20 Ziemniak Polski 2005 nr 4
Ochrona
WYKORZYSTANIE ODPORNOŚCI ODMIAN
W OCHRONIE ZIEMNIAKA PRZED ZARAZĄ
doc. dr hab. Józefa Kapsa
IHAR, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie 76-009 Bonin, email: jkapsa@wp.pl
gromna zmienność i powszechne wy-stępowanie grzyba P. infestans powo-dują, że zaraza nadal jest problemem na plantacjach ziemniaka. W skali światowej przeciętne straty plonów ziemniaka spowo-dowane przez zarazę ocenia się na 8-10% (Schlenzig i in.1999). Straty plonu na planta-cjach niechronionych oceniane są na 70% (Hoffman, Schmutterer 1983). Na podstawie obserwacji z lat 1999-2003 można stwier-dzić, że w warunkach meteorologicznych
Polski straty plonów ziemniaka na poletkach niechronionych wahają się od 21,6% (na północy kraju) do 57,2% (na południu); śred-nio 39,4% (Kapsa 2004). Wielkość strat po-wodowanych przez zarazę zależy od terminu wystąpienia choroby w sezonie wegetacyj-nym i nasilenia sprawcy, co jest warunkowa-ne m. in. czynnikami meteorologicznymi, obecnością źródeł infekcji oraz odpornością uprawianych odmian.
Tabela 1 Odporność nadziemnej części roślin ziemniaka na zarazę (wg COBORU i IHAR)
Grupa wczesności Stopień odpor-ności bardzo wczesne wczesne średnio wczesne średnio późne późne 2 Bard, Impala, Karatop, Molli, Ruta, Velox, Courlan Lady Claire, Perkoz, Rosa-lind, Vineta Irga 3 Denar, Drop, Felka, Fresco, Gloria, Irys, Lord, Orlik, Krasa (3,5) Augusta, Bila, Cedron, Cyka-da, Delikat, Dorota, Gabi, Gracja, Innowa-tor, Karlena, Korona, Latona, Vitara Oman, Veronie
Amora, Ditta, Kolia, Mors, Pirol, Redstar, Satina, Timate, Wigry, Wiking, Victoria, Żagiel, Asterix (3,5), Folva (3,5), Adam, Elanda, Marlen Saturna 4 Aster Kuklik, Lady Florina, Nora Albatros, Alicja, Andromeda, Balbina, Bondeville, Cekin, Clarissa, Harpun, Ibis, Raja, Ramos, Romula, Sante, Triada, Zebra, Cycloon (4,5), Tara (4,5), Fribona, Roxana Bryza, Panda, Roko
O
Ziemniak Polski 2005 nr 4 21 Grupa wczesności Stopień odpor-ności bardzo wczesne wczesne średnio wczesne średnio późne późne 5
Bartek, Baszta, Glada, Kuba, Maryna, Mon-sun, Pasat, Rumpel, Tajfun, Tokaj, Ikar (5,5), Oda (5,5), Agnes, Niagara Arkadia, Fian-na, Fregata, Pasja, Syre-na, Wolfram, Czapla (5,5), Danusia (5,5), Salto (5,5), Jelly 6 Beata, Klepa, Zeus, Wist Gandawa, Koga, Rudawa, Skawa, Waw-rzyn, Umiak (6,5), Ursus (6,5), Medea (6,5) 7 Grot, Lawina Hinga, Jasia, Neptun, Son-da, Inwestor 8 Bzura, Medu-za, Ślęza
Wśród wielu czynników uwzględnianych w ochronie plantacji ziemniaka przed zarazą bardzo ważnym elementem jest genetyczna odporność odmian. Wykorzystanie odporno-ści na zarazę jest jednym z tańszych ele-mentów ochrony przed rozwojem choroby. W rejonach o szczególnym zagrożeniu zara-zą uprawa odmian odpornych zmniejsza ryzyko szybkiego jej wystąpienia i rozwoju na plantacji. Zaletą wykorzystania odporno-ści jest także zmniejszenie potrzeby inten-sywnej ochrony chemicznej. Odporność ge-netyczna odmian na zarazę może być uzu-pełnieniem działania fungicydów, umożliwia-jąc albo obniżenie ich dawek, albo wydłuże-nie przerw między zabiegami (Gans i in. 1995, Bus i in. 1995).
Odmiany odporne (stopień odporności 7- -8 w skali 9-stopniowej) mogą pozostać w niektórych latach, o późnym pojawieniu się zarazy, niechronione lub też wystarczająco skuteczna może być ochrona według ustalo-nego programu, z użyciem środków ochron-nych w dawkach zmniejszoochron-nych o połowę (Kapsa 2002a). Odmiany o odporności na zarazę równej 8 w skali 9-stopniowej (Kartel i Texla) były wystarczająco skutecznie chro-nione przed chorobą przy użyciu połowy zalecanej dawki fungicydów (Bus i in. 1995).
Spośród 126 odmian ziemniaka znajdują-cych się polskim rejestrze zaledwie ok. 8% (czyli dziesięć) wykazuje podwyższoną od-porność na zarazę, ocena 7-8 (tab. 1). Od-miany te należą do wysokoskrobiowych. Dwie z nich są średnio późne – Grot i Lawi-na (oceLawi-na 7), pozostałe odmiany odporne należą do grupy późnych – Bzura, Meduza, Ślęza (ocena 8) oraz Hinga, Jasia, Neptun, Sonda i zarejestrowana w 2005 roku Inwe-stor (ocena 7). Jedynie te odmiany mogą pozostawać całkowicie niechronione przy niskiej presji infekcyjnej patogenu. W warun-kach sprzyjających występowaniu choroby ochrona chemiczna na plantacjach tych od-mian może być znacznie ograniczona (nawet do 50%).
Zaledwie 12 odmian znajdujących się w polskim rejestrze, stanowiące 9,5% całego doboru, można zaliczyć do odmian o zado-walającej odporności na zarazę (6-6,5 w skali 9-stopniowej). Również w tej grupie znajdują się jedynie odmiany średnio późne i późne. Zaledwie połowa z nich należy do jadalnych (Beata, Medea, Ursus, Wawrzyn, Wist i Zeus). Przy słabszym nasileniu choro-by ochrona chemiczna na plantacjach tych odmian może być zredukowana do 50-75%
22 Ziemniak Polski 2005 nr 4 (w zależności od warunków
meteorologicz-nych w okresie wegetacji).
Plantacje ok. 43% zarejestrowanych w Polsce odmian ziemniaka muszą być chro-nione chemicznie w szczególnie staranny sposób. Grupa podatnych i bardzo podat-nych (55 odmian), o stopniu odporności 2-3, to przede wszystkim odmiany jadalne bardzo wczesne i wczesne. Niepokojącym zjawi-skiem jest to, że większość z tych podatnych na zarazę odmian została zarejestrowana w ostatnich latach (2002-2005). Także ich od-porność na wirusy nie należy do najwyż-szych (oceny 3-4 lub 5-6 w skali 9-stopnio-wej). Badania polowe w Boninie wskazują, że odmiany podatne na zarazę wymagają ochrony w pełnych zalecanych dawkach fungicydów w każdym roku, niezależnie od presji infekcyjnej patogenu (Kapsa 2002b).
Pozostałe odmiany (ocena odporności 4- -5) stanowią ok. 40% wszystkich znajdują-cych się w rejestrze. Są średnio podatne. Badania wskazują, że zakres ochrony che-micznej przed P. infestans w tej grupie od-mian jest uzależniony w znacznej mierze od warunków pogodowych i zagrożenia chorobą (Kapsa 2002b). Wielkość dawek fungicydów stosowanych w ochronie odmian średnio odpornych lub średnio podatnych zależy od nasilenia patogenu w okresie wegetacji. Podczas silnej presji infekcyjnej P. infestans, kiedy obserwuje się szybkie tempo szerzenia choroby, dobry efekt ochrony daje program fungicydowy w pełnych zalecanych daw-kach. Przy słabszym nasileniu choroby sku-teczną ochronę można uzyskać, stosując program z zastosowaniem fungicydów w dawkach zmniejszonych nawet do 75% (Kapsa 2002b). Należy jednak pamiętać, że odmiany mogą różnie reagować na zmniej-szanie dawek fungicydów. Gans i inni (1995) stwierdzili istotne współdziałanie odmian i dawek fungicydowych. Nie dla każdej od-miany ziemniaka programy ochrony z
obni-żonymi dawkami środków chemicznych będą wystarczająco skuteczne w hamowaniu cho-roby.
Uprawa odmian odporniejszych na P.
in-festans oznacza mniejsze nakłady finansowe
na ochronę chemiczną. W niektórych latach wystarczą 1-2 zabiegi fungicydowe, aby po-wstrzymać rozwój zarazy na plantacji lub przynajmniej ograniczyć go na tyle, by cho-roba nie miała wpływu na obniżkę plonu. Literatura
1. Bus C.B., Ridder J.K., Schepers H.T.A.M. 1995.
Experimenting with lower doses of fungicides to pre-vent late blight in potato cultivars of different suscepti-bility in The Netherlands. [In:] Phytophthora 150. Dow-ley L.J., Bannon E., Cooke L.R., Keane T., O’Sulivan E. (eds). Dublin, Ireland, Boole: 351-356; 2. Gans
P., Carson W.D., Pearson N., Owen L.L. 1995.
Ex-ploiting cultivar resistance to control potato blight
(Phy-tophthora infestans). [In:] Phy(Phy-tophthora 150. Dowley
L.J., Bannon E., Cooke L.R., Keane T., O’Sulivan E. (eds). Dublin, Ireland, Boole: 345-350; 3. Hoffman
G.M., Schmutterer H.O. 1983. Parasitäre Krankheiten
und Schädlinge an landwirtschaftlichen Kulturpflanzen. Verlag Eugen Ulmer. Stuttgart; 4. Kapsa J. 2002a. Varietal resistance of potatoes to late blight and chemical protection strategy. – J. Plant Prot. Res. 42, 2: 101-107; 5. Kapsa J. 2002b. Potato resistance to late blight – an important element of the protection strategy. PPO-Special Report no.8. – Proc.6th Work-shop European network for development of an inte-grated control strategy of potato late blight. Edinburgh, Scotland, 26-30.09.2001. Eds. Westerdijk C. E., Schepers H. T. A. M., Applied Plant Research AGV Research Unit, Wageningen: 125-130; 6. Kapsa J.
2004. Zmiany stanu zagrożenia i ochrony plantacji ziemniaka przed zarazą (P.infestans) w Polsce na tle krajów europejskich. – Prog. Plant Prot. 44 (1): 129- -137; 7. Schlenzig A., Habermayer J., Zinkernagel
V. 1999. Serological detection of latent infection with
Phytophthora infestans in potato stems. – Z.
