M
M
M
A
A
A
S
S
S
Z
Z
Z
Y
Y
Y
N
N
N
Y
Y
Y
D
D
D
O
O
O
P
P
P
R
R
R
O
O
O
D
D
D
U
U
U
K
K
K
C
C
C
JJ
J
II
I
Z
Z
Z
II
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
II
I
A
A
A
K
K
K
Ó
Ó
Ó
W
W
W
D
D
D
LL
L
A
A
A
M
M
M
A
A
A
ŁŁ
Ł
Y
Y
Y
C
C
C
H
H
H
P
P
P
LL
L
A
A
A
N
N
N
T
T
T
A
A
A
C
C
C
JJ
J
II
I
dr hab. inż. Kazimierz Jabłoński, prof. PK
Politechnika Koszalińska, Katedra Agroinżynierii ul. Racławicka 15-17, 75-620 Koszalin
becnie w Polsce jeszcze około poło-wy wszystkich gospodarstw rolnych uprawia ziemniaki na łącznej po-wierzchni ok. 500 tys. ha. Pod względem areału uprawy jesteśmy dziś największym producentem ziemniaków w Unii Europej-skiej. Jednak uzyskiwane niskie plony, śred-nio ok. 20 t/ha, są efektem dużego rozdrob-nienia plantacji, uprawy na glebach lekkich V i VI klasy bonitacyjnej i zaniedbań w agro-technice. Poza tym niski poziom kwalifikacji rolników, producentów ziemniaków, przy niewielkim zużyciu nawozów mineralnych i środków ochrony roślin oraz niedostatecznej wymianie sadzeniaków, wpływa na to, że przeciętne plony u nas są ponad 2-krotnie niższe niż w większości krajów Unii Europej-skiej.
Przeciętna wielkość plantacji, wynosząca poniżej 0,5 ha, jest kluczowym czynnikiem utrudniającym rozwój mechanizacji w całym procesie produkcji. Powoduje to, że krajowi producenci maszyn specjalistycznych do ziemniaków wytwarzają tanie, uproszczone typy sadzarek, obsypników, kopaczek lub kombajnów do zbioru o niskiej wydajności dla małych plantacji i bardziej zaawansowa-ne technicznie, zbliżozaawansowa-ne do standardów za-chodnich nowoczesne maszyny dla plantacji średnich i większych.
Najwięcej małych plantacji ziemniaka, o powierzchni 0,2-2,0 ha, znajduje się w połu-dniowo-wschodniej i centralnej części Polski, a plantacji średniej wielkości, o powierzchni 2,0-5 ha – w części zachodniej i północnej.
Przy względnie taniej sile roboczej w Pol-sce rolnicy mają jednak wrażenie, że koszty mechanizacji produkcji ziemniaków są bar-dzo wysokie, chociaż ceny maszyn o podob-nych parametrach jakości i wydajności są kilkakrotnie niższe niż na Zachodzie.
Koszty mechanizacji można obniżyć tylko poprzez zwiększenie sezonowego wykorzy-stania maszyn i poprawę organizacji pracy. Sadzarka 2-rzędowa powinna w sezonie zasadzić ziemniaki na areale 30-40 ha. Przy pełnym wykorzystaniu 1-rzędowy kombajn ziemniaczany w zależności od typu powinien w sezonie wykopać 30-50 ha ziemniaków. Znając wyposażenie gospodarstw w maszy-ny do sadzenia i zbioru, można wnioskować, że jeśli całą powierzchnię upraw ziemniaka sadziłoby się sadzarkami i zbierało kombaj-nami, wówczas na 1 sadzarkę wypada 1,5 ha, a na 1 kombajn do zbioru, niezależnie od typu – ok. 6,5 ha ziemniaków. Należy pod-kreślić, że ponad 40% powierzchni ziemnia-ków zbiera się kopaczkami. Dane te dobitnie świadczą o tym, że sezonowe wykorzystanie maszyn jest minimalne.
Wymienione maszyny specjalistyczne nie będą właściwie wykorzystane przez indywi-dualnego rolnika, dlatego koszty stałe amor-tyzacji, oprocentowania kredytów, konser-wacji i napraw bieżących są bardzo wysokie. Zespołowe użytkowanie maszyn specjali-stycznych do sadzenia, pielęgnacji i zbioru, szczególnie na małych areałach, w różnych formach, jest nakazem chwili, jeśli poważnie myśli się o unowocześnieniu i pełnym zme-chanizowaniu produkcji oraz zbliżeniu do standardów światowych. W rejonach inten-sywnej produkcji ziemniaków powinny po-wstawać grupy producentów ziemniaków, spółdzielnie lub spółki wspólnie korzystające z usług mechanizacyjnych, zaopatrzenia w środki produkcji (sadzeniaki, nawozy i środki ochrony roślin) oraz sprzedaży. Trzeba jed-nak zwrócić uwagę, że barierą wspólnego użytkowania maszyn jest zagrożenie bakte-riozą pierścieniową ziemniaka (Cms).
W krajach o wysokim poziomie rolnictwa ponad 75% nakładów na produkcję
ziemnia-O
ków pochłaniają koszty związane z mecha-nizacją. W Polsce koszty mechanizacji prac są także relatywnie wysokie z uwagi na nie-korzystną strukturę wielkości gospodarstw, małe plantacje i niski stopień wykorzystania istniejących maszyn w sezonie agrotech-nicznym. Zmniejszenie tych kosztów nawet o 50% można uzyskać dzięki wspólnemu użyt-kowaniu maszyn, jak sadzarki, obsypniki, opryskiwacze, rozdrabniacze łęcin, kopaczki, kombajny czy urządzenia do sortowania i konfekcjonowania, lub korzystaniu z usług tworzących się od wielu lat kółek mechani-zacyjnych czy prywatnych firm wykonujących usługi mechanizacyjne na zamówienie.
Dobór maszyn do produkcji ziemniaków na małych plantacjach
Ponad 80% powierzchni uprawy ziemniaków w kraju zajmują niewielkie plantacje, do 2 ha, dlatego aby osiągnąć pełne zmechanizowa-nie prac na tych polach, należy stosować do sadzenia 2-rzędowe sadzarki i obsypniki, a do zbioru kopaczki 1- lub 2-rzędowe lub – usługowo – kombajny. W użytkowaniu rolni-ków znajdują się jeszcze 2-rzędowe sadzarki tarczowo-chwytakowe, które przez dziesiątki lat były importowane z byłej Czechosłowacji, a obecnie według czeskich wzorów produ-kowana jest w kraju sadzarka S 208 Solan (rys. 1).
Rys. 1. 2-rzędowa sadzarka łańcuchowo-czerpakowa S 208 Solan
Sadzarki tarczowo-chwytakowe mogą pracować w rozstawie rzędów 62,5, 67,5 i 70 cm. Przez odpowiednie ustawienie przekład-ni kół zębatych można uzyskać gęstość sa-dzenia w rzędzie 21, 25, 30, 35 i 40 cm. Za-dowalającą dokładność sadzenia można uzyskać, stosując sadzeniaki rozsortowane
według wielkości i prędkość sadzenia 4-6 km/godz. oraz oddzielnie sadzenie każdej frakcji po odpowiednim ustawieniu sadzarki. Rozsortowanie sadzeniaków przynajmniej na dwie frakcje: małe (o średnicy 30-45 mm) i duże (45-60 mm) pozwala na dość równo-mierne sadzenie tą sadzarką i umożliwia dostosowanie gęstości sadzenia do wielko-ści sadzeniaka.
Dość dobrymi parametrami sadzenia cha-rakteryzują się bardzo tanie 2-rzędowe sa-dzarki łańcuchowo-czerpakowe S 208, S 210 Biedaszki, S 227 AKPIL (rys. 2), S 231 TANKPOL i S 239 BOMET (rys. 3).
Są to maszyny posiadające czerpakowy system wysadzania z pojedynczym szere-giem czerpaków przymocowanych do łańcu-cha tulejowo-rolkowego napędzanego przez koła jezdne. Sadzarki te, o pojemności zbiornika 200-300 kg, dają możliwość roz-stawy międzyrzędzi od 62,5 do 67,5 cm, a niektóre nawet do 75 cm. Poprzez zmianę obwodu kół napędowych o segmentowej budowie można uzyskać 3 lub 4 gęstości sadzenia od 24 do 36 cm w rzędzie.
Głębokość sadzenia jest regulowana po-przez opuszczanie lub podnoszenie redlic wygarniających, a wysokość obsypywania przez regulację zagarniaczy, najczęściej skrzydełkowych. Wadą sadzarek łańcucho-wo-czerpakowych jest mały zakres gęstości sadzenia oraz znaczne uszkodzenia sadze-niaków przez łańcuchy z czerpakami, które pracują na całej głębokości zbiornika. Po-nadto jednakowa wielkość czerpaków przy niewyrównanych sadzeniakach powoduje, że małe bulwy są pobierane niekiedy po kilka do jednego czerpaka, a urządzenie wstrzą-sowe nie zabezpiecza dostatecznie przed wysadzaniem bulw podwójnie. Zbyt duże sadzeniaki mogą spadać z czerpaków i po-wstają przepusty.
Rys. 2. Sadzarka łańcuchowo-czerpakowa S 227 AKPIL z siewnikiem do nawozu
Rys. 3. Sadzarka łańcuchowo-czerpakowa S 239 BOMET
W sadzarkach tych nie należy ładować sadzeniaków do pełnego zbiornika, gdyż pracujące w całej masie czerpaki tworzą kopczyki i sadzeniaki wypadają poza ma-szynę. Zaletą tych sadzarek, obok niskiej ceny i prostej konstrukcji, jest możliwość wykorzystania korpusów obsypujących po zdemontowaniu sadzarki jako obsypnika do pielęgnacji ziemniaków. W niektórych typach sadzarek jest możliwość zamontowania siewnika nawozowego do jednoczesnego rzędowego nawożenia i urządzeń do zapra-wiania sadzeniaków lub wysiewu granulatów ochrony roślin.
Sadzarki taśmowo-czerpakowe 2-rzędo-we S 211 i 4-rzędo2-rzędo-we S 221/1 produkcji Remprodex są maszynami nowoczesnymi wyposażonymi w taśmowo-czerpakowy sys-tem wysadzający z dwoma rzędami czerpa-ków umocowanych do taśmy napędzanej przez koła jezdne. Mogą być wyposażone, na życzenie nabywcy, w zagarniacze skrzy-dełkowe lub talerzowe oraz metalowe lub ogumione koła napędowe. Poprzez prze-kładnię zębowo-łańcuchową można uzyskać 9-15 gęstości sadzenia w zakresie 17-40 cm w rzędzie. Dają możliwość przestawienia rozstawy międzyrzędzi od 67,5 do 75,0 cm. Redlice wygarniające pozostawiają klinowy kształt rowka, utrudniający toczenie się sa-dzeniaków na boki oraz do tyłu. Głębokość sadzenia reguluje się przez podnoszenie lub opuszczanie redlic wygarniających i na tule-jach ustalających pochylenie sadzarki względem kół napędowych. Wszystkie sa-dzarki tego producenta mają czerpaki przy-stosowane do wkładek zwiększających i zmniejszających i umożliwiają dokładne sa-dzenie sadzeniakami jednolitymi o różnym kalibrażu.
Sadzarki taśmowo-czerpakowe S 222 w kilku wersjach 2- lub 4-rzędowych, wyposa-żone w podwójne szeregi czerpaków, są produkowane obecnie w FMR Agromet w Brzegu, ostatnio pod nazwą Kora 2 i Kora 4 (rys. 4 i 5). Przekładnia łańcuchowa umożli-wia uzyskanie 15 gęstości sadzenia w za-kresie 14,5-45 cm. Możliwa jest rozstawa międzyrzędzi od 67,5 do 75,0 cm. Głębokość sadzenia jest regulowana przez opuszczanie lub podnoszenie redlic wygarniających lub stopniem nachylenia sadzarki względem kół napędowych. Wysokość obsypywania oraz kształt redlin są regulowane przez odpo-wiednie ustawienie zagarniaczy talerzowych. Sadzarka S 222/1 dla małych plantacji ma dodatkowe wyposażenie w postaci pomostu na skrzynki podkiełkowniki, koła kopiujące i wibratory napędzane elektrycznie. Sadzarki są wykorzystywane przede wszystkim do sadzenia podkiełkowanych bulw wczesnych odmian na wczesny zbiór na otwartym polu lub następnie przykrywanych agrowłókniną.
Rys. 4. Sadzarka S 222 (Kora 2) z siewnikiem do rzędowego nawożenia
Rys. 5. Sadzarka S 222 z pomostem do sadzenia bulw podkiełkowanych
Sadzarki S 211 lub S 222 mogą być agregatowane z siewnikiem do rzędowego nawożenia podczas sadzenia oraz urządze-niami zaprawiającymi sadzeniaki. Rzędowy wysiew nawozów podczas sadzenia pozwala ograniczyć liczbę przejazdów ciągnika na polu i umożliwia uzyskanie wysokiego plonu przy mniejszym zużyciu nawozów i paliwa.
Pielęgnacja ziemniaków ma za zadanie walkę z chwastami, utrzymanie gleby w sta-nie spulchnionym oraz właściwe ukształto-wanie redlin. Prawidłowo uformowana redli-na powinredli-na mieć kształt spłaszczonego stożka o wysokości od 20 cm na glebach lekkich i do 24 cm na glebach średnich i zwięzłych.
W tak ukształtowanych redlinach są do-skonałe warunki do tworzenia stolonów i tuberyzacji, a w plonie występuje minimalna ilość bulw zazielenionych i porażonych zara-zą ziemniaka. Do pielęgnacji ziemniaków na małych plantacjach można zastosować 2- lub 4-rzędowe obsypniki wyposażone w kor-pusy obsypnika, zęby sprężynowe,
spulch-niacze grzbietów redlin i zgrzebła, które przy odpowiedniej regulacji pozwalają na sku-teczną walkę z chwastami do wschodów ziemniaka i po wschodach oraz właściwe uformowanie redlin.
Obsypniki 2- i 4-rzędowe P 447 z pełnym wyposażeniem lub w wersji uproszczonej produkowane są przez ZM Agromet Jawor (rys. 6). Zakłady produkują również wieloraki P 705/1, które mogą pracować jako pielniki lub, po zmianie elementów roboczych, jako obsypniki. Dwurzędowy obsypnik aktywny z urządzeniami do formowania redlin P 468 produkcji AKPIL Pilzno, bardzo wskazany na gleby zwięzłe, może po wymianie wału piel-nika na wał z nożami kątowymi pełnić funk-cję glebogryzarki, a po zamontowaniu bija-ków – rozdrabniacza łęcin.
Rys. 6. Obsypnik P 447/1 z pełnym wyposażeniem
Dla małych plantacji Remprodex produku-je nowoczesne 2-rzędowe obsypniki z urzą-dzeniami do formowania redlin UF0 97/1 na rozstawę 70 i 75 cm (rys. 7). Maszyny są szczególnie przydatne do obsypywania re-dlin przed wschodami ziemniaków tuż przed opryskiem herbicydem. Odpowiednio wypro-filowane redliny wpływają korzystnie na roz-wój roślin i jakość plonu. Pozwalają na utrzymanie równomiernej wilgotności gleby i ograniczają ilość brył. Obsypniki z formowa-niem redlin są dość drogie i powinny być użytkowane przez grupy producentów ziem-niaka lub kółka maszynowe.
Rys. 7. Obsypnik UFO 97/1 z formowaniem redlin
Mechaniczne lub chemiczne zniszczenie łęcin i chwastów przyśpiesza dojrzewanie bulw oraz ułatwia zbiór. Łęciny należy znisz-czyć w zależności od stopnia dojrzałości na 1-3 tygodnie przed planowanym terminem kopania. Właściwą maszyną do tego celu jest 2- lub 4-rzędowy rozdrabniacz bijakowy. Różna długość bijaków tych maszyn pozwa-la na dokładne rozdrobnienie łęcin stojących i leżących w bruzdach. Zawieszane rozdrab-niacze bijakowe: Z 366 (rys. 8) i Z 319/1 na rozstawę 62,5-67,0 cm oraz Z 366/1 i Z 322 na rozstawę międzyrzędzi 75,0 cm mogą być produkowane na zamówienie w FMR Agro-met w Brzegu.
Rys. 8. 2-rzędowy rozdrabniacz bijakowy do łęcin Z 366
Zbiór jest najtrudniejszym i najbardziej pracochłonnym elementem technologii pro-dukcji ziemniaków i pochłania w zależności od rodzaju zastosowanych maszyn od 60 do 180 rbh/ha. Od sposobu zbioru w dużym stopniu zależy jakość ziemniaków jadalnych i do przetwórstwa, wartość nasienna sadze-niaków oraz trwałość przechowalnicza bulw niezależnie od sposobu przechowywania. Szacuje się, że obecnie już ponad 95% areału ziemniaków w Polsce zbiera się
me-chanicznie za pomocą kopaczek z rozrzutni-kiem gwiazdowym, kopaczek wibracyjnych, przenośnikowych i kombajnów. Udział zbioru kombajnowego ocenia się na ok. 70% areału uprawy ziemniaków.
Na małych plantacjach u rolników korzy-stających z pomocy sąsiedzkiej dość często używane są jeszcze 1-rzędowe kopaczki gwiazdowe, wibracyjne lub przenośnikowe. Kopaczki wibracyjne, takie jak Z 625, Z 629, Z 641, Z 648 (rys. 9), są w dalszym ciągu produkowane przez wielu producentów w Polsce. Kopaczki te po wymianie części wyorującej mogą być wykorzystywane w gospodarstwie do zbioru buraków, marchwi i innych korzeniowych.
Rys. 9. Kopaczka wibracyjna Z 648
Są to maszyny lekkie i tanie, charaktery-zujące się bardzo małym wskaźnikiem uszkodzeń bulw, ale wymagają dobrego przygotowania plantacji i dużego nakładu roboczogodzin na ręczny zbiór. Dla małych plantacji oraz zbioru poletek w doświadczal-nictwie ziemniaka AKPIL Pilzno produkuje zawieszaną 1-rzędową kopaczkę przenośni-kową Z 632 (rys. 10), a KFMR Krukowiak 1- -rzędową kopaczkę Z 649 z przenośnikiem poprzecznym. Znacznie większe wydajności zbioru uzyskuje się kopaczką przenośnikową 2-rzędową. Nowe typy kopaczek przenośni-kowych Z 625 i Z 628 produkcji FMiU Strzel-ce Opolskie, obecnie Z 653 produkcji KFMR Krukowiak (rys. 11), Z 640 Wega produkcji FMR Agromet Brzeg (rys. 12) i Z 662 AKPIL Pilzno są wyposażone w przenośniki odsie-wające izolowane otuliną gumową, zmniej-szające uszkodzenia bulw, oraz w kroje tar-czowe przeciwdziałające zapychaniu się i
staczaniu ziemniaków pod koła kopaczki powodujące ich uszkodzenia. Kopaczki za-wieszane pozwalają na łatwe manewrowanie na nawrotach i mogą one zbierać ziemniaki w rozstawie 67,5-75,0 cm. Jednak ręczny zbiór ziemniaków po tych kopaczkach wy-maga nakładu ok. 100 rbh/ha.
Rys. 10. Kopaczka przenośnikowa Z 632
Rys. 11. Kopaczka 2-rzędowa Z 653
Do zboru ziemniaków na wczesny zbiór można stosować 1-rzędową kopaczkę Z 651 ze stołem przebierczym produkcji KFMR Krukowiak (rys. 13). Praca tej maszyny eli-minuje ręczne uciążliwe zbieranie ziemnia-ków z ziemi oraz konieczność noszenia ko-szy lub skrzynek jak w przypadku kopaczek gwiazdowych, wibracyjnych lub przenośni-kowych. Może być przystosowana również do podbierania cebuli i zbioru warzyw korze-niowych.
Rys. 12. Kopaczka 2-rzędowa Z 640 Wega
Kopaczka Z 651 jest wyposażona w po-most do obsługi i zasilana z hydrauliki cią-gnika. Podkopana redlina jest przenoszona na długi odsiewacz przenośnikowy, gdzie następuje odsiewanie gleby. Następnie ziemniaki wraz z zanieczyszczeniami spada-ją na środkowy przenośnik stołu przebier-czego, skąd robotnicy przekładają bulwy na boczne przenośniki, którymi są one przeno-szone do workownic. Zanieczyszczenia oraz bulwy macierzyste lub nadgniłe spadają z przenośnika środkowego na ziemię. Ko-paczka może pracować w rozstawie 62,5- -75,0 cm przy prędkości roboczej 0,7-1,0 km/godz. Ładowność pomostu do 200 kg, wydajność 0,03-0,05 ha/godz.
Rys. 13. Kopaczka 1-rzędowa ze stołem przebierczym Z 651/1 Krukowiak
Zastosowanie do zbioru kombajnów ziemniaczanych zmniejsza prawie 3-krotnie pracochłonność produkcji ziemniaków. Jed-nak zbiór kombajnowy powoduje wzrost uszkodzeń bulw ze względu na długą drogę, jaką przechodzą, zanim zostaną oddzielone od ziemi, brył i zanieczyszczeń. Aby ograni-czyć ilość uszkodzeń, należy dostosować prędkość pracy kombajnu do odsiewalności gleby, właściwie ustawić urządzenia wstrzą-sające i zagłębienie lemieszy podcinających – w taki sposób, aby resztki gleby odsiewały się na końcu przenośnika odsiewającego.
Najprostszym i najtańszym kombajnem do zbioru ziemniaków jest produkowany przez KFMR Krukowiak Z 643 Bolko, wyma-gający do obsługi, oprócz kierowcy ciągnika, 1-2 osób. Posiada boczny sprzęg, izolowane gumą przenośniki odsiewające i zasobnik o pojemności 750 kg, hydraulicznie opróżniany na przyczepę za pomocą siłownika. Z uwagi na prosty typ oddzielacza porostu kombajn ten może dobrze pracować na plantacjach, gdzie masa porostu nie przekracza 3-4 t/ha. Po zamontowaniu dodatkowych adapterów zamiast lemiesza może służyć do zbioru buraków, marchwi i cebuli wykopanej uprzednio kopaczką.
FMR Agromet Brzeg kontynuuje produk-cję zmodernizowanych 1-rzędowych kom-bajnów Z 643/1 Bolko (rys. 14) i Z 644 Anna (rys. 15). Na specjalne zamówienie może być produkowany kombajn Z 643/1 Bolko wyposażony w workownicę lub platformę do magazynowania skrzynek lub worków. Kom-bajn Z 643/1 jest maszyną bardziej nowo-czesną, wyposażoną w zasobnik o pojemno-ści 1250 kg opróżniany napędzanym hydrau-licznie przenośnikiem podłogowym za po-mocą dźwigni rozdzielacza. Regulacja za-głębienia lemiesza, krojów tarczowych, wstrząsacza oraz oddzielacza porostu i za-nieczyszczeń jest podobna jak w kombajnie Z 643 Bolko. W położeniu roboczym kom-bajnu Z643/1 zasobnik jest opuszczony i stanowi przedłużenie koryta. Wymaga do współpracy ciągnika o mocy powyżej 35 KM. Kombajn po zainstalowaniu specjalnych przystawek służy do zbioru buraków, mar-chwi i cebuli wykopanej kopaczką.
Stara konstrukcja kombajnu Z 644 Anna jest ciągle modernizowana, wyposażana w zasobnik o pojemności 1500 kg z
napędza-nym hydraulicznie przenośnikiem podłogo-wym służącym do wyładunku. Kombajn mo-że pracować na plantacjach o rozstawie międzyrzędzi 62,5-75,0 cm i zakamienieniu do 5 t/ha oraz przy większej masie porostu. Przy stole selekcyjnym niezbędnych jest 4-6 robotników oddzielających bryły i kamienie do oddzielnego zbiornika. Nowe wersje kombajnów mają stałe i wymienne otuliny na przenośnikach odsiewających, wydłużony stół przebierczy z siedzeniami, zmodernizo-wane kroje tarczowe, dodatkowe urządzenie oczyszczające ziemniaki z porostu i zanie-czyszczeń. Wymaga do współpracy ciągnika o mocy ok. 40 KM. Wydajność eksploatacyj-na kombajnu wynosi ok. 0,15-0,20 ha/godz.
Rys. 14. Kombajn Z 643/1 Bolko podczas zbioru
Rys. 15. Kombajn z 644 Anna
Szczegóły dotyczące nowoczesnych za-sad agrotechniki, mechanizacji i ochrony ziemniaka znajdą rolnicy w książkach Nawo-żenie ziemniaka, Sadzenie, pielęgnacja i ochrona ziemniaka oraz Nowoczesna upra-wa ziemniaków, które można zamówić
tele-fonicznie u autora artykułu tel. (94) 343 18 97. Wysyłka za zaliczeniem pocztowym. Literatura uzupełniająca
1. Dulcet E. i in. 2000. Maszyny i urządzenia w
tech-nice rolniczej. Wyd. ATR Bydgoszcz; 2. Dulcet E.,
Fleszar J. 2008. Technologia prac maszynowych w
rolnictwie ekologicznym. Politech. Kosz. Koszalin;
3. Jabłoński K. 2006. Technologia uprawy
ziemnia-ków jadalnych i przemysłowych. [W:] Produkcja ziem-niaków. Pr. zbior. pod red. J. Chotkowskiego. Wyd. Wieś Jutra Warszawa: 48-71; 4. Jabłoński K. 2006. Technika zbioru ziemniaka. – Agrotechnika 9: 40-43;
5. Jabłoński K. 2008. Nowoczesna uprawa
ziemnia-ków. PMHZ Strzekęcin: 119 s.; 6. Jabłoński K.,
Czer-ko Z. 1995. Zbiór i przechowywanie ziemniaków.
