W
W
W
P
P
P
Ł
Ł
Ł
Y
Y
Y
W
W
W
D
D
D
O
O
O
L
L
L
I
I
I
S
S
S
T
T
T
N
N
N
Y
Y
Y
C
C
C
H
H
H
N
N
N
A
A
A
W
W
W
O
O
O
Z
Z
Z
Ó
Ó
Ó
W
W
W
M
M
M
A
A
A
K
K
K
R
R
R
O
O
O
-
-
-I
I
I
M
M
M
I
I
I
K
K
K
R
R
R
O
O
O
E
E
E
L
L
L
E
E
E
M
M
M
E
E
E
N
N
N
T
T
T
O
O
O
W
W
W
Y
Y
Y
C
C
C
H
H
H
N
N
N
A
A
A
P
P
P
L
L
L
O
O
O
N
N
N
I
I
I
J
J
J
A
A
A
K
K
K
O
O
O
Ś
Ś
Ś
Ć
Ć
Ć
B
B
B
U
U
U
L
L
L
W
W
W
Z
Z
Z
I
I
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
I
I
I
A
A
A
K
K
K
A
A
A
T
T
TH
H
HE
E
E
I
I
IN
N
NF
F
FL
L
LU
U
UE
E
EN
N
NC
C
CE
E
E
O
O
OF
F
F
F
F
FO
O
OL
L
LI
I
I
A
AR
A
R
R
M
M
MA
A
AC
C
CR
R
RO
O
O-
-
-
A
A
AN
N
ND
D
D
M
M
MI
I
IC
C
CR
R
RO
O
OE
E
EL
L
LE
E
EM
M
ME
E
EN
N
NT
T
TS
S
S
F
F
F
E
E
E
R
R
R
T
T
T
I
I
I
L
L
L
I
I
I
Z
Z
Z
E
E
E
R
R
R
S
S
S
O
O
O
N
N
N
T
T
T
H
H
H
E
E
E
P
P
P
O
O
O
T
T
T
A
A
A
T
T
T
O
O
O
Y
Y
Y
I
I
I
E
E
E
L
L
L
D
D
D
A
A
A
N
N
N
D
D
D
T
T
T
U
U
U
B
B
B
E
E
E
R
R
R
S
S
S
Q
Q
Q
U
U
U
A
A
A
L
L
L
I
I
I
T
T
T
Y
Y
Y
dr inż. Cezary Trawczyński
IHAR-PIB, Zakład Agronomii Ziemniaka w Jadwisinie, e-mail: c.trawczynski@ihar.edu.pl
Streszczenie
W 2-letnich doświadczeniach polowych na glebie lekkiej zastosowano nawozy krystaliczne: mikroele-mentowy Multi Flora Ziemniaki oraz makroelementowe z dodatkiem mikroelementów Makrofoliar PK + mikro i Makrofoliar NPK + mikro. Zabiegi wykonywano 3-krotnie w okresie wegetacji. Nawożenie or-ganiczne stanowiła słoma i międzyplon gorczycy białej, a mineralne: N 100 kg/ha, P2O5 40 kg/ha i K2O 120 kg/ha. Uzyskano istotny przyrost plonu, średnio o 9,7% w porównaniu z obiektem kontrolnym. Oddziaływanie zastosowanych nawozów na wielkość plonu było podobne. Przyrost plonu w roku su-chym był wyższy niż w wilgotnym. Wygląd bulw nie różnił się istotnie pomiędzy badanymi nawozami i obiektem kontrolnym. Po zastosowaniu Multi Flora Ziemniaki stwierdzono istotny wzrost zawartości skrobi i suchej masy w bulwach, a pod wpływem Makrofoliar PK + mikro i Makrofoliar NPK + mikro – zawartości witaminy C.
Słowa kluczowe: dokarmianie dolistne, jakość bulw, nawozy krystaliczne, plon, ziemniak
Abstract
During two vegetation seasons impact of the application of microcrystalline fertilizers (Multi Flora Pota-toes and macro-elements with macronutrients Macrofoliar PK + micro and Macrofoliar NPK + micro) on the yield of potatoes grown on light soil was investigated. Treatments were performed three times during the vegetation period. The organic fertilization included straw and intercrop of white mustard. The mineral fertilization was composed of N (100 kg/ha), P2O5 (40 kg/ha and K2O (120 kg/ha). Signifi-cant crop yields were obtained, an average of 9.7% compared to the control. The effect of applied fertilizers on yield was similar. The yield increase in the dry season was higher than in the wet season. Tuber appearance did not differ significantly between the tested fertilizers and control subjects. After using Multi Flora Potatoes, there was a significant increase in starch content and dry matter in tubers, and under the influence of Macrofoliar PK + micro and Macrofoliar NPK + micro-content of vitamin C.
Keywords: crystalline fertilizers, foliar feeding, potato, tuber quality, yield
iemniak należy do roślin o dużych po-trzebach pokarmowych, z czego wyni-kają też znaczne wymagania nawozo-we. Na wytworzenie 1 tony bulw rośliny po-bierają ok. 5 kg azotu (N), 1,5 kg fosforu (P2O5), 7 kg potasu (K2O), 0,4 kg magnezu
(Mg) oraz określone ilości mikroelementów: żelaza (Fe) 43 g, manganu (Mn) 7,7 g, cynku (Zn) 7,5 g, boru (B) 2,7 g, miedzi (Cu) 2,2 g i molibdenu (Mo) 0,1 g (Gembarzewski i in. 1995). Mikroelementy, chociaż pobierane w mniejszych ilościach niż makroelementy, mają znaczący wpływ na wielkość plonu i jakość bulw z uwagi na ich obecność we wszystkich procesach chemicznych i
bio-chemicznych zachodzących w tkankach ro-ślin.
Podstawowe źródło zaopatrzenia roślin w składniki pokarmowe stanowią nawozy do-glebowe. W niektórych jednak okresach wzrostu i rozwoju roślin pobranie ich przez rośliny z gleby może być utrudnione. Przy-czyną może być m.in. niekorzystny układ warunków pogodowych, np. nadmiar lub niedobór opadów czy wysoka lub zbyt niska temperatura powietrza. Jeżeli takie warunki zaistnieją w krytycznym okresie rozwoju ro-ślin, np. przyrostu masy bulw, mogą w znacznym stopniu wpłynąć na obniżenie plonu oraz pogorszenie jakości bulw.
Uza-Z
sadnia to uzupełnianie składników poprzez aplikację dolistną (Szewczuk, Michałojć 2003; Grzyś 2004).
Obecnie przemysł oferuje dość duży wy-bór nawozów zawierających składniki po-karmowe w różnych formach, m.in. schela-towane, czyli dobrze rozpuszczalne w wo-dzie oraz łatwo i szybko przyswajalne przez rośliny. Najczęściej są to koncentraty płynne do rozcieńczania w wodzie, ale mogą być również formy stałe, które przed zastosowa-niem należy rozpuścić w wodzie (Czuba 2000). Nawozy te, przy uwzględnieniu wa-runków środowiska oraz rodzaju i formy po-dawanych składników, dość różnie wpływają na wielkość plonu i jakość bulw (Roztropo-wicz 1989, Boligłowa 2003, Nowak i in. 2004). Dlatego najlepiej jest przed
zastoso-waniem w produkcji ocenić ich skuteczność w doświadczeniach polowych. Stąd celem badań było określenie wpływu nawozów kry-stalicznych z różnym udziałem makro- i mi-kroelementów zastosowanych dolistnie na wielkość plonu i wybrane cechy jakości bulw przy uwzględnieniu zróżnicowanych w latach warunkach pogody.
Materiał i metody
Badania polowe przeprowadzono w latach 2015 i 2016 w oddziale IHAR-PIB w Jadwisi-nie na glebie lekkiej, kwaśnej. Gleba charak-teryzowała się wysoką zasobnością w przy-swajalny fosfor, średnią w potas, magnez, mangan, cynk i miedź, natomiast niski był poziom żelaza i boru (tab. 1).
Tabela 1 Zawartość przyswajalnych form makro- i mikroelementów
w glebie (mg/kg) oraz odczyn gleby w latach badań Zawartość w glebie (mg/kg) Rok pH w KCl P K Mg Fe Mn Zn Cu B 2015 2016 5,3 5,3 75 86 108 112 33 33 570 575 113 123 3,2 3,7 2,0 2,0 0,38 0,42 W badaniach uwzględniono następujące
obiekty:
1. kontrolny – bez dolistnego dokarmia-nia;
2. Multi Flora Ziemniaki o składzie: Mn 8,30%, Zn 7,40%, Cu 0,25%, B 0,60%, Fe 7,10%, Mo 0,04%;
3. Makrofoliar PK + mikro o składzie: P 22,23%, K 28,22%, Mn 1,50%, Zn 1,50%, Cu 1,00%, B 0,80%, Fe 0,50%, Mo 0,15%;
4. Makrofoliar NPK + mikro o składzie: N 10,00%, P 4,36%, K 36,52%, Mn 0,01%, Zn
0,002%, Cu 0,002, B 0,01%, Fe 0,02%, Mo 0,001%.
Warunki pogodowe w czasie wegetacji oceniono na podstawie sumy opadów i śred-nich temperatur powietrza w porównaniu ze średnimi z wielolecia. Okres wegetacji, od kwietnia do końca września w 2015 r., cha-rakteryzował się niedoborem opadów, był suchy. Z kolei rok 2016 należał do mokrych, suma opadów za cały okres wegetacji była wyższa od średniej z wielolecia. Wykazano ponadto, że były to lata ciepłe (tab. 2).
Tabela 2 Sumy miesięcznych opadów (mm) oraz średnich miesięcznych
temperatur powietrza (oC) w latach badań w porównaniu ze średnimi wieloletnimi
na podstawie danych stacji meteorologicznej w Jadwisinie
Rok Miesiąc
IV V VI VII VIII IX IV-IX
Opady 1967-2014 37,0 56,0 75,0 76,0 60,0 48,0 352,0 2015 2016 27,8 31,4 39,5 92,2 15,4 85,4 82,6 103,6 8,6 61,4 36,6 9,5 210,5 383,5 Temperatura powietrza 1967-2014 7,8 13,6 16,5 18,4 17,7 13,1 14,5 2015 2016 8,3 9,3 12,9 15,3 17,5 18,7 19,6 19,6 22,5 18,4 15,1 15,7 16,0 16,2
Nawozy organiczne stanowiły rozdrobnio-na i przyorywarozdrobnio-na po żniwach słoma pszenrozdrobnio-na w ilości ok. 5 t/ha z dodatkiem 1 kg N na 100 kg słomy oraz jesienią zielona masa mię-dzyplonu ścierniskowego z gorczycy białej w ilości 15-16 t/ha. Nawozy mineralne: super-fosfat wzbogacony (40% P2O5) i sól
potaso-wą (60% K2O), z uwzględnieniem
zasobno-ści gleby w przyswajalne formy P i K, stoso-wano jesienią przed orką przedzimową w dawce 40 kg/ha P2O5 i 120 kg/ha K2O.
Sale-trzak (27% N) stosowano wiosną przed sa-dzeniem w dawce 100 kg/ha N.
Zabiegi dolistne preparatami wykonywano 3-krotnie w okresie wegetacji. Pierwszy za-bieg w okresie tworzenia pąków kwiatowych (faza BBCH 55), drugi w czasie kwitnienia (faza BBCH 65), trzeci – po kwitnieniu (faza BBCH 69-70). Do każdego zabiegu zgodnie z zaleceniem producenta stosowano 4 kg/ha nawozu Makrofoliar PK + mikro (obiekt 3.), 3 kg/ha nawozu Makrofoliar NPK + mikro (obiekt 4.) i 1,5 kg/ha nawozu Multi Flora Ziemniaki (obiekt 2.) rozpuszczone w 250 l/ha wody.
Chwasty niszczono, stosując do wscho-dów ziemniaka 2-krotnie obsypnik z łańcu-chami. Bezpośrednio przed wschodami, po ostatnim obredleniu, stosowano Linurex 500 SC w dawce 2 l/ha, a po wschodach Titus 25 WG w dawce 60 g/ha. W okresie wegetacji 4-krotnie przeprowadzano zabiegi ochronne przeciwko zarazie ziemniaka oraz 2-krotnie zwalczające stonkę.
Ziemniaki odmiany Oberon sadzono ręcznie w III dekadzie kwietnia w rozstawie 75 x 33 cm, a zbierano w III dekadzie wrze-śnia. Liczba roślin na poletku do zbioru wy-nosiła 30. Podczas zbioru określano plon ogólny z każdego poletka oraz pobierano 2
razy 5-kilogramowe próby w celu określenia wybranych cech: procentowego udziału bulw dużych w strukturze plonu (wagowo frakcja bulw o średnicy poprzecznej powyżej 60 mm), procentowego udziału bulw z wadami wyglądu (zdeformowanych, spękanych, za-zielenionych, porażonych parchem zwykłym) oraz składu chemicznego: zawartości skrobi, azotanów, witaminy C i suchej masy w bul-wach.
Wyniki doświadczeń opracowano staty-stycznie, posługując się analizą wariancji. Analizę porównania średnich przeprowadzo-no z wykorzystaniem testu Tukeya na po-ziomie p = 0,05.
Wyniki i dyskusja
Układ warunków pogodowych w latach 2015 i 2016 miał istotny wpływ na poziom plonu. Niezależnie od rodzaju zastosowanych do-listnie nawozów w roku z niedoborem opa-dów w okresie wegetacji uzyskano istotnie mniejszy plon niż w roku z opadami prze-wyższającymi średnią z wielolecia. W roku z niedoborem opadów w okresie największego wzrostu masy bulw, w czerwcu i sierpniu, zastosowane nawozy dolistne wpływały na wielkość plonu podobnie, ale ogólnie plon był większy o 13,1% w porównaniu z obiek-tem kontrolnym. W roku z opadami w okresie od czerwca do końca sierpnia powyżej śred-niej z wielolecia przyrost plonu był tylko o 7,8% większy niż na obiekcie kontrolnym i jego zróżnicowanie pomiędzy badanymi na-wozami było stotne. Po zastosowaniu nawo-zu Makrofoliar NPK + mikro plon był istotnie wyższy w porównaniu z Multi Flora
Ziemnia-ki, zawierającym tylko mikroelementy (tab. 3).
Tabela 3 Wpływ nawozów dolistnych na plon bulw (t/ha)
Rok Rodzaj nawozu
2015 2016 Średnia
Kontrola* 36,2 60,9 48,6
Multi Flora Ziemniaki 41,4 64,3 52,9
Makrofoliar PK+mikro 40,8 65,5 53,2
Makrofoliar NPK+mikro 40,6 67,2 53,9
Średnia 39,8 64,5
NIR0,05 1,6 1,5
*bez nawożenia dolistnego; NIR0,05 dla współdziałania
lata x nawozy – 2,1 t
Korzystniejszy efekt plo-nowania w latach ekstremal-nych, o niesprzyjających wa-runkach pogodowych, wynika-jących głównie z niedoboru lub nadmiaru opadów czy nierównomiernego ich rozkła-du, potwierdzono we wcze-śniejszych badaniach (Szew-czuk 2009; Trawczyński 2014). Z przeprowadzonych badań można wnioskować również, że niekorzystne
wa-runki środowiskowe, w tym wypadku związane z niedobo-rem wilgoci, uniemożliwiające czy hamujące pobieranie składników pokarmowych z gleby, pozwoliły roślinom lepiej wykorzystać składniki podane dolistnie, czyli szybki i efek-tywny sposób ich uzupełniania (Boligłowa 2003).
Średnio w analizowanym okresie przyrost plonu z obiek-tów, na których zastosowano nawóz mikroelementowy i makroelementowe PK i NPK z dodatkiem mikroelementów, był podobny. Dowiodło to równie dobrej skuteczności do-listnego zarówno nawozu zawierającego tylko mikroele-menty, jak i nawozów z udziałem podstawowych składni-ków makroelementowych: azotu, fosforu i potasu. Poziom plonowania ziemniaków na badanych obiektach mógł wyni-kać pośrednio z właściwości gleby, która charakteryzowała się m.in. wysoką zasobnością w fosfor, przy jednocześnie niskim poziomie boru i żelaza.
Tabela 4 Wpływ nawozów dolistnych na udział bulw o średnicy
powyżej 60 mm w strukturze plonu (% wagowy) Rok
Rodzaj nawozu
2015 2016 Średnia
Kontrola* 19,5 39,8 29,7
Multi Flora Ziemniaki 15,4 43,0 29,2
Makrofoliar PK + mikro 15,5 38,9 27,2
Makrofoliar NPK + mikro 16,6 45,9 31,2
Średnia 16,7 41,9
NIR0,05 3,5 r.n.
*bez dolistnego stosowania; NIR0,05 dla współdziałania
lata x nawozy – 5,0%
Tabela 5 Wpływ nawozów dolistnych na procentowy udział
w plonie bulw z wadami wyglądu
(zdeformowanych, spękanych, zazielenionych, porażonych parchem zwykłym)
Rok Rodzaj nawozu
2015 2016 Średnia
Kontrola* 10,8 16,4 13,6
Multi Flora Ziemniaki 8,5 15,6 12,1
Makrofoliar PK + mikro 7,6 14,8 11,2
Makrofoliar NPK + mikro 8,7 16,9 12,8
Średnia 8,9 15,9
NIR0,05 1,7 r.n.
*bez dolistnego stosowania; NIR0,05 dla współdziałania
lata x nawozy – różnica nieistotna
We wcześniejszych badaniach własnych plon bulw po zastosowaniu nawozów zawierających pojedyncze mikro-elementy, mangan oraz cynk, nie różnił się istotnie od plo-nu uzyskanego po zastosowaniu dolistnego nawozu fosfo-rowo-potasowego, co prawdopodobnie wynikało ze śred-niego poziomu tych składników w glebie i warunków umoż-liwiających odpowiednią ich dostępność podczas wegetacji
(Trawczyński 2014). Bogucka i inni (2010) oraz Wróbel (2012) stwierdzili, że dodat-kowe nawożenie dolistne nie zwiększyło plonu bulw, co argumentowali również wła-ściwościami gleb, na których prowadzone były badania.
W wypadku odmian jadal-nych oprócz wielkości plonu ważne są cechy jakości, m.in. wygląd bulw. Dotychczasowe badania wykazały, że udział bulw dużych w plonie, szcze-gólnie o średnicy ponad 60 mm, oraz zdeformowanych, zazielenionych czy porażo-nych parchem zwykłym to jeden z głównych mierników wartości handlowej ziemnia-ków jadalnych (Nowacki 2006). W badanych latach zastosowane dolistnie nawozy nie miały istotnego wpływu na udział bulw dużych oraz z wadami wyglądu. Jednak w roku z opadami powyżej śred-niej z wielolecia uzyskano istotnie więcej bulw dużych w plonie, ale jednocześnie więk-szy był udział bulw z wadami wyglądu niż w roku z niedobo-rem opadów w okresie wege-tacji. Ponadto w roku wilgot-nym istotnie większy był udział w plonie bulw dużych po zastosowaniu nawozu Ma-krofoliar NPK + mikro w po-równaniu z Makrofoliar PK + mikro i obiektem kontrolnym (tab. 4 i 5).
We wcześniejszych bada-niach własnych po użyciu na-wozów dolistnych zawierają-cych pojedyncze mikroele-menty (mangan i cynk) uzy-skano również istotny wzrost udziału bulw dużych w plonie w stosunku do obiektu kontrol-nego, bez dolistnego odży-wiania roślin (Trawczyński 2014). Zwiększenie udziału bulw dużych (o średnicy
po-nad 60 mm) po dolistnym zastosowaniu nawozów wykazali również Jabłoński (2009) i Wróbel (2012).
Analiza składu chemicznego bulw wykazała istotne róż-nice zawartości skrobi, suchej masy, witaminy C i azotanów w zależności zarówno od rodzaju nawozu, jak i układu wa-runków pogodowych w latach badań. Większa od średniej z wielolecia ilość opadów w okresie wegetacji miała istotny
wpływ na obniżenie zawarto-ści skrobi, suchej masy i azo-tanów oraz wzrost poziomu witaminy C w porównaniu z rokiem z niedoborem opadów (tab. 6 i 7).
Tabela 6 Wpływ nawozów dolistnych na zawartość skrobi i suchej masy w bulwach (%)
Skrobia Sucha masa
rok rok
Rodzaj nawozu
2015 2016 średnia 2015 2016 średnia
Kontrola* 14,5 13,2 13,8 21,2 19,8 20,5
Multi Flora Ziemniaki 15,3 14,0 14,6 22,6 20,5 21,6
Makrofoliar PK + mikro 14,9 13,3 14,1 21,2 20,0 20,6
Makrofoliar NPK + mikro 14,6 13,3 13,9 21,3 19,9 20,6
Średnia 14,8 13,4 21,6 20,1
NIR0,05 0,2 0,3 0,1 0,1
*bez dolistnego stosowania; NIR0,05 dla współdziałania lata x nawozy – skrobia 0,5%,
sucha masa 0,3%
Tabela 7 Wpływ nawozów dolistnych na zawartość azotanów i witaminy C w bulwach (mg/kg)
Azotany Witamina C
rok rok
Rodzaj nawozu
2015 2016 średnia 2015 2016 średnia
Kontrola* 128,0 17,0 72,5 214,6 239,3 227,0
Multi Flora Ziemniaki 104,0 19,0 61,5 220,6 236,6 228,6
Makrofoliar PK + mikro 96,0 18,0 57,0 228,3 236,0 232,1
Makrofoliar NPK + mikro 127,0 19,0 73,0 224,0 240,6 232,3
Średnia 113,7 18,2 221,9 236,6
NIR0,05 7,0 5,0 3,0 2,3
*bez dolistnego stosowania; NIR0,05 dla współdziałania lata x nawozy – azotany 9,0 mg,
witamina C 3,9 mg
Podobne zmiany zawartości analizowa-nych składników w bulwach w zależności od układu warunków pogodowych w okresie wegetacji wykazali inni badacze (Grudziń-ska, Zgórska 2008; Kołodziejczyk 2014; Ma-zurczyk, Lis 2004; Puła, Skowera 2004; Ry-muza i in. 2015). Najkorzystniejszy wpływ na zawartość skrobi i suchej masy w bulwach miały mikroelementy zastosowane w formie nawozu Multi Flora Ziemniaki, i to w roku zarówno z niedoborem, jak i wyższą od średniej z wielolecia ilością opadów.W przy-padku zawartości witaminy C najkorzystniej na jej poziom oddziaływały nawozy makro-elementowe z dodatkiem mikroelementów (Makrofoliar PK i NPK + mikro).
Po aplikacji nawozu mikroelementowego oraz na obiekcie bez stosowania nawozów
dolistnych odnotowano istotnie niższy po-ziom witaminy C w bulwach w porównaniu z nawozami makroelementowymi z dodatkiem mikroelementów. Na zawartość azotanów w bulwach, składnika podobnie jak witamina C kształtującego wartość żywieniową ziemnia-ków jadalnych, badane nawozy również mia-ły istotny wpmia-ływ. Istotnie wyższy poziom azo-tanów odnotowano na obiekcie kontrolnym i po zastosowaniu nawozu Makrofoliar NPK + mikro, w porównaniu z nawozami nie zawie-rającymi dodatku azotu Makrofoliar PK + mikro i Multi Flora Ziemniaki. Należy jednak podkreślić, że średnio w latach pod wpływem badanych nawozów stwierdzono niski po-ziom gromadzenia azotanów w bulwach, poniżej 100 mg/kg NO3 świeżej masy bulw
Wnioski
1. Średnio w latach badane nawozy wy-kazały podobne działanie na wielkość plonu: wzrost stanowił 9,7% w porównaniu z obiek-tem kontrolnym bez dolistnego dokarmiania roślin.
2. Jakość bulw (wygląd) nie różniła się istotnie pomiędzy badanymi nawozami do-listnymi oraz obiektem kontrolnym.
3. Stwierdzono istotnie dodatni wpływ mi-kroelementowego nawozu Multi Flora Ziem-niaki na zawartość skrobi i suchej masy w bulwach, a nawozów makroelementowych z dodatkiem mikroelementów (Makrofoliar PK + mikro i Makrofoliar NPK + mikro) na zawar-tość witaminy C w porównaniu z obiektem kontrolnym.
4. W roku z opadami powyżej średniej z wielolecia uzyskano istotny wzrost plonu, udziału bulw o średnicy ponad 60 mm i z wadami wyglądu w strukturze oraz zawarto-ści witaminy C w bulwach, natomiast w roku z opadami poniżej średniej z wielolecia istot-ny wzrost zawartości skrobi, suchej masy i azotanów w bulwach.
Literatura
1. Bogucka B., Cwalina-Ambroziak B., Zięba T. 2010. The effects of varied soil and foliar mineral
fer-tilization levels in the production of high-starch pota-toes. – Pol. J. Natur. Sci. 25 (3): 215-228; 2.
Boligło-wa E. 2003. Wpływ dolistnego dokarmiania ziemniaka
(roztworem mocznika i nawozami wieloskładnikowymi) na plon, jego strukturę, zdrowotność i trwałość prze-chowalniczą bulw. – Acta Agroph. 85: 99-106; 3.
Czu-ba R. 2000. Mikroelementy we współczesnych
syste-mach nawożenia. – Zesz. Probl.. Post. Nauk Rol. 471: 161-170; 4. Gembarzewski H., Obojski J.,
Strączyń-ski S., Sienkiewicz U. 1995. Zawartość makro- i
mi-kroelementów w glebach oraz roślinach ziemniaka i pszenicy ozimej z pól o wysokiej produkcyjności. IUNG Puławy S (80): 38 s.; 5. Grudzińska M., Zgórska K.
2008. Wpływ warunków meteorologicznych na zawar-
tość azotanów(V) w bulwach ziemniaka. – Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 5(60): 98-106; 6. Grzyś
E. 2004. Rola i znaczenie mikroelementów w żywieniu
roślin. – Zesz. Probl.. Post. Nauk Rol. 502: 89-99;
7. Jabłoński K. 2009. Produkcyjne i jakościowe efekty
dolistnego nawożenia ziemniaków Sonatą Z i Alkali-nem PK 10-20. – Ann. UMCS, Agricult. 64 (1): 59-67;
8. Kołodziejczyk M. 2014. Wpływ warunków
opado-wo-termicznych na skład chemiczny oraz wybrane parametry jakości bulw średnio późnych i późnych odmian ziemniaka jadalnego. – Ann. UMCS, sec. E. 3: 1-10.; 9. Mazurczyk W., Lis B. 2004. Relacje między zawartością witaminy C i azotanów w bulwach różnych odmian ziemniaka. – Biul. IHAR 232: 47-52; 10.
No-wacki W. 2006. Udział plonu handlowego w plonie
ogólnym jadalnych odmian ziemniaka. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 511: 429-439; 11. Nowacki W. 2016. Charakterystyka Krajowego Rejestru Odmian Ziemnia-ka. Wyd. XIX. IHAR-PIB Oddz. Jadwisin: 35 s.;
12. Nowak K., Kozera W., Majcherczak E. 2004.
Wpływ nawożenia mikroelementami na plon bulw ziemniaka. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 502: 247- -251; 13. Puła J., Skowera B. 2004. Zmienność cech jakościowych bulw ziemniaka odmiany Mila uprawia-nego na glebie lekkiej w zależności od warunków po-godowych. – Acta Agroph. 3 (2): 359-366; 14.
Roztro-powicz S. 1989. Środowiskowe, odmianowe i
nawo-zowe źródła zmienności składu chemicznego bulw ziemniaka. – Frag. Agron. 6(6): 33-75; 15. Rymuza K.,
Radzka E., Lenartowicz T. 2015. Wpływ warunków
środowiskowych na zawartość skrobi w bulwach od-mian ziemniaka średnio wczesnego. – Acta Agroph. 22 (3): 279-289; 16. Szewczuk C. 2009. Wpływ dokar-miania dolistnego na plon bulw ziemniaka. – Ann. UMCS, Agricult. 64(1): 7-12; 17. Szewczuk C.,
Micha-łojć Z. 2003. Praktyczne aspekty dolistnego
dokarmia-nia roślin. – Acta Agroph. 85: 19-29; 18. Trawczyński
C. 2014. Zastosowanie makro- i mikroelementowych
nawozów chelatowych w dolistnym dokarmianiu ziem-niaka. – Biul. IHAR 271: 65-77; 19. Wróbel S. 2012. Wpływ nawożenia ziemniaka odmiany Jelly dolistnymi preparatami YaraVita Ziemniak oraz Actisil na plon i cechy jego jakości. – Biul. IHAR 266: 295-306
