmierzony na rvsunkach rpocJanych 'J)l"Zez .reletzkiee:o

wynosi on· ok. 20 mm. Wszedzle poniże} wierzchołka

alweoli szerokość osiąga przewagę nad )mlbościa.

W części przyalweolamej jest nR. odwrłit. KonotP.ka

cienka rzadko dochod:?:i l mm lttllbości. Pod szkłem

Powiększającyni w:i<'lać we: JP.letzkiego liczne za<e:łe_

hienia i wzniesienia. 7.akończenie apikalne, telpe

z niezbyt WYTażnie wyodrę".:mionym muki-o. Do tee:o

~at'll!IlkU zalic:r.a autor okazy, . któ'rych z<'ljęcia

zamieszcza A. D. Archan~ielski.

Belemnitella praeC!urror v::tr. mucronatiformis ~

.Teletzkiego sa · to formy n-ieduże ok. 80-85 · mm.

~ólny ·pokrój rostrum Z'hliżony do ooisanej · va-r.

medi4, lecz z o wiele Wyraźniei zaznaczonym spł::~S?:­

czeniem bocznvm cześcł 'Ot'ZYalweolamej. co nad·aje

całemu rostrum w aspekcie wentraln:vm foTmę s·ł"'.'ho

maczu~owata. Koniec. apikalny rostrum jest nieco

ostrzej zakończonv niż u var. media i może mieć

wvodrebnione mu'kro. Ornamentaoia rostrum od słabP.j

do dość dobrej. Zwraca uwa.~re. że :r.aws~Ze w

mniei-·<;Zym •lub wiekszymJ !'topniu wvste'Ouja odciski naczyń

krwionośnych grupu.iace sie wokńł srezeliny

br?:usz-nei. Inne elementy ornamentacji jak u var. med.ia.

A.Iwedlla

rw

przeikrroju ~zecznym ma ~ mniej

lub bardziej owalny, głębokość jej waha się w gra-

ni-cach od

Ys

do

%

długOści rostrum. Kąt alweoli osią­

ga ok. 23°. Dno szczeliny alweolarnej ma kształt lin!i

falistej, kąt s·zczelinawy wynosi wg Jeletzkiego 27 ,

lecz w tekście autor wspomina, że ltąt ten m:oże osią,.

gać wartoścJ dużo większe.

(3)

Wskaźnik Szatskiego wynosi 10 mim, a wskaźnik

Nowaka zmierzony na rysunku podanym przez J. A.

Jelet2'lkiego wynosi 15 mm.

WedŁug J. A. Jeletzkiego trzy wyróżnione przez

niego odmiany B. praecursor S t o 11 e y swym

za-sięgiem ci:>ejmują stropowe warstwy santonu i dolny

kamiplan. Dzieli cm wszystkie dkazy B. ex, .gr.

prae-cursor na formy dolne ("low" forros of B.

praecur-sor), zallczając do niCh większość form B.

praecur-sor var. praecursor część var. media i niewielką ilość

var. mucronatiformis oraz na formy górne ("high"

fonns of. B. pra.ecursor) włączając tu nieznaczną już

ilość najprymitywniejszych B. praecursor, var.

prae-cursor, część form var. media i większość

przedsta-wicieli var. mucrornatifonnis. Formy dolne obejmują

strop santonu 1 ni:lJszą część dolnego kampanu (tj.

poziomy "h" oraz "i" W. Pożarysokiego).

Mimo że podział Jeletzkiego nie przyjął się jeSZICZe

w szerokim tego ·słowa maczeniu, to z szeregu

naj-nowszydt danych wynika, że Belemm.itella

praecur-sor S t o 11 e y s. l. ma duże znaczenie dla straty_

gra·fii górnego santonu i dolnego kampanu.

I tak F. Schmidt (8) podaje dane o występowaniu

Belemnitella praecursor S t o 11. w najwyższych

warstwach santonu płn. Niemiec, uznając ją za

cha-rakterystyczną dla tyeh warstw. . . .

W geologii regionalnej Małego Kaukazu g?my

sen-ton określony jest jako "zona Belemnitella

pra.ecur-sor". Jest to tym ciekawsze, że są to już peryferie

oceanu Tetydy i jest fu tu jedyny głowonóg w

gór-nym santonie, a tak cenny, bo pozwalający na

para-lelizację

z

osadami. mórz epikontynentalnyc-h, których

osady zalegają Płytę Rosyjską.

D. P. Najdin (5) uznaje Belemnitella praecursor

S t o l l. za formę przewodnią dla dolnego kampanu

północno-wsdhodniej prowincji paleogeograficmej,

wyrowianej przeZ niego w górnej !kredzie. Zalioza

tu autor mJn. północną Polskę. .

Jak już wspomniano, J. A. Jeletzky pisze o wystę­

powaniu Belemm.itella. praecursor S t o 11. .w Anglli,

Niemczech, .Skanii, Danii, b. Prusach Wsch, i Rosji

Europejskiej. . . .

Ró'Y'fllież Jeletzky {2) donosi o wy&tępowaniu

Bete-mnitella .prflecursor var. media w "Hespeornls .beds".

Wydaje .się, że warlQ podkreślić brak opisanego

gatunku we Francji, Belgii i Holandii.

Sumując powyższe rozważania należy stwierdzić co

następuje. Belemnitella praecursor S t o 11 e y s. l.

stanowi ważną stratygraficznie formę.,

c'haraktery-styczną dla OS'adów najwyższego santonu i dolnego

kampanu. Jej ro2lprzestrzenienie geograficzne wiąże

ją z .:pół'®cnym!i ~onami .mórz epiik:onltynentałnyoh,

które oddzielały w kredzie górnej ocean Tętydy od

bo-realnego. . . . · ·

Jeszcze większą rolę odgrywa .ten gatunek w ro~

woju genealogicznym belemnitów. w kredzie górneJ,

lecz te prOblemy nie mieszczą się w ramach tego

artykułu.

LITERATURA

l. Ar c h a n g i e l ski A. D. - Wierehniemiełowy­

je otłożenija wostoka jewropiejskoj RossiL

Matie-mły d!la ~eołaigil ROS'Sii,

t.

25. Sl Petersburg 1912.

2. Je l e t z k y J. A. - Belemnitella praecursor,

probably from the Niobrara of Kans·as, and some

stratfgraphic implications. "Journ. of. Palaeont."

Vol. 29, no 5. Menasha 1955.

3. Je l e t z k y J. · A. - Die Stratigraphie u.

Be-lemnitenfauna des Obercaropan und Maastricht

Westfalens, :Nordwestdeutschlands u. Danemarks,

sowie einige allgemeine Gliederungsprobleme der jiingeren borealen Oberkreide Eurasiens. "Geol.

Jahr." ·Heft l. Hannover 1951.

4. Je l e t z k y J. A. - Evoluticm of Santonian

and Campanian Belemnitella and palaeontological systematics; exemplifiedby Belemnitella

praecur-sor Stolley. "Jour. of Palaeonlt". Vol. 29, no 3.

Menasha 1955.

468

5. N aj d i 111 D. P. - On 11le Palaeontography of

the Russian Platform during the upper

Creta-ceous epoch. "Aet. Univ. Stockh." ·Vol. III 6.

Stoc:koholm. 1959.

6. M ii 11 e r G., W o 11 e m a n n A. - Die

Mollu-s!kenfa·una des Untersenon von Braunschweig und

Ilsede. B. II Die Cephalopoden "Abh. d. k.

Preuss. Geol. Lands N.F." Heft 47. Berlin 1906.

7. Pożaryski W. - Stratygrafia senonu w

prze-łomie Wisły między Racllowem i Puławami. IG

Biul. 6. Warszawa 1938.

8. S e h m i d F. - Jetziger Stand der

Oberkreide-Biostratlgraphie in Nord'westdeutsehland:

Cephalo-poden. "Pal. Zeit'' Bd. 30, Stuttgart 1956.

9. S t o 11 e y E. - 'Ober die Gliederung des

nord-deutschen und baltischen Senon, sowie die

das-selbe oharakterlsierenden Beleroniten "Arch. f.

AMrQP. u. Geol. Schl-Holst" Bd. 2, H. 2.

Kiel-Leipzig 1897.

SUMMARY

The paper deals with specimen of the

Belemni-tella praecursor S t o 11. var. mucronatiformis

Je l e

tz.

found in/ layers being referred by W. Poża­

ryski (1938, 1948) to the lower Campanian (level "i").

That is confirmed by co-occurence Gonioteuthis

quadrata B l v. and Inoceramws lingua B o e h m.

These· specimens were found together at the same

place, situated in the scarp of the :Vistula valley south of Sulejów. Bellow the autbor describes some

important taxonomlcal features of · the specimen

investlgated. (Figs. l, 2, 3).

Rostrum elongate. From the ventral view slightly

lanceolate, by weak lateral nattening of the alveolar

part. From the lateral view the rostrum is

cone-shaped. In the well-preserved specimens the depth of alveolus reaches probably one third of the length.

The alveolar angle amounts 21°. The bottom of

ventral fissure forros an arch bent to the back of the rostrum. With the alveolar wall it forros an

:angle amoun.ting 52°.

~atsky's Index is 7 mm, Nowak's Index 8,5 mm

i(it means a distance of the outer exit of bottom

of the ventral fissure from the protoconch, which

is measured on the rostrum axion. This index bas

been introduced by prof. R. Kongiel - the paper

in print). Ventral fissure is long about one second

. of the depth of alveolus. The cross-section of

alveolus is oval. Ornamentation of the rostrum is not quite rich, however, it bas characteristic features

of the genus Belemnitella. Double dorso-laterał

furrows, longitudinal depression and lateral single

furrow, are distinct. Vascular impressions are

visible only at the ventral .side, especially around

the ventral fissure.

When comparing with representatives of this

species described by: E. Stolley (1897), G. Miiller,

A. Wolieroann (1906), A. D. Arkhangielski (1912),

J. A. Jeletzky (1951, 1955), Schmid (1956), the

spe-cimen f<>und may be referred to the subspecies

Belemnitella praecursor S t o 11. var.

mucronati-formis J e l e t z.

PE310ME

B CTaTbe onHCbiBaeTcn HaXO,!IKa Belemnitella

prae-cursor S t o 11. var mucronatiformis J e l e t z. B

cno-nx

,

OTHOCHMbiX npoą>. B. IlomapbiCKHM K HIDKHeMy KaM·

naHy (1938, 1948 ropH30HT ,.i").

IlO,!ITBeplK,lleHO 3TO COBMeCTH.biM HaXOlK,lleHHeM C

Go-niotheuthis quadrata B l v. u Inoceramus lingua

B O

e

h in. 3TH 3K3eMllJIHpbi 6biJIH Haiłt·,lleHbi COBMecTHO

Ha CKJIOHe .ztOJIHHbi BHCJibi K rory oT Cyne!!aa. HHme

aBTOp OllHCbiBaeT B82KUeAIIme T8KCOHOMH'IeCKHe DpH·

Cytaty

Powiązane dokumenty

Ilość niezbędnych a subtelnych roz­ różnień, jakich iu trzeba stale dokonywać (bo nie można ich dokonać metodolo­ gicznie — raz na zawsze), może

We compare various numerical methods for the estimation of the VaR and the marginal VaR Contribution (VaRC) in the Vasicek one-factor portfolio credit loss model.. The methods

zmiany struktury bainitu – klasa I/II procesy wydzieleniowe – klasa a/b procesy uszkodzenia – klasa B/2 główna klasa struktury – klasa 3/4 stopień wyczerpania materiału –

- czerwienienie, pieczenie 9 Bolla SC Aller gic Reaction to an Acrylic Denture - A Rare Case Report 2014 metakrylan metylu.. obrzęk dna

jącym stanowiskiem na temat piękna Gadamer nie może się zgodzić, bowiem, o czym była już mowa, kontakt ze sztuką jest dla filozofii hermeneutycznej waż- nym, a przede

Można oczywiście powiedzieć, że ten fragment zapisków jest konsekwencją oso- bistego zaangażowania Hieronima Floriana w akcję przeciw kuzynowi, jednak wydaje się, że

W zw iązku z przedstaw ionym w cześniej postulatem dotyczącym podejm ow a­ nia całościow ych, interdyscyplinarnych badań nad w iedzą o własnej osobie, m oże zrodzić

Określając stany łańcucha Markowa jako odpowiednio dobrane przedziały, w których może znaleźć się stopa zwrotu, poszukujemy takiego modelu, w którym prawdopodo-